Μια καινούργια ουσία ήρθε να προστεθεί στο πάνθεο των ηθικών πανικών: ο λόγος για το λεγόμενο αέριο γέλιου, για κατοχή και χρήση του οποίου έγιναν φέτος αρκετές συλλήψεις σε Ελλάδα (Κρήτη, Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Ρόδος) και Κύπρο. Είναι πράγματι τόσο επικίνδυνο ή απαγορεύτηκε βασικά για την… απαγόρευση, όπως συνέβη και με άλλες; Tο laugh gas στην Ελλάδα ήταν μέχρι πρότινος σχετικά άγνωστο, με εξαίρεση τους αγαπημένους τουριστικούς προορισμούς των νεαρών Βρετανών, όμως στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει εξελιχθεί σε ένα από τα δημοφιλέστερα «drugs του Σαββατοκύριακου». Είναι φτηνό και όχι ιδιαίτερα τοξικό αν λαμβάνεται με μέτρο, έλα όμως που κάποιοι - με προεξάρχοντα τον «κίτρινο Τύπο» και διάφορους πουριτανούς, σεμνότυφους, κομπλεξικούς ή απλά ζηλόφθονες τύπους, όπως θα το διατύπωνε κι ο γερο-Μπάροουζ - «σκυλιάζουν» κανονικά βλέποντας έναν άνθρωπο και ειδικά νέο να καλοπερνάει και τότε αναλαμβάνουν δράση η υστερία, η τρομολαγνεία και ο ηθικός πανικός. Και επειδή το σεξ δεν μπορεί να λείπει από τέτοια αφηγήματα, έχει επίσης κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιείται από επίδοξους βιαστές για να κάμπτει τις ηθικές αντιστάσεις των θυμάτων τους (άσχετα που το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να έχουν και 2-3 ποτηράκια νομιμότατου ουίσκι).
Tο «αέριο του γέλιου» συνδέθηκε με εννέα θανάτους την τελευταία εξαετία, με πιο πρόσφατο αυτόν ενός 18χρονου Λονδρέζου. Οι υπερασπιστές της ελεύθερης χρήσης ουσιών (ακτιβιστές, χρήστες, μια σειρά επιστήμονες, η δικαιωματική Αριστερά, οι φιλελεύθεροι) αντιτείνουν ότι η απαγόρευση δεν είναι ποτέ λύση, ότι η παρανομία ευνοεί τη μαύρη αγορά, ενισχύει την καταστολή, αυξάνει τους κινδύνους. Και, σε κάθε περίπτωση, οι άνθρωποι δεν θα σταματήσουν ποτέ να πειραματίζονται με ουσίες.
Υπάρχει φυσικά ο αντίλογος – το «αέριο του γέλιου» συνδέθηκε με εννέα θανάτους την τελευταία εξαετία, με πιο πρόσφατο αυτόν ενός 18χρονου Λονδρέζου. Οι υπερασπιστές της ελεύθερης χρήσης ουσιών (ακτιβιστές, χρήστες, μια σειρά επιστήμονες, η δικαιωματική Αριστερά, οι φιλελεύθεροι) αντιτείνουν ότι η απαγόρευση δεν είναι ποτέ λύση, ότι η παρανομία ευνοεί τη μαύρη αγορά, ενισχύει την καταστολή, αυξάνει τους κινδύνους. Και, σε κάθε περίπτωση, οι άνθρωποι δεν θα σταματήσουν ποτέ να πειραματίζονται με ουσίες. Προτείνουν λοιπόν να προβάλλεται η ορθή χρήση τους, όπως συμβαίνει και με τις νόμιμες ουσίες (καφές, νικοτίνη, αλκοόλ, αντικαταθλιπτικά κ.λπ.). Ως τρανταχτό παράδειγμα αναφέρουν την αποφασιστική αλλαγή στάσης της παρελθούσας αμερικανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης στο ζήτημα της κάνναβης (ένα από τα «εύσημα» της προεδρίας Ομπάμα που ακόμα δεν έχει τολμήσει να αμφισβητήσει ο Τραμπ) η οποία είναι πλέον νόμιμη για ιατρική, ακόμα και ψυχαγωγική χρήση στις περισσότερες Πολιτείες. Έχει ήδη δημιουργήσει μια ολόκληρη αγορά, θέσεις εργασίας καθώς και δημόσια έσοδα για τα ταμεία των «ανοιχτόμυαλων» Πολιτειών. Είναι θέμα χρόνου να αποποινικοποιηθεί καθολικά στις ΗΠΑ - τα «παιδιά των λουλουδιών» τώρα δικαιώνονται, έστω κι αν χρειάστηκε ν’ ασπρίσουν τα μαλλιά τους! Παρά, ωστόσο, τις αντιδράσεις, το αέριο γέλιου απαγορεύτηκε τελικά στην Αγγλία πέρσι τον Μάιο και στη συνέχεια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, φυσικά και στη δικιά μας.
