Ακόμη κι οι πόλεμοι έχουν κανόνες και η μη τήρησή τους, όπως ενδεχομένως στην περίπτωση της Ουκρανίας, προκαλούν κατακραυγή και τη δίκαιη αξίωση της λογοδοσίας τών υπευθύνων.
Οι εικόνες με τα εκατοντάδες διάσπαρτα πτώματα στους δρόμους της Μπούσα μετά την αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων από την περιοχή, προκάλεσε διεθνή αποτροπιασμό και οργή για κατάφωρη παραβίαση των Συμβάσεων της Γενεύης.
Το Κίεβο έκανε λόγο για «σκόπιμη σφαγή», η Μόσχα επιμένει πως πρόκειται για προβοκάτσια και πως το μακελειό ήταν σκηνοθετημένο.
Ολοένα και περισσότερες φωνές, ωστόσο, μιλούν με περισσότερη ένταση για «έγκλημα πολέμου».
Ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Καρίμ Χαν γνωστοποίησε πως έχει ήδη ξεκινήσει έρευνα, με την ομάδα του να συλλέγει στοιχεία προκειμένου να αποφανθεί αν όντως πρόκειται για έγκλημα πολέμου ή όχι.
Όμως, τι συνιστά έγκλημα πολέμου; Με ποια κριτήρια στοιχειοθετείται και ποιος κρίνει αν ή όχι μια πολεμική ενέργεια συνιστά κάτι τέτοιο;
Όπως το θέτει η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, «ακόμη κι ο πόλεμος έχει κανόνες» που περιλαμβάνονται στις λεγόμενες Συμβάσεις της Γενεύης, μια σειρά συνθηκών και συμφωνιών που εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, την προστασία των αμάχων.
Οι Συμβάσεις της Γενεύης
Η αρχική Σύμβαση της Γενεύης υιοθετήθηκε το 1864 και το 1949 αναθεωρήθηκε με την προσθήκη τεσσάρων επιπλέων συνθηκών. Επιπλέον πρωτόκολλα θεσπίστηκαν το 1977 και το 2005.
Οι συνθήκες προβλέπουν:
- Την προστασία των αρρώστων και τραυματιών, ιατρικού και θρησκευτικού προσωπικού
- Τη φροντίδα των τραυματιών, ασθενών και ναυαγών των ενόπλων δυνάμεων που βρίσκονται στη θάλασσα
- Τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου και
- Την προστασία όλων των αμάχων
Οι Συμβάσεις του 1949 επικυρώθηκαν εν όλω ή με επιφυλάξεις από 194 χώρες.
Τι είναι το έγκλημα πολέμου;
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που εδρεύει στη Χάγη, ορίζει τα εγκλήματα πολέμου ως «σοβαρές παραβιάσεις» των μεταπολεμικών Συμβάσεων της Γενεύης που αναλύουν το διεθνές δίκαιο για την ανθρωπιστική διαχείριση των θυμάτων του πολέμου.
Έγκλημα πολέμου συνιστά η σκόπιμη δολοφονία ή πρόκληση πόνου, η εκτεταμένη καταστροφή, η κατάσχεση περιουσίας, η ηθελημένη στοχοθέτηση πληθυσμών αμάχων, σε μια ένοπλη σύρραξη.
Βάσει της συνθήκης αυτής, δεν πρέπει να γίνονται σκοπίμως στόχοι επιθέσεων άμαχοι πολίτες ή υποδομές θεμελιώδεις για την επιβίωσή τους.
Επιπλέον, κάποια όπλα -όπως οι νάρκες ξηράς κατά προσωπικού ή τα χημικά και βιολογικά όπλα- απαγορεύονται λόγω του δυσανάλογού ή φρικτού πόνου που προκαλούν.
Οι τραυματίες και οι άρρωστοι πρέπει να φροντιστούν, όπως ακριβώς και οι τραυματισμένοι στρατιώτες που έχουν δικαιώματα αιχμαλώτων πολέμου.
Η Γενοκτονία
Η γενοκτονία ορίζεται από το διεθνές ως η σκόπιμη δολοφονία ανθρώπων συγκεκριμένης εθνικότητας, φυλής ή θρησκευτικής ταυτότητας, με στόχο τον αφανισμό, μερικώς ή πλήρως, της ομάδας αυτής.
Πρόκειται για ένα συγκεκριμένα έγκλημα πολέμου, σοβαρότερο από τη δολοφονία αμάχων. Ο νόμος απαιτεί αποδείξεις για τη σκοπιμότητα του αφανισμού μιας ομάδας.
Η σφαγή περίπου 800.000 ανθρώπων στη Ρουάντα το 1994 οδήγησε αργότερα σε διώξεις για γενοκτονία.
