Όσες φορές μέσα στην ημέρα σκρολάρουμε στο timeline των φίλων μας στο Facebook, τόσες φορές το σκεφτόμαστε: αν ήμασταν κοντά τους, θα μπαίναμε στον πειρασμό να τους ρωτήσουμε, αν σκέφτηκαν δεύτερη φορά αυτό που μόλις πόσταραν, αν το έγραψαν πάνω στον θυμό, την απογοήτευση ή τη διάθεση να ασκήσουν κριτική σε κάποιον. Και πόσες φορές δεν μετανιώσαμε εμείς οι ίδιοι για μια άδικη / άστοχη / πικρή ανάρτηση, ενήλικες μεταξύ ενηλίκων συνήθως, να διαγωνιζόμαστε για την πιο αιχμηρή, την πιο εξυπνακίστικη, την πιο εκδικητική ατάκα. Πόσω μάλλον στον ψηφιακό μικρόκοσμο των νεαρότερων σε ηλικία, εκεί που το "publish" είναι σχεδόν ένα με το δακτυλικό αποτύπωμα. Άπειρες οι υποθέσεις bullying, χιλιόμετρα και "σεντόνια" τα υβριστικά μηνύματα για ανούσιες συνήθως αφορμές, σχολικοί πόλεμοι, μικρές συμφορές ή και πραγματικές τραγωδίες έχουν ξεκινήσει από ένα "like" σε λάθος φωτογραφία ή από τη λάθος φωτογραφία για τον απολύτως λάθος λόγο στον εντελώς λάθος τοίχο. Αν υπήρχαν δεύτερες σκέψεις για κάθε ποστάρισμα, όλα αυτά θα είχαν αποφευχθεί.
Ακριβώς αυτή η λογική διέπει την πρωτοβουλία του Facebook -σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου- με τίτλο "Σκεφτείτε Καλά Πριν Κοινοποιήσετε" στο πλαίσιο της προώθησης υπεύθυνης χρήσης των Διαδικτυακών Υπηρεσιών. Σύμφωνα δε με το ΕΚΑΔ, μόνο το τελευταίο εξάμηνο του 2016 το 20% των καταγγελιών στη γραμμή SafeLine (www.safeline.gr), αφορούσε θέματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής, η πλειοψηφία των οποίων αφορούσε την ανταλλαγή ή την ανάρτηση προσωπικών δεδομένων, χωρίς άδεια, κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων.
Εκείνο που πρέπει πάντα να θυμόμαστε είναι ότι το Facebook, εκτός από ψηφιακό εργαλείο είναι και κανονική, απολύτως πραγματική ζωή κι ότι το να γράφεις κάτι για κάποιον στο Facebook είναι ακριβώς σα να του το λες καταπρόσωπο. Κι ότι αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου γι' αυτό.
Η Laura Bononcini, επικεφαλής Δημόσιας Πολιτικής του Facebook σε Ελλάδα, Ιταλία και Μάλτα, μιλώντας στο Lifo.gr εξήγησε ότι όλη αυτή η προσπάθεια είναι κάτι που στοχεύει τόσο στην ενημέρωση για τις ρυθμίσεις απορρήτου του μέσου κοινωνικής δικτύωσης, όσο και στο να γίνει βαθμηδόν η πλατφόρμα ακόμη πιο ασφαλής στη χρήσή της. Ρωτώντας την για το αν υπάρχουν δεδομένα για το ελληνικό έδαφος, προέκυψαν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία, που ίσως οι έφηβοι χρήστες αγνοούν ή ξεχνούν, ας πούμε, για το τι κάνουν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα κρίσιμο για την ψηφιακή τους -και όχι μόνο- ζωή περιστατικό.
"Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν το επίπεδο υπευθυνότητας. Ωστόσο, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι οι έφηβοι χρήστες είναι απολύτως ενήμεροι για τα εργαλεία που το Facebook τους προσφέρει, ώστε να θωρακίσουν τις δημοσιεύσεις τους. Κατά δεύτερον, είναι σημαντικό να γνωρίζουν το επίπεδο ιδιωτικότητας στο προφίλ τους και κατά τρίτον τι είδους πληροφορίες μοιράζονται σ' αυτό το προφίλ. Για παράδειγμα, εγώ παλιά μπορεί να γνωστοποιούσα την ηλικία μου και πλέον να μην επιθυμώ να το κάνω αυτό. Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι 9 στους 10 χρήστες του Facebook χρησιμοποιούν αυτά τα εργαλεία. Το Facebook γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη να μοιραζόμαστε και θέλουμε οι χρήστες της πλατφόρμας μας να είναι ασφαλείς, γιατί διαφορετικά δεν υπάρχει λόγος να μοιράζεται κανείς και εμείς θέλουμε οι χρήστες να συνεχίσουν να μοιράζονται περιεχόμενο. Ένα σημαντικό κομμάτι αυτών των χρηστών είναι οι έφηβοι και σ' αυτούς θέλουμε να προωθήσουμε πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται υλικό. Γι' αυτό προχωρήσαμε και στη δημιουργία του booklet, το οποίο παρέχει πληροφορίες τόσο για την προστασία της ιδιωτικότητας, αλλά και για το ότι πάντα πρέπει να σκέφτεσαι και τους άλλους, όταν ετοιμάζεσαι να προχωρήσεις σε μία δημοσίευση. Για παράδειγμα, όταν είσαι κακοδιάθετος ή θυμωμένος, πρέπει να σκεφτείς πριν μοιραστείς μία όχι και τόσο καλή σου σκέψη. Ή όταν ετοιμάζεσαι να μοιράσεις μία φωτογραφία, στην οποία εικονίζεται και κάποιος άλλος θα πρέπει πάντα να ζητάς τη συγκατάθεση του. Εκείνο που πρέπει πάντα να θυμόμαστε είναι ότι το Facebook, εκτός από ψηφιακό εργαλείο είναι και κανονική, απολύτως πραγματική ζωή κι ότι το να γράφεις κάτι για κάποιον στο Facebook είναι ακριβώς σα να του το λες καταπρόσωπο. Κι ότι αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου γι' αυτό".
Είναι παρήγορο, όπως η ίδια εξηγεί, να ξέρει ο heavy user του Μέσου, μικρός ή μεγάλος, ότι κάθε φορά που κάτι συμβαίνει στην ψηφιακή του ζωή, δεν προσπαθεί να αντιμετωπίσει το λάθος μέσω αυτοματοποιημένων μηνυμάτων ή ότι την υπόθεση του δεν χειρίζεται ένας αλγόριθμος, αλλά άνθρωποι με σάρκα, οστά και βάρδιες που κοιτούν το κάθε report και αποφασίζουν τι θα γίνει παρακάτω. Φυσικά, όμως, υπάρχουν και οι απλές, καθημερινές παρεξηγήσεις, αυτές που συμβαίνουν μεταξύ εφήβων και που αν δεν υπήρχαν τα social media θα λύνονταν με δυο κουβέντες στο προαύλιο του σχολείου ή με ένα φιλικό τηλεφώνημα.
"Καλό είναι να θυμόμαστε με ποιον θέλουμε να μοιραστούμε τι. Να μην ξεχνάς τα γκρουπ, στα οποία θέλουμε να κοινοποιήσουμε περιεχόμενο. Και να γνωρίζουμε ότι για το report button εργάζονται 24/7 κανονικοί άνθρωποι με σάρκα και οστά και όχι κάποιος αλγόριθμος. Αυτοί νυχθημερόν σε όλον τον κόσμο εξετάζουν το είδος της παραβίασης που έχει αναφερθεί και αποφασίζουν τον τρόπο με τον οποίο το Μέσο θα κινηθεί. Ακόμη, όμως, κι αν συμβεί κάτι που ναι μεν δεν παραβιάζει την πολιτική του Facebook, αλλά είναι κάτι που μας πιέζει και μας στενοχωρεί –για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι είμαι 15 χρονών και ένας φίλος μου δημοσίευσε μία άχαρη φωτογραφία μου. Μπορώ πάντα να ζητήσω απ' αυτόν τον φίλο να κατεβάσει τη φωτογραφία. Και φυσικά, υπάρχει πάντα το social reporting για τέτοιου είδους ζητήματα", εξηγεί η κα Bononcini.