Το γιατί κάποιες ουσίες είναι νόμιμες κι αποδεκτές κοινωνικά ενώ κάποιες άλλες όχι δεν έχει να κάνει πάντα με την εθιστική δράση ή την επικινδυνότητά τους. Η κατάχρηση αλκοόλ π.χ. βλάπτει αποδεδειγμένα πολύ περισσότερο από την κάνναβη κι έχει προκαλέσει σαφώς περισσότερους θανάτους από ό,τι το αέριο του γέλιου (αρκεί να λογαριάσει κανείς για πόσα τροχαία ευθύνεται), πλην είναι απολύτως νόμιμο και στηρίζει μια ολόκληρη βιομηχανία διασκέδασης. Το να ξαναβγεί, ωστόσο, στην παρανομία φαντάζει αδιανόητο. Η Εποχή της Ποτοαπαγόρευσης στις ΗΠΑ θέριεψε το λαθρεμπόριο, μαζί και τη Μαφία, ενώ αύξησε τα κοινωνικά προβλήματα και τους θανάτους από τις διάφορες «μπόμπες» που παρασκευάζονταν κρυφά και με αμφιλεγόμενες μεθόδους. Ακόμα και το τόσο ανθυγιεινό τσιγάρο, που για τόσα προβλήματα υγείας έχει κατηγορηθεί παραμένει νόμιμο και... αγρίως φορολογούμενο, παρότι το κάπνισμα έχει πια τεθεί «υπό διωγμό» στους δημόσιους χώρους. Θα είχαμε άραγε λιγότερους καρκινοπαθείς αν αύριο η νικοτίνη έβγαινε επίσης εκτός νόμου; Η ιστορική εμπειρία των απαγορευτικών πολιτικών λέει πως όχι. Να μη συζητήσουμε την περίπτωση που κάποιος θα πρότεινε την απαγόρευση της καφεϊνης... εκεί πια θα γίνει λαϊκή εξέγερση! Χάρη εξάλλου στο ελαφρύ αυτό - αλλά επίσης εθιστικό, έτσι; - διεγερτικό «παίρνει μπρος» κάθε πρωί ολόκληρος ο Δυτικός πολιτισμός (καφεϊνη έχει βέβαια και το τσάι που προτιμά η Ανατολή και η... Αγγλία, είναι όμως άλλη η «φτιάξη» του). Πολλά εκατομμύρια άνθρωποι εξάλλου, μέχρι και άτομα που δεν πάει ο νους σου είναι συστηματικοί χρήστες νόμιμων (και συχνά εξαρτησιογόνων) αντικαταθλιπτικών και βελτιωτικών διάθεσης τύπου Xanax – μια αγορά ευθέως ανταγωνιστική με εκείνη των παράνομων ψυχοδραστικών, με τους πελάτες της να απολαμβάνουν ανοχή και κατανόηση αντί του στίγματος και της περιθωριοποίησης .