Έγκλημα κατά της ανθρωπότητας
Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναφέρονται σε συγκεκριμένα εγκλήματα που διαπράττονται στο πλαίσιο μιας επίθεσης μεγάλης κλίμακας με στόχο αμάχους, ανεξαρτήτως της εθνικότητάς τους. Τα εγκλήματα αυτά περιλαμβάνουν δολοφονίες, βασανισμούς, σεξουαλική βία, σκλαβιά, διωγμούς, μαζικές εκτελέσεις, εξαφανίσεις.
Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας συχνά διαπράττονται ως μέρος μιας κρατικής πολιτικής, αλλά μπορούν να εκτελεστούν κι από μη κρατικές ένοπλες ή παραστρατιωτικές ομάδες. Σε αντίθεση με τα εγκλήματα πολέμου, μπορούν να συμβούν και σε καιρό ειρήνης ενώ κόντρα στη γενοκτονία, δε διαπράττονται απαραιτήτως σε βάρος εθνικών, εθνοτικών, φυλετικών ή θρησκευτικών ομάδων.
Η αρμόδια αρχή για έρευνα και κατηγορίες
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Χάγη παρακολουθεί τα εγκλήματα πολέμου και τις καταγγελίες περί λογής παραβιάσεων.
Παρότι η Ουκρανία δεν υπάγεται στο Καταστατικό της Ρώμης τού 1998 του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (σ.σ όργανο που βεβαιώνει ότι τα σοβαρότερα εγκλήματα που αφορούν τη διεθνή κοινότητα ως σύνολο, ιδίως η γενοκτονία, για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου πρέπει να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική δίωξή τους με τη λήψη μέτρων σε εθνικό επίπεδο και με την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας), έχει αποδεχτεί τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου. Κάτι που σημαίνει πως, ενώ η Ουκρανία δεν μπορεί να αναφέρει φερόμενα εγκλήματα στο ΔΠΔ, εκείνο μπορεί να διερευνήσει με δική του πρωτοβουλία τις καταγγελίες και να ασκήσει δίωξη σε εμπλεκόμενους, αν και δεν μπορεί να τους δικάσει ερήμην.
Πώς συλλέγουν στοιχεία οι ερευνητές;
Οι ερευνητές οφείλουν να επισκεφτούν τις τοποθεσίες όπου υπάρχουν καταγγελίες για παραβίαση των διεθνών κανόνων πολέμου και να πάρουν συνεντεύξεις από αυτόπτες μάρτυρες, ώστε να σχηματίσουν δικογραφία για την υπόθεση.
Συγκεκριμένα, για την περίπτωση της Μπούσα, εικόνες και ειδήσεις από την περιοχή θα βοηθήσουν τους εμπειρογνώμονες να ταυτοποιήσουν μαρτυρίες για τις καταγγελλόμενες θηριωδίες, εξηγεί ο Τζέιμς Γκόλντστον, εκτελεστικός διευθυντής της οργάνωσης Open Society Justice Initiative.
Σύμφωνα με ειδικούς, πάντως, οι ερευνητές ίσως δυσκολευτούν στη συγκέντρωση στοιχείων από ενεργή εμπόλεμη ζώνη, τόσο για λόγους ασφαλείας, όσο και εκφοβισμού μαρτύρων για να μη μιλήσουν.
Ο ρόλος των δύο Διεθνών Δικαστηρίων
Σήμερα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (γνωστό στην Ελλάδα ως Δικαστήριο της Χάγης) έχουν ρόλο για την τήρηση των κανόνων πολέμου.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποφασίζει για διαφορές μεταξύ κρατών, αλλά δεν μπορεί να ασκήσει διώξεις σε φυσικά πρόσωπα.
Στην παρούσα φάση η Ουκρανία έχει ξεκινήσει μια διαδικασία κατά της Ρωσίας. Αν ο δικαστικός αυτός θεσμός που αποτελεί κύριο όργανο του ΟΗΕ, αποφασίσει κατά της Ρωσίας, υπεύθυνο για την επιβολή της απόφασης θα είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ωστόσο, η Ρωσία ως ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, μπορεί να ασκήσει βέτο.
Από την άλλη, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο διερευνά και ασκεί διώξεις σε άτομα ύποπτα για εγκλήματα πολέμου τα οποία δεν έχουν καθίσει στο εθνικό εδώλιο κρατών.
Πρόκειται για τον σύγχρονο διάδοχο της Νυρεμβέργης που καταδίκασε το 1945 πολλούς από τους ηγέτες του Τρίτου Ράιχ.
Για τι κατηγορείται η Ρωσία;
Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι μίλησε ενώπιον του ΟΗΕ για εγκλήματα πολέμου και συγκεκριμένα «τα χειρότερα από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο», προτρέποντας σε άμεση δράση των διεθνών οργάνων.