Από την πλευρά της η Παρασκευή Φραγκοπούλου, Συντονίστρια του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλής Διαδικτύου είχε μερικά στοιχεία ακόμη να προσθέσει στην κουβέντα για ό,τι συμβαίνει στα ελληνικά social media.
— Έχουμε συγκριτικά στοιχεία που να δείχνουν το επίπεδο υπευθυνότητας των Ελλήνων εφήβων απέναντι στο Facebook και το διαδίκτυο γενικά, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
Δεν υπάρχουν ποσοτικά στοιχεία για το θέμα αυτό, μιας και μια τέτοιου είδους έρευνα θα γινόταν πολύ γρήγορα outdated, δεδομένης και της δυναμικότητας, με την οποία μεταβάλλονται οι εφαρμογές που χρησιμοποιούν οι νέοι και έφηβοι. Υπάρχουν όμως ποιοτικά στοιχεία για το θέμα που απορρέουν από τους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς INSAFE/INHOPE υπεύθυνους για την Ευρωπαϊκή πολιτική στο θέμα της ασφάλειας στο Διαδίκτυο, επίσημος εκπρόσωπος των οποίων στην Ελλάδα είναι το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου SaferInternet4Kids.gr.
Από τα στοιχεία αυτά διαφαίνεται, ότι οι Έλληνες έφηβοι δε διαφέρουν στις διαδικτυακές τους συνήθειες σε σχέση με τους ευρωπαίους συνομήλικους τους. Χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα με τον ίδιο ζήλο και κάνουν τα ίδια λάθη. Το αισιόδοξο είναι ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι πιο ευαισθητοποιημένοι στους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση του διαδικτύου, αναζητούν ενημέρωση την οποία και μεταφέρουν στα παιδιά γεγονός που μας κάνει να αισιοδοξούμε ότι ίσως και η σημερινή, αλλά σίγουρα η επόμενη γενιά θα είναι μια γενιά υπεύθυνων ψηφιακών πολιτών.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι το επίπεδο υπευθυνότητας των εφήβων. Είναι αισιόδοξο το γεγονός ότι οι έφηβοι είναι αρκετά ενημερωμένοι σε θέματα sextingκαι ξέρουν σε κάποιο βαθμό πώς να προστατευτούν. Άλλο ένα αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι με την χρήση επέρχεται σε κάποιο βαθμό και η αυτορρύθμιση, καιστις λίγο μεγαλύτερες ηλικίες οι έφηβοι καταλήγουν σε σχετικά υγιείς τρόπους χρήσης των κοινωνικών δικτύων, αναπτύσσοντας κανόνες δεοντολογίας και καλής συμπεριφοράς όπως και στον πραγματικό κόσμο. Το έμφυτο χαρακτηριστικό της ηλικίας τους να αμφισβητούν και να διερευνούν είναι και αυτό που τους ωθεί συχνά σε πιο επικίνδυνες συμπεριφορές.
Ας μην ξεχνάμε ότι η τεχνολογία δεν είναι επικίνδυνη. Αυτό που μπορεί να την καταστήσει επικίνδυνη είναι ο τρόπος που τη χρησιμοποιούμε. Η ενημέρωση λοιπόν είναι το κλειδί και αυτό φαίνεται να έχει γίνει συνείδηση στους Έλληνες χρήστες, μικρούς και μεγάλους.