Σχεδόν έναν αιώνα πριν, η κάνναβη, η κοκαϊνη, ακόμα και το όπιο συνταγογραφούνταν ελεύθερα, σκευάσματά τους έβρισκες στα φαρμακεία, οι θεραπευτικές τους ιδιότητες μέχρι και για παιδιά διαφημίζονταν παντού. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ π.χ. ήταν γνωστός χρήστης κόκας, η βασίλισσα Βικτώρια χρησιμοποιούσε διάλυμα κάνναβης ως παυσίπονο, ισχυρότερο αναλγητικό από το όπιο δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί. Ήταν στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα που τέτοιες ουσίες άρχισαν να απαγορεύονται σταδιακά. Και ενώ η τοξικότητα και η εθιστικότητα καθιστούν ιδιαίτερα επίφοβη τη συστηματική χρήση κοκαϊνης και οποίου (σκευάσματα του δεύτερου χορηγούνται βέβαια ακόμα σε σοβαρά περιστατικά), δεν συμβαίνει το ίδιο στην περίπτωση της κάνναβης. Η απαγόρευση της τελευταίας στις ΗΠΑ το 1937 (οι άλλοι ακολούθησαν) οφείλεται σε πολιτικούς και πολιτισμικούς λόγους - αρχικά και αντίπαλων βιομηχανικών συμφερόντων, όσο αφορά την κλωστική της ποικιλία- και όχι στη σχεδόν μηδενική της επικινδυνότητα. Μεγάλο ρόλο στη δαιμονοποίησή της έπαιξαν τα σκανδαλοθηρικά ΜΜΕ της εποχής σε συνδυασμό, φυσικά, με το συντηρητικό κατεστημένο κι έναν προτεσταντικών καταβολών πουριτανισμό που θεωρεί αμαρτία οτιδήποτε μπορεί να δίνει ευχαρίστηση σε έναν άνθρωπο, ακόμα κι αν δεν τον βλάπτει. Το «χόρτο» συνδέθηκε με τους περιθωριακούς, τους αλήτες, τους μαύρους ειδικά (ήδη από τη δεκαετία του '20), τους Μεξικανούς και τους Τζαμαϊκανούς μετέπειτα που μέσω αυτού διέφθειραν, λέει, την αγνή λευκή νεολαία. Οι πρόοδοι έκτοτε είναι μεγάλοι – εκτός από τις ΗΠΑ, η προσωπική χρήση κάνναβης επιτρέπεται σήμερα επίσης στην Αυστραλία, τον Καναδά καθώς και σε μια σειρά ευρωπαϊκές και λατινοαμερικανικές, κυρίως, χώρες. Στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση της καλλιέργειας της κλωστικής κάνναβης δρομολογείται ήδη η φαρμακευτική της χρήση, όμως ο δρόμος για την πλήρη αποποινικοποίηση φαντάζει ακόμα μακρύς.
Ακόμα μεγαλύτερη... αμαρτία είναι το να διευρύνει κανείς τα όρια της συνείδησής του και να αμφισβητεί το «κατεστημένο», το «τέρας» όπως το αποκαλούσαν οι Steppenwolf . Οι κραυγές των λαϊκών εντύπων και εκπομπών (γνωστότερη εμμονή, οι «τρύπιοι» που πηδούσαν από παράθυρα νομίζοντας ότι πετούν) και η σύνδεση των ψυχοδραστικών ουσιών με το κίνημα αμφισβήτησης έφεραν την απαγόρευση το 1966 του LSD. Φυσικά, ο κόσμος δεν σταμάτησε να καταναλώνει το απρόσμενο εύρημα του δρ. Άλμπερτ Χόφμαν που επηρέασε πλήθος καλλιτέχνες, συγγραφείς, επιστήμονες, ακόμα και κάποιους από τους πρωτοπόρους της πληροφορικής. Όπως όμως και στην περίπτωση της κάνναβης η παρανομία και η εξαιτίας αυτής έλλειψη έρευνας και σωστής πληροφόρησης αύξησε τα ρίσκα, γέμισε τις φυλακές, επέκτεινε την αστυνόμευση και «έστειλε», εντέλει, περισσότερο κόσμο.
«Μια από τα ίδια» και στην περίπτωση του «γκράαλ» της λεγόμενης χημικής γενιάς, του MDMA (έκσταση) που βγήκε στην παρανομία αφότου συνδέθηκε με την techno-house αντικουλτούρα στα μέσα της δεκαετίας του '80. Οι πρώτοι θάνατοι χρηστών – που φαίνεται πως οφείλονταν όχι τόσο στη δράση καθαυτής της ουσίας όσο στη μίξη της με αλκοόλ, τα σπασμένα σταφ, την αφυδάτωση ή σε προϋπάρχουσες παθολογικές περιπτώσεις – προκάλεσαν ένα κύμα «ιερής αγανάκτησης» για την «ανεύθυνη ελευθεριότητα» των νεαρών ρέιβερ και τον «χαμογελαστό θάνατο» στα βρετανικά λαϊκίστικα ΜΜΕ. Τα ελεύθερα πάρτι κυνηγήθηκαν και το MDMA μπήκε οριστικά στο στόχαστρο της Δίωξης το 1987. Εξακολουθεί, ωστόσο, να είναι από τις δημοφιλέστερες και σχετικά ασφαλέστερες ευφορικές ουσίες, όμως το λαθρεμπόριο, η παραπληροφόρηση και τη νοθεία να κάνουν τη χρήση του επίφοβη για τους αδαείς.
