Η οπαδική βία δεν είναι φαινόμενο τωρινό ούτε τοπικό. Σε κάθε γωνιά του πλανήτη, εδώ και δεκαετίες, καταγράφονται άγριες συμπλοκές ανάμεσα σε οπαδούς αντίπαλων ομάδων, συγκρούσεις με την αστυνομία, συλλήψεις, αμέτρητες σκηνές χάους και αιματοχυσίας, χρήση φονικών όπλων και κάποιες φορές ακόμα και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Και όλα αυτά στο όνομα κάποιας αθλητικής ομάδας και της «ιδεολογίας» των οπαδών της.
Το μίσος και η ανεξέλεγκτη βία τείνουν να κορυφώνονται όταν στην εξίσωση μπαίνουν και κοινωνικοπολιτικές διαφορές, οπότε οι οπαδικές συμπλοκές ξεφεύγουν από τα όρια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα.
Πόσο βαθύ, άραγε, είναι το πρόβλημα της οπαδικής βίας και στη δική μας γειτονιά, τα Βαλκάνια, μια περιοχή με εξαιρετικά βίαιη ιστορία, λόγω γεωπολιτικών συνθηκών, αλλά και ιδιαίτερων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών; Ποια η αντιμετώπισή του από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, και ποιες οι αιτίες του φαινομένου; Υπάρχει σύνδεση του χουλιγκανισμού με κύκλους της ακροδεξιάς και του οργανωμένου εγκλήματος και ποια τα αντανακλαστικά των κρατικών αρχών;
Εδώ και περίπου τριάντα χρόνια, μετά και το πέρας των καταστροφικών πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, οι αφορμές πίσω από τις εντάσεις και τις αλληλοπροκλήσεις ποικίλλουν. Η διαφύλαξη των συνόρων, οι εθνικές μειονότητες, η εγκληματικότητα αλλά και η ραγδαία ανάπτυξη της ακροδεξιάς πυροδοτούν το έκρυθμο κλίμα που επικρατεί.
Στη χερσόνησο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης η συνύπαρξη δέκα κρατών δεν ήταν πάντοτε αρμονική. Εδώ και περίπου τριάντα χρόνια, μετά και το πέρας των καταστροφικών πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, οι αφορμές πίσω από τις εντάσεις και τις αλληλοπροκλήσεις ποικίλλουν. Η διαφύλαξη των συνόρων, οι εθνικές μειονότητες, η εγκληματικότητα, η ανεργία των νέων αλλά και η ραγδαία ανάπτυξη της ακροδεξιάς πυροδοτούν το έκρυθμο κλίμα που επικρατεί.
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και η τυφλή οπαδική βία. Σύμφωνα με σχετική έκθεση της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος (GI-TOC), μόνο στα Δυτικά Βαλκάνια εντοπίζονται 122 οπαδικά γκρουπ, εκ των οποίων τα 21 εμπλέκονται με τον χουλιγκανισμό και το οργανωμένο έγκλημα.
Η εμπλοκή των νέων
Στις αναπτυσσόμενες χώρες της περιοχής των Βαλκανίων, οι οποίες πλήττονται από τη φτώχεια και την ανεργία, αρκετοί νέοι εντάσσονται στις ομάδες Ultras –δηλαδή σε γκρουπ οργανωμένων οπαδών που υποστηρίζουν εξαιρετικά φανατικά τους συλλόγους τους (από το ultra fanatical support)–με την ελπίδα να κερδίσουν εύκολα κάποια χρήματα.
Σε πολλές από τις οργανώσεις αυτές οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι επειδή μπορούν να προωθήσουν ναρκωτικές ουσίες στην αγορά και είναι εύκολο να χειραγωγηθούν από τους ανώτερούς τους.
Η συνέπεια και η προσήλωση των ανερχόμενων χούλιγκαν μπορούν να τους κατατάξουν στην κορυφή της πυραμίδας: παροχή «προστασίας» σε ομαδικές και πολιτικές συγκεντρώσεις, σε νυχτερινά κέντρα, πώληση πιο σκληρών ναρκωτικών, εκβιασμοί και άλλα. Για πολλούς νέους, με ελλιπή μόρφωση και λιγοστές προοπτικές επαγγελματικής ανέλιξης, το δέλεαρ είναι μεγάλο.