— Τι θεωρείτε ότι μαθαίνουμε τελείως λάθος στο ελληνικό έδαφος για τη χρήση του Facebook; Πιστεύετε ότι τα ΜΜΕ έχουν μερίδιο ευθύνης προς αυτή την κατεύθυνση;
Δεν υπάρχει κάτι που μαθαίνουμε τελείως λάθος. Υπάρχουν όμως πολλά πράγματα που ενώ νομίζουμε ότι τα ξέρουμε στην πραγματικότητα δεν τα γνωρίζουμε. Αυτό το συναντάμε πολλές φορές στους έφηβους, είναι άλλωστε και ένα από τα χαρακτηριστικά της ηλικίας τους. Δεν χρειάζεται υψηλός δείκτης νοημοσύνης για να καταλάβει κανείς ότι είναι επικίνδυνο να αποκαλύπτει προσωπικά στοιχεία στα κοινωνικά δίκτυα. Παρ' όλα αυτά το κάνουμε, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, πεπεισμένοι ότι σε εμάς δε θα συμβεί ποτέ κάτι κακό στο διαδίκτυο. Αναρτούμε φωτογραφίες, μοιραζόμαστε τα συναισθήματά μας, κάνουμε παρορμητικά σχόλια στο διαδίκτυο... Αλήθεια, πόσα από αυτά θα κάναμε μπροστά σε έναν άγνωστο στο δρόμο; Δε συνειδητοποιούμε ότι οποιοδήποτε περιεχόμενο ανεβαίνει στο διαδίκτυο, ακόμα και αν εμείς το διαγράψουμε, μπορεί να μείνει εκεί για πάντα και να μας χαρακτηρίσει. Θα πρέπει να μάθουμε να διαμορφώνουμε ένα θετικό ψηφιακό αποτύπωμα και να προστατεύουμε τη διαδικτυακή μας φήμη. Για κάθε τι που δημοσιεύουμε θα πρέπει να σκεφτόμαστε, είναι κάτι το οποίο θα θέλαμε να μας χαρακτηρίζει; Είναι κάτι που θα θέλαμε να δούνε οι δάσκαλοί μας και οι καθηγητές μας, οι φίλοι των γονιών μας, ή και οι ίδιοι οι γονείς μας? Είναι κάτι το οποίο θα θέλαμε να γνωρίζει ο αυριανός μας εργοδότης; Ήδη σε πολλές χώρες οι εργοδότες έχουν την τάση να διερευνούν τη διαδικτυακή φήμη των εργαζομένων πριν την πρόσληψή τους. Με λίγα λόγια το θέμα της διαδικτυακής φήμης είναι πια ένα γεγονός το οποίο θα πρέπει να γνωρίζουμε πως να διαχειριζόμαστε και να χτίζουμε από πολύ νωρίς.
Σε αυτή την ενημέρωση μπορεί να συντελέσουν καθοριστικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δεν αρκεί μόνο να αναδεικνύονται οι καταστροφικές συνέπειές των «παραστρατημάτων» μας στο διαδίκτυο. Θα πρέπει να υπάρχει επαναλαμβανόμενη και διεξοδική πληροφόρηση για το πως μπορούμε να προστατευτούμε από τους κινδύνους που υπάρχουν στον ψηφιακό κόσμο και το πώς μπορούμε να προωθήσουμε και να προβάλουμε τη σωστή συμπεριφορά, τους ορθούς τρόπους χρήσης, και τους φορείς, οι οποίοι μπορούν να μας βοηθήσουν να ενημερωθούμε καλύτερα. Αρκούν άραγε οι μεγάλοι και πικάντικοι τίτλοι που προσθέτουν σε κάθε σοβαρή προσπάθεια ενημέρωσης; Ή μήπως θα πρέπει να αναζητηθούν καλές πρακτικές προβολής και ανάδειξης των θετικών δράσεων; Είναι η κινδυνολογία το ζητούμενο ή μήπως όχι; Σίγουρα οι ειδικοί του είδους θα γνωρίζουν καλύτερα".
