Πριν μερικές εβδομάδες το 6ο Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχολείο Ελευθερίου Κορδελιού βγήκε πρώτο στον πανελλήνιο διαγωνισμό "Λέμε ΟΧΙ στο σχολικό εκφοβισμό", που διοργανώθηκε από το Διεθνές Κέντρο Ολυμπιακής Εκεχειρίας στα πλαίσια του προγράμματος "Σέβομαι τη διαφορετικότητα" και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και θρησκευμάτων.
Περισσότερα από 200 σχολεία από όλη την Ελλάδα δημιούργησαν βίντεο και άλλες παρουσιάσεις που σκοπό είχαν να καταδείξουν τους τρόπους με τους οποίους τα ίδια τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις αξίες της διαφορετικότητας, της κοινωνικής ένταξης και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών.
Το 6ο Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχολείο κέρδισε τον διαγωνισμό με ένα hip hop τραγουδάκι στο οποίο οι μικροί μαθητές τονίζουν τη σημασία του να μιλάει κανείς ανοιχτά για τις άσχημες καταστάσεις που βιώνει στο σχολείου ή για τις καταστάσεις στις οποίες είναι μάρτυρας.
Κατευθυνόμενη προς το σχολείο δεν μπορούσα παρά να φέρω κατά νου τα δικά μου σχολικά χρόνια στην ίδια σχεδόν γειτονιά, όταν στις αρχές τις δεκαετίες του '90 η ευρύτερη δυτική Θεσσαλονίκη δεχόταν το μεγαλύτερο κύμα αλλοδαπών και παλιννοστούντων οικογενειών. Και οι αναμνήσεις όσον αφορά αυτό που τότε ακόμα δεν γνωρίζαμε επίσημα ως bullying εις βάρος των παιδιών που ερχόταν από την Αλβανία ή την Πρώην Σοβιετική Ένωση είναι ψιλό-άγριες.
Το κυνηγητό ανάμεσα στα αγόρια που χωρίζονταν σε ομάδες ανά εθνικότητα και πλακώνονταν στα διαλλείματα ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, όπως και τα διάφορα επιφωνήματα και συνθήματα στον πίνακα, στα παιχνίδια, κτλ. Το "σπορ" της εθνικής αντιπαλότητας ήταν κατά βάση αγορίστικο, και ομαδικό. Πάντα πολλοί προς πολλούς και όχι πολλοί εναντίον ενός, συμπεριφορά που είναι κύριο χαρακτηριστικό του bullying.
Πράγματι, όσο σκάλιζα τις σχολικές αναμνήσεις –μεγαλώνοντας σε μία περιοχή όπου οι αλλοδαποί κάτοικοί της έφταναν το 40% του συνολικού πληθυσμού- συνειδητοποίησα ότι τα θύματα συστηματικού και επί προσωπικού εκφοβισμού ήταν τόσο ελληνικής όσο και άλλης εθνικότητας.
Συχνότερα θύματα bullying είναι τα συνεσταλμένα παιδιά χαμηλών τόνων, οι πάρα πολύ καλοί μαθητές, όσοι έχουν ένα διακριτό φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό, τα αγόρια που δεν είναι καλοί στα αθλήματα, ή τα παιδιά που έχουν φτωχικά ρούχα και εμφάνιση.
Πώς είναι όμως τα πράγματα σήμερα;
Κατά πόσο συνδέεται ο καλπάζων σχολικός εκφοβισμός με την εθνικότητα ενός παιδιού, και ποιες είναι οι κυριότερες εκφάνσεις του;
Ένα σχολείο που χαρακτηρίζεται από την πολυπολιτισμικότητά του (το 30% των μαθητών του 6ου Διαπολιτισμικού Δημοτικού είναι ρομά, αλλοδαποί, και παλιννοστούντες), και που τα τελευταία χρόνια έχει διακριθεί σε δεκάδες διαγωνισμούς για τις μεθόδους και τις δράσεις του που διδάσκουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, είναι το κατάλληλο περιβάλλον για να μας λυθούν μερικές απορίες.