Επιλέγοντας το ριψοκίνδυνο αυτό μονοπάτι καταφέρνουν και οι ίδιοι μετά από καιρό είτε να ξεκινήσουν τη δική τους «επιχείρηση» είτε να κερδίσουν προστασία από τη δίωξη. Σε περίπτωση σύλληψης, οι συνθήκες παραμένουν ευνοϊκές για τους «νεοσύλλεκτους». Το αίσθημα αλληλεγγύης που χαρακτηρίζει τους οπαδικούς συνδέσμους μπορεί να αποβεί σωτήριο για τον συλληφθέντα, καθώς η συγκέντρωση χρημάτων για τα δικαστικά έξοδα και η οικονομική στήριξη στην οικογένειά του αποτελούν εθιμοτυπικό κανόνα.
Σε πολλές από τις ομάδες αυτές, η άσκηση βίας είναι «εργαλείο» για να κερδίσει κανείς τον σεβασμό των μεγαλυτέρών του και να ανέλθει στις υψηλές τάξεις του οπαδικού κινήματος. Από τη στιγμή της ένταξης στις οπαδικές συμμορίες, τα νέα μέλη βρίσκονται σε ένα διαρκές τεστ: άλλες φορές αισθάνονται οι ίδιοι την ανάγκη να αποδείξουν την αξία τους, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η απαίτηση έρχεται από το γκρουπ.
Για παράδειγμα, για να γίνεις μέλος της κακόφημης United Force ή της Principi (εγκληματικές ομάδες χούλιγκαν) θα πρέπει να μαχαιρώσεις κάποιον. Με αυτές τις αποτρόπαιες μεθόδους οικοδομείται η εμπιστοσύνη εντός της ομάδας.
Σύνδεση με την πολιτική και την ακροδεξιά
Το ποδόσφαιρο στα βαλκανικά κράτη συνδέεται συχνά και με την πολιτική. Τα περισσότερα σωματεία έχουν έντονο πολιτικό πρόσημο, ενώ πολλές φορές αποτελούν και τους εκπροσώπους των εθνικών μειονοτήτων στον χώρο του αθλητισμού. Το φάσμα μπορεί να καλύπτει όλες τις ιδεολογίες, η πλειοψηφία όμως αυτών των ομάδων κλείνει διαχρονικά το μάτι στην ακροδεξιά.
Ιδίως στα πρώην γιουγκοσλαβικά κράτη, πλείστοι αθλητικοί σύλλογοι τάσσονται υπέρ του εθνικισμού, με τους οπαδούς τους αρκετές φορές να έχουν άμεση σχέση με τις αντίστοιχες κομματικές νεολαίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τροφοδότηση παραστρατιωτικών οργανώσεων με «νεοσύλλεκτους» από τους συνδέσμους οπαδών βαλκανικών συλλόγων κατά τη διάρκεια των πολέμων της δεκαετίας του 1990 σε ολόκληρη την πρώην Γιουγκοσλαβία.
Η πιο διαβόητη από αυτές ήταν οι «Τίγρεις», μια πολιτοφυλακή που σχηματίστηκε σε μεγάλο βαθμό από χούλιγκαν του Ερυθρού Αστέρα και διοικούνταν από τον Ζέλικο Ραζνάτοβιτς. Τα μέλη της ομάδας αυτής σταδιακά εξαφανίστηκαν από το οπαδικό προσκήνιο. Οι ακραίες απόψεις τους, όμως, είχαν ήδη υιοθετηθεί, με τις νέες φουρνιές οπαδών σήμερα να διατηρούν στο ακέραιο την πολιτική τους κατεύθυνση, με συνέπεια να καταγράφονται ομοφοβικές αντιδράσεις και ρατσιστικές επιθέσεις εις βάρος πολλών αθλητών.