Ο ίδιος ζήτησε τον αποκλεισμό της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και τη μεταρρύθμιση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών έτσι ώστε «το δικαίωμα του βέτο να μην σημαίνει δικαίωμα να πεθαίνεις». .
Επιπλέον, ο ΟΗΕ «έχει λάβει αξιόπιστες καταγγελίες» σύμφωνα με τις οποίες οι ρωσικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν βόμβες διασποράς σε κατοικημένες ζώνες «τουλάχιστον 24 φορές» μετά την εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου. «Οι ισχυρισμοί με βάση τους οποίους οι ουκρανικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τέτοια όπλα αποτελούν επίσης αντικείμενο έρευνας», ανέφερε κατά την έναρξη της συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας η αναπληρώτρια γενική γραμματέας, αρμόδια για Πολιτικές Υποθέσεις, Ρόζμαρι ΝτιΚάρλο.
Ερευνώνται εξάλλου καταγγελίες για σεξουαλικά εγκλήματα που διέπραξαν οι ρωσικές δυνάμεις, συνέχισε. Μεταξύ άλλων έχουν αναφερθεί ομαδικοί βιασμοί ή βιασμοί μπροστά στα μάτια παιδιών.
Μπορούν να διωχθούν ηγέτες και στρατηγοί;
Είναι πολύ ευκολότερο να ασκηθεί δίωξη για έγκλημα πολέμου σε στρατιώτη που το διαπράττει, παρά σε ηγέτη που το διατάσσει, σχολιάζει το BBC.
Ο Χιου Γουίλιαμσον από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων -ομάδες ειδικών που συλλέγουν στοιχεία εγκλημάτων πολέμου σε συρράξεις- αναφέρει πως υπάρχουν στοιχεία για συνοπτικές εκτελέσεις και άλλες σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από τις ρωσικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τον ίδιο, η εξακρίβωση και καταγραφή της ιεραρχικής αλυσίδας είναι πολύ σημαντική για τυχόν μελλοντικές δίκες ή παραγραφή.
«Υπάρχει ένα ενδιαφέρον επεισόδιο στην αναφορά μας για την Ουκρανία, όπου ένας διοικητής δίνει εντολή σε στρατιώτες να βγάλουν έξω δύο πολίτες και να τους πυροβολήσουν. Δύο από τους στρατιώτες αντιδρούν στην εντολή και τελικά η διαταγή δεν εκτελείται. Οπότε, υπάρχουν σαφή στοιχεία για τον ρωσικό στρατό, αλλά επίσης και στοιχεία εντολών και ελέγχου» λέει ο ίδιος.
Θα ασκηθεί δίωξη στον Πούτιν;
Στο αίτημα πολλών, για άσκηση δίωξης για εγκλήματα πολέμου στον ίδιο τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, οι ειδικοί απαντούν πως είναι απίθανο, τουλάχιστον για όσο παραμένει στην εξουσία.
Ενδεχόμενη δίκη τού Πούτιν, θα προϋπέθετε τη σύλληψή του και την παράδοσή του στο δικαστήριο, κάτι που φαίνεται απίθανο ενόσω βρίσκεται στο Κρεμλίνο.
Οι ηγέτες που δικάστηκαν για εγκλήματα πολέμου
Ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ήταν ο πρώτος πρώην ηγέτης κράτους που δικάστηκε ως υπαίτιος εγκλημάτων πολέμου το 2002. Πέθανε στο κελί του στη Χάγη ενώ η δίκη του, μετά από τέσσερα χρόνια, έφτανε στο τέλος της.
Ο Τσαρλς Τέιλορ, πρώην πρόεδρος της Λιβερίας, καταδικάστηκε σε κάθειρξη 50 χρόνων το 2012, για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν στη Σιέρα Λεόνε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, τη δεκαετία του '90.
Ο πρώην πρόεδρος της Ακτής Ελεφαντοστού, Λοράν Γκμπαγκμπό αθωώθηκε από την κατηγορία για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που συνδεόταν με τη βία που ξέσπασε στη χώρα μετά τις προεδρικές εκλογές του 2010.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον Λίβυο ηγέτη, Μουαμάρ Καντάφι το 2011, κατηγορώντας τον για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ωστόσο, τελικά ο ίδιος δολοφονήθηκε τον Οκτώβριο τού ίδιου χρόνου, προτού παραπεμφθεί σε δίκη.
Ο πρώην πρόεδρος του Σουδάν, Ομάρ Χασάν αλ-Μπασίρ καταζητείται από το δικαστήριο για κατηγορίες γενοκτονίας και εγκλημάτων πολέμου στο Νταρφούρ, ωστόσο, η μεταβατική κυβέρνηση του Σουδάν δεν τον παραδίδει.
Με πληροφορίες από Wall Street Journal/BBC/Reuters/New York Times