Η έννοια της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
Η Διαπολιτισμική εκπαίδευση ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1996. Ως Διαπολιτισμικά ορίζονται τα σχολεία όπου εφαρμόζονται μεν τα προγράμματα των αντίστοιχων δημόσιων σχολείων, προσαρμοσμένα όμως στις ανάγκες παιδιών "με κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές ιδιαιτερότητες". Στην ουσία αυτό σημαίνει περισσότερες τάξεις υποδοχής για αλλοδαπούς μαθητές, μαθήματα μητρικής γλώσσας (η γνώση και χρήση της μητρικής γλώσσας των αλλοδαπών μαθητών ενθαρρύνεται στα διαπολιτισμικά σχολεία και βοηθά στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας), ύπαρξη προσωπικού ψυχολόγων και κοινωνιολόγων που συμμετέχουν ενεργά στο πρόγραμμα του σχολείου, συνεργασία με ειδικά πανεπιστημιακά προγράμματα που αφορούν στην ένταξη αλλοδαπών μαθητών, κ.α.
«Ο όρος Διαπολιτισμικό Σχολείο δεν υφίσταται πλέον, αν και έχει επικρατήσει σαν ονομασία», μας εξηγεί ο διευθυντής κος. Στέργιος Παπαδόπουλος. «Πλέον όλα τα σχολεία της Ελλάδας μπορούν να θεωρηθούν Διαπολιτισμικά, μιας που το ποσοστό του μαθητικού δυναμικού που προέρχονται από ξένες χώρες είναι πάνω κάτω παντού το ίδιο (γύρω στο 25%), και σε πολλά σχολεία ακόμα και μεγαλύτερο από αυτό ενός Διαπολιτισμικού σχολείου. Έτσι ξεκαθαρίζουμε από την αρχή ότι δεν τίθεται θέμα γκετοποίησης. Βασικοί στόχοι ενός Διαπολιτισμικού σχολείου είναι τόσο η ένταξη των αλλοδαπών και των ρομά μαθητών (αλλά και των οικογενειών τους) στην ελληνική παιδεία, όσο και η διδασκαλία της ανεκτικότητας και η δημιουργία κλίματος αποδοχής στα υπόλοιπα παιδιά.»
Στο Δημοτικό δεν υπάρχουν θέματα φυλετικά, τα παιδιά είναι ακόμα μικρά και δεν έχουν δεχθεί έντονα ερεθίσματα που καλλιεργούν τις εθνικές αντιπαλότητες.
Έτσι τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού δεν έχουν σχέση με τον παράγοντα της εθνικότητας αλλά με αυτόν της προσωπικής αδυναμίας και διαφορετικότητας, ασχέτως καταγωγής
Σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα υπάρχουν δεκατρία διαπολιτισμικά δημοτικά σχολεία, και δεκατρία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο τα κρούσματα ρατσισμού στα διαπολιτισμικά σχολεία είναι πολύ χαμηλότερα από οπουδήποτε αλλού, ακριβώς επειδή τα παιδιά είναι εξοικειωμένα από πολύ μικρή ηλικία με την διαφορετικότητα.
«Στο Δημοτικό δεν υπάρχουν θέματα φυλετικά, τα παιδιά είναι ακόμα μικρά και δεν έχουν δεχθεί έντονα κοινωνικά ή άλλα ερεθίσματα που να καλλιεργούν τις εθνικές αντιπαλότητες. Ακριβώς γι' αυτό τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού έχουν σπάνια σχέση με τον παράγοντα της εθνικότητας», μας λέει.
Είναι όμως έτσι;
Σχολικός εκφοβισμός και εθνικότητα στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τον πρωτοπόρο ερευνητή του σχολικού εκφοβισμού Dan Olweus, ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού όταν υποβάλλεται κατ' εξακολούθηση σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές.
O σχολικός εκφοβισμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές: Άμεσος ή σωματικός εκφοβισμός, λεκτικός εκφοβισμός, έμμεσος ή κοινωνικός εκφοβισμός, οπτικός εκφοβισμός, ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying), σεξουαλικός εκφοβισμός, και τέλος ρατσιστικός εκφοβισμός.
Η "εξίσωση" του bullying περιλαμβάνει τους θύτες, τα θύματα και τους μάρτυρες, που με τη στάση τους μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στην έκβαση των πραγμάτων.
Η Ελένη Δελημπέη, που ανέλαβε και επιμελήθηκε την δημιουργία του βίντεο μου εξηγεί ότι το "κλειδί" στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι η αδυναμία και η προσωπική διαφορετικότητα και όχι η εθνικότητα ενός παιδιού.