Αντίστοιχη σύνδεση πολιτικής και ποδοσφαίρου παρατηρείται και στη Βόρεια Μακεδονία, όπου οι πολιτικές διχογνωμίες επηρεάζουν και δυναμιτίζουν το κλίμα ανάμεσα στους οπαδούς. Το 2011 μια διαμάχη εντός του κοινοβουλίου στάθηκε η αφορμή για συγκρούσεις ανάμεσα στους οπαδούς της Βαρντάρ Σκοπίων και της Σκούπι, της ομάδας της αλβανικής μειονότητας.
Η γειτονική χώρα είναι συνηθισμένη σε τέτοια περιστατικά, καθώς τα μεγάλα πολιτικά κόμματα έχουν ιστορικούς δεσμούς με ποδοσφαιρικούς συλλόγους και τους υποστηρικτές τους.
Αντιδράσεις των κρατικών αρχών
Με την οπαδική βία να μοιάζει ασταμάτητη, εγείρονται πολλά ερωτήματα για τον ρόλο και τις ευθύνες της πολιτείας. Κατά πόσο λειτουργεί ο κρατικός μηχανισμός; Μήπως οι ίδιες οι κυβερνήσεις συντηρούν με την ίδια τους τη στάση αυτό το φαινόμενο;
Η Σερβία ίσως να είναι η πιο βαριά «άρρωστη» χώρα, όσον αφορά στην επιβολή και στην τήρηση του νόμου. Είναι τέτοιος ο τρόπος με τον οποίο η ποδοσφαιρική βία έχει εργαλειοποιηθεί από διαδοχικές κυβερνήσεις, που πλέον ελάχιστοι δείχνουν να ενδιαφέρονται για τα τεκταινόμενα στον χώρο.
Με τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς (νυν Πρόεδρο της Σερβίας και δηλωμένο οπαδό του Ερυθρού Αστέρα) να βρίσκεται από το 2017 στο τιμόνι της χώρας, το εγχώριο ποδόσφαιρο φαντάζει κάθε χρόνο και πιο επικίνδυνο. Παρά το γεγονός ότι το 2018 ο υπουργός Εσωτερικών της Σερβίας, Νεμπόισα Στεφάνοβιτς, έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό 26 από τους κορυφαίους χούλιγκαν της Σερβίας, ο Βούτσιτς και το καθεστώς του έχουν δημιουργήσει μια πολύ κακή φήμη. Μέχρι και σήμερα, παραπάνω από 330 κατηγορητήρια δεν έχουν τελεσιδικήσει, αρκετές αρχικές ποινές ανατράπηκαν και πολλά πλαστά πιστοποιητικά γιατρών οδήγησαν στην καθυστέρηση των φυλακίσεων.
Ενώ στην εξωτερική της πολιτική η κυβέρνηση μιλά σκληρά για τον χουλιγκανισμό για να συγκεντρώσει την υποστήριξη της Δύσης, πολλοί τη θεωρούν υποκινήτρια και συνένοχη σε ό,τι συμβαίνει. Η λίστα με τις κατηγορίες για τον 53χρονο Πρόεδρο είναι γεμάτη πρωτοφανή σκάνδαλα: διορισμοί δικαστικών στην ομάδα της αρεσκείας του, στρατολόγηση χούλιγκαν σε εμπόλεμη περίοδο, κοινές εμφανίσεις σε προεκλογικές ομιλίες με ακροδεξιούς οπαδικούς ηγέτες.
Στο μικρό αλλά εξίσου πολυτάραχο κράτος του Μαυροβουνίου, η διαχείριση των εν λόγω ζητημάτων είναι πιο ενθαρρυντική, το πρόβλημα όμως φαίνεται να παραμένει. Το καλοκαίρι του 2017 η κυβέρνηση έφερε ένα νέο νομοσχέδιο για την πρόληψη της οπαδικής βίας.