Η αυτή ιστορία επαναλήφθηκε με την μεφεδρόνη («μιάο»). Πιο "light" από το MDMA, η ευφορική αυτή ουσία της οποίας σκευάσματα μπορούσες μέχρι πρότινος να βρεις και σε φαρμακεία απέκτησε γρήγορα κοινό, «κλέβοντας» κιόλα πελατεία από σκληρότερα drugs. Παρότι εδώ δεν έχει αναφερθεί ούτε ένας σχετιζόμενος θάνατος, ούτε υπάρχουν μαρτυρίες αξιοσημείωτης βλάβης, βγήκε εντέλει στην παρανομία πέντε χρόνια πριν. Γεγονός είναι ότι οι πολυέξοδοι, αιματηροί «πόλεμοι κατά των ναρκωτικών» έχουν αποδειχθεί χίμαρες. Παράλληλα, ένα ολόκληρο κύκλωμα (έμποροι, δικαστές, δικηγόροι, αστυνομικοί, τελωνειακοί, κρατικοί υπάλληλοι, στρατιωτικοί κ.λπ.) θησαυρίζει εκμεταλλευόμενο τις απαγορευτικές πολιτικές. «Σκούροι», μετανάστες και χαμηλά κοινωνικά στρώματα εξακολουθούν να στοχοποιούνται – μετά το «χόρτο», την πρέζα και την κόκα θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τις «επιδημίες» του κρακ, της μεταμφεταμίνης (crystal meth) και πιο πρόσφατα του σίσα – ουσίες ιδιαίτερα τοξικές που όμως έχουν μεγάλη ζήτηση όντας φτηνές και με τις «εναλλακτικές» πιο δυσεύρετες κι εξίσου παράνομες.
Δεν ξέρω πόσο ευτοπική ή δυστοπική ακούγεται μια μελλοντική κοινωνία σαν του Φίλιπ Ντικ στα Τρία Στίγματα του Πάλμερ Έλντριτς, στους πολίτες της οποίας όχι μόνο επιτρέπεται αλλά ενθαρρύνεται, σχεδόν επιβάλλεται η χρήση ουσιών γιατί έτσι μόνο παλεύονται οι αντίξοες συνθήκες μιας υπερθερμασμένης Γης και μιας σειράς αφιλόξενων, αυταρχικά κυβερνώμενων πλανητικών αποικιών. Ούτε θα πρότεινα σε κάποιον να ανοίξει παρτίδες με οποιαδήποτε ουσία προτού τουλάχιστον συνειδητοποιήσει ότι τα ντραγκς είναι πάντα πιο δυνατά κι ότι η πραγματικότητα σαν ξενερώνεις παραμένει αδυσώπητη. Υπάρχουν έπειτα πολλοί άλλοι ωφέλιμοι και υγιεινοί τρόποι να την «ακούς» - τέχνη, διαλογισμός, σπορ... Εκτιμώ, ωστόσο, ότι η (συχνά κατευθυνόμενη και καθόλου αγνών προθέσεων) αντιναρκωτική υστερία δημιουργεί συνήθως αντίθετα αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα, ότι κάθε ενήλικο άτομο δικαιούται να κάνει το – όποιο - κέφι του εφόσον δεν βλάπτει άλλους κι ότι το δικαίωμα στην έρευνα, τη γνώση και την επιλογή είναι – ή πρέπει να είναι - θεμελιώδη ανθρώπινα γνωρίσματα. «Πιστεύουμε ότι κάθε ενήλικος δικαιούται να λαμβάνει ό,τι ουσία επιθυμεί... Είναι ζήτημα ελεύθερης επιλογής. Φυσικά και υπάρχουν ρίσκα στην κατανάλωση ουσιών, το ίδιο όμως συμβαίνει κι όταν κάνεις extreme sports – σκέφτηκε κανείς να τα απαγορεύσει γι' αυτό το λόγο;», αναρωτιόταν εύλογα στον Guardian ο πρόεδρος της Ψυχεδελικής Εταιρίας του Λονδίνου Στίβεν Ράιντ. Ψέματα; Γεγονός είναι ότι ένας πότης μαλακών ουσιών που «ξεφεύγει» για λίγο συνήθως... ξαναβρίσκεται μόνος του, ενώ κάτι adrenaline junkies που πάνε και χάνονται σε άγρια βουνά κι ερημιές κινητοποιούν ολόκληρους σωστικούς μηχανισμούς!