Απ' ότι φαίνεται ενώ το φαινόμενο του bullying αυξάνεται ραγδαία στη χώρα μας, η μη αποδοχή της διαφορετικής εθνικότητας σε μικρές ηλικίες έχει πλέον μειωθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια.
«Συχνότερα θύματα bullying είναι τα παιδιά που είναι χαμηλών τόνων και συνεσταλμένα, που δεν προσαρμόζονται εύκολα, τα παιδιά που ξεχωρίζουν για τις καλές τους επιδόσεις στα μαθήματα, που έχουν κάποιο διακριτό φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό, που δεν είναι καλοί στα αθλήματα – όσον αφορά στα αγόρια, ή που τα ρούχα και η εμφάνισή τους μοιάζει φτωχική - όσον αφορά τα κοριτσάκια. Σε μεγάλη πλειοψηφία θύτες αλλά και θύματα είναι τα αγόρια, και σπάνια το bullying έχει να κάνει με την καταγωγή του παιδιού.»
Τι λένε όμως οι αντίστοιχες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα;
Ο κύριος αριθμός των αλλοδαπών μαθητών που φοιτούν στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση προέρχεται από την Αλβανία (περίπου το 83%), ακολουθούν τα παιδιά που προέρχονται από τη Σοβιετική Ένωση (8,5%), οι υπόλοιποι ευρωπαίοι (4,91%), και οι Ασιάτες (2,40%).
Τα συμπεράσματα της μεγάλης έρευνας του Πανεπιστημίου Αιγαίου "Φύλο και σχολικός εκφοβισμός σε διαπολιτισμικά σχολεία του κέντρου της Αθήνας" που πραγματοποιήθηκε σε πέντε διαφορετικά σχολεία, επιβεβαιώνουν τα παραπάνω:
«Οι αλλοδαποί μαθητές δε θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών, και επιπλέον στο ίδιο ποσοστό με τους Έλληνες μαθητές οι αλλοδαποί εμφανίζουν συμπεριφορά θύτη εκφοβίζοντας άλλα παιδιά», διαβάζουμε.
Σύμφωνα με πανεπιστημιακές έρευνες σε διαπολιτισμικά σχολεία της Αθήνας οι αλλοδαποί μαθητές δε θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών, και επιπλέον στο ίδιο ποσοστό με τους Έλληνες μαθητές οι αλλοδαποί εμφανίζουν συμπεριφορά θύτη εκφοβίζοντας άλλα παιδιά
Πιο συγκεκριμένα, ο κυριότερος τρόπος εκφοβισμού στα ελληνικά σχολεία είναι η εξύβριση ή η κοροϊδία (48,6%) ακολουθεί με 31,1% η σωματική βία, έπεται με 25,5% η διάδοση κακόβουλων φημών και ψεμάτων, στη τέταρτη θέση έχουμε με 23,8% την απομόνωση και την αγνόηση (μερικά παιδιά απορρίπτονται ή αγνοούνται συστηματικά στην διαδικασία του παιχνιδιού), στη πέμπτη θέση με 21,7% έχουμε την κλοπή χρημάτων, και στην τελευταία μόνο θέση με 13,6% έχουμε την προσβολή ως προς το χρώμα του δέρματος, την εθνικότητα ή την θρησκεία.
Ωστόσο ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι ακραίες περιπτώσεις επιθέσεων δεν παρατηρούνται συχνά στις ηλικίες του δημοτικού σχολείου, ενώ και το online bullying είναι κάτι δεν που ξεκινάει πριν τα εφηβικά χρόνια.
«Δεν είμαστε ακόμα σίγουροι αν είναι ο σχολικός εκφοβισμός αυτός καθαυτός που έχει αυξηθεί σήμερα ή αν απλά έσπασε το ταμπού της σιωπής και τα περιστατικά γίνονται πλέον γνωστά», μου λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Είναι μόλις τα πολύ πρόσφατα χρόνια που η συχνότητα των παραπόνων των μαθητών (θυμάτων και μαρτύρων) δείχνει ότι άρχισαν πλέον τα παιδιά να μιλάνε ανοιχτά για το bullying.»