Οι νέες ποινές περιλάμβαναν πρόστιμα από 1.000 έως 15.000 ευρώ για τους αθλητικούς συλλόγους σε περίπτωση επεισοδίων και πρόστιμα από 600 έως 1.500 ευρώ και έως δύο μήνες φυλάκισης για τους χούλιγκαν. Με μια γρήγορη έρευνα στο διαδίκτυο, ωστόσο, προκύπτει πως η συγκεκριμένη νομοθεσία είχε ήδη θεσπιστεί από την UEFA και πως τίποτα καινούργιο και ουσιαστικό δεν εφαρμόστηκε.
Πριν από την κατάθεση του νομοσχεδίου, είχαν καταγραφεί δικαστικά εντάλματα εις βάρος μόλις 13 ατόμων, στα οποία απαγορεύτηκε η είσοδος στα γήπεδα. Ο αριθμός όμως των επικίνδυνων για τη δημόσια τάξη ταραχοποιών ανερχόταν στους 468, με την αστυνομία να γνωρίζει τα πρόσωπα και το ακριβές σύνολο.
Στη Βουλγαρία, οι ενδείξεις σχετικά με τα κρατικά αντανακλαστικά είναι επίσης ανησυχητικές. Επί κυβερνήσεως του Μπορίσοφ, μακροχρόνια ζητήματα σχετικά με τον ρατσισμό και την ομοφοβία στα γήπεδα όχι μόνο δεν επιλύθηκαν αλλά πολλαπλασιάστηκαν, με την κρατική ανοχή να μοιάζει προκλητική.
Στην περίπτωση της Κροατίας –της χώρας που μας απασχόλησε όσο καμία άλλη τον τελευταίο μήνα λόγω της δολοφονίας του Μιχάλη Κατσούρη–, οι πολιτικές των κυβερνώντων φαίνεται να κινούνται στο ίδιο μοτίβο. Το 2008 η κυβέρνηση του Ίβο Σάναντερ πήρε τη ρηξικέλευθη απόφαση να εφαρμόσει ένα νέο νομοσχέδιο βασισμένο στα πρότυπα της Αγγλίας.
Μεταξύ άλλων, απαγορευόταν στους Κροάτες χούλιγκαν να ταξιδέψουν στα εκτός έδρας παιχνίδια, ενώ τέθηκε επί τάπητος και το ενδεχόμενο της αρίθμησης των θέσεων, ούτως ώστε να προσδιορίζεται ευκολότερα το ποιος εισέρχεται στο γήπεδο.
Το νομοσχέδιο προέβλεπε ακόμη την αντιμετώπιση των χούλιγκαν ως εγκληματιών, χωρίς ηλικιακά ελαφρυντικά, με τις ποινές φυλάκισης να αυξάνονται και τις διαγραφές από το μητρώο να καταργούνται.
Οι κυβερνήσεις φαίνεται να προσεγγίζουν το ζήτημα αλλά μάλλον επιδερμικά, και έτσι η οπαδική βία τείνει να γίνει δυστυχώς συχνό φαινόμενο. Μόνο στη χώρα μας, τα τελευταία 40 χρόνια έχουμε θρηνήσει 13 θύματα, ενώ σε άλλα βαλκανικά κράτη ο αριθμός των θυμάτων είναι ακόμη μεγαλύτερος.
Η έλλειψη αποφασιστικότητας, η εξυπηρέτηση συμφερόντων και η επιλεκτική επιβολή του νόμου από πλευράς πολιτείας οδηγούν κάθε χρόνο σε νέα αιματοκυλίσματα. Συνυπεύθυνη είναι φυσικά και η ομοσπονδία της UEFA, η οποία δεν αντιμετωπίζει με τη δέουσα προσοχή πολλά από τα περιστατικά.
Ο δρόμος προς την εξάλειψη του φαινομένου μοιάζει μακρύς και δύσκολος. Πρέπει όμως να τον διαβούμε, αναλαμβάνοντας κάθε φορέας τις δικές του ευθύνες. Σε μια εποχή που η ανθρώπινη ζωή για κάποιους αξίζει δυστυχώς όσο ένα κασκόλ, η αλληλεγγύη και η συντονισμένη συνεργασία, αλλά και η αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων που οδηγούν στον χουλιγκανισμό, είναι μάλλον πιο απαραίτητες από ποτέ.