«Αναμφίβολα μεγάλο ρόλο στην επικοινωνία του προβλήματος έχουν παίξει και τα media. Η σοβαρότητα του προβλήματος του σχολικού εκφοβισμού έχει αναγνωρισθεί στην πλήρη έκτασή της μόλις τα πολύ τελευταία χρόνια, και ακόμα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας», μου λέει η κα. Δελημπέη. Επίσης, βασικός παράγοντας στο γεγονός ότι πλέον τα παιδιά μιλάνε πιο εύκολα είναι και η σχέση εμπιστοσύνης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή. Έχουμε πια ξεφύγει από το αυταρχικό μοντέλο, το μοντέλο του φόβου για τον δάσκαλο.»
Επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στην παιδική ψυχολογία
Σύμφωνα με τον διευθυντή του 6ου Διαπολιτισμικού Δημοτικού σχολείου ο σχολικός εκφοβισμός πρέπει να καταπολεμηθεί έγκαιρα και από τη ρίζα του.
«Η μεγάλη παγίδα είναι να παγιωθεί ο εκφοβισμός και να τον αποδεχτούν τα θύματα σαν μία αναμενόμενη κατάσταση από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν, μία κατάσταση που δέχονται στωικά. Tότε πλέον είναι αργά, και πολλές φορές αρκεί και ένα απλό παρατσούκλι για να καθιερώσει μία χρόνια τακτική bullying», εξηγεί. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι κάτι που αν τον βιώσεις σε μικρή ηλικία σε ακολουθεί για πάντα, και οι κυριότερες επιπτώσεις του είναι ότι σε πάει πίσω σαν άνθρωπο. Δεν σου επιτρέπει να αναπτύξεις πλήρως ούτε τις μαθησιακές αλλά ούτε και τις κοινωνικές σου δυνατότητες.»
Οι κυριότερες επιπτώσεις του bullying είναι ότι σε πάει πίσω σαν άνθρωπο. Δεν σου επιτρέπει να αναπτύξεις πλήρως τις μαθησιακές αλλά ούτε και τις κοινωνικές σου δυνατότητες. Η μεγαλύτερη παγίδα είναι να παγιωθεί ο εκφοβισμός και να τον αποδεχτούν τα θύματα σαν μία αναμενόμενη προς το πρόσωπό τους συμπεριφορά.
H κα. Δελημπέη συνεργάστηκε για μήνες με ψυχολόγους, με άλλους εκπαιδευτικούς, και κυρίως με τους ίδιους τους μαθητές της για τη δημιουργία του τραγουδιού που κέρδισε τελικά τον διαγωνισμό. Η ιδέα ξεκίνησε αφού έπεσε στην αντίληψή της μία έρευνα που κατέτασσε την Ελλάδα τέταρτη σε κρούσματα ενδοσχολικής βίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Το σημαντικότερο αποτέλεσμα όμως δεν ήταν το πιασάρικο στα παιδικά μάτια βιντεάκι, όσο η ευαισθητοποίηση των παιδιών καθ' όλη την διάρκεια της προετοιμασίας του.
«Το μόνο μας όπλο αυτή τη στιγμή είναι η ενθάρρυνση των παιδιών να μιλούν ανοιχτά για όσα βιώνουν και βλέπουν. Και φυσικά η επαγρύπνηση των εκπαιδευτικών. Πλέον γνωρίζουμε, ξέρουμε τα σημάδια, και πρέπει να παρεμβαίνουμε άμεσα. Ο ρόλος του σχολείου μπορεί να είναι καταλυτικός σε τέτοιες περιπτώσεις και ικανός να ξεπεράσει ακόμα και αυτόν της οικογένειας. Το φρένο στον εκφοβισμό μπαίνει πρώτα από εδώ», καταλήγει.
____________________________________________
Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) - antibullying.gr
Ευρωπαϊκή καμπάνια κατά του σχολικού εκφοβισμού: 1056 γραμμή βοήθειας για παιδιά
Η γραμμή λειτουργεί σε 24ωρη βάση, και σ' αυτήν απαντούν κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι.
Μπορεί κανείς να καλέσει σ' αυτήν από κινητό χωρίς μονάδες, από καρτοτηλέφωνο χωρίς κάρτα, ή από το σπίτι χωρίς καμία χρέωση. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές.
σχόλια