Η Άγγελα Μέρκελ έγραψε ένα απομνημονεύματα 736 σελίδων για να εξασφαλίσει την καταρρέουσα κληρονομιά της. Η προσπάθεια έχει γυρίσει σαν μπούμερανγκ.
Τα απομνημονεύματα της Μέρκελ, με τίτλο «Ελευθερία» - που δημοσιεύτηκε στα τέλη Νοεμβρίου σε σχεδόν 30 γλώσσες - εξοργίζει ακόμη και μερικούς από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της, εν μέρει επειδή η Μέρκελ αρνείται να θεωρήσει ότι οποιαδήποτε από τις πολιτικές της τετραετούς καγκελαρίας της, από το 2005 έως 2021, μπορεί να ήταν άστοχη.
«Πολλή περηφάνια, λίγη αυτοκριτική» ήταν ο τίτλος που δημοσίευσε ο ισχυρός γερμανικός κρατικός ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός ARD, η βασική πλατφόρμα μέσων ενημέρωσης της εποχής της Μέρκελ στην εξουσία, στην έκθεση του κεφαλαίου του σχετικά με την κυκλοφορία του βιβλίου. Οι πολιτικοί κληρονόμοι της Μέρκελ στο Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα λένε ότι η δημοσιότητα γύρω από τα απομνημονεύματα βλάπτει την τρέχουσα προεκλογική τους εκστρατεία. Επιρρίπτουν την ευθύνη για το ότι είναι αντιπαθείς, στις προκλήσεις που κληρονόμησαν από τη Μέρκελ και κατακεραυνώνουν το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι θυμούνται τώρα από το βιβλίο ότι αυτή - και κατ' επέκταση το κόμμα της - βοήθησε να δημιουργηθούν τα προβλήματα της χώρας.
«Η δημοσίευση αυτού του βιβλίου με το οποίο προσπαθεί να δικαιολογήσει εαυτόν και παρουσιάζεται αμετανόητη, σε μια εποχή οικονομικών και πολιτικών αναταραχών όπως αυτή, βλάπτει το συντηρητικό μπλοκ», δήλωσε ο Νίκο Λαγγ, πρώην ανώτερος αξιωματούχος στην κυβέρνηση της Μέρκελ. Η αντίδραση αυτή επιταχύνει την ήδη φθίνουσα πορεία που έχει πάρει η θέση της Μέρκελ από τότε που έφυγε από την εξουσία. Για τα περισσότερα από τα 16 χρόνια της ως καγκελάριος, τα εγχώρια ποσοστά αποδοχής της ήταν μεταξύ των υψηλότερων από όλους τους Ευρωπαίους ηγέτες. Όμως τα τελευταία χρόνια τόσο το γερμανικό κοινό όσο και οι κάποτε υποστηρικτές της στο εξωτερικό έχουν στραφεί ενάντια στις πολιτικές και τις πρωτοβουλίες της.
Αν και παλαιότερα την επευφημούσαν σε ορισμένες πλευρές για το άνοιγμα των θυρών της Γερμανίας σε αιτούντες άσυλο που άρχισαν να πλημμυρίζουν τα σύνορα της Ευρώπης το 2015, η Μέρκελ θεωρείται πλέον υπεύθυνη για τα πολλά προβλήματα που συνόδευαν την εισροή. Αν και άφησε πίσω της μια σχετικά ισχυρή γερμανική οικονομία, η διάσημη υποδομή της χώρας δεν χρειαζόταν χρηματοδότηση κατά τη διάρκεια της θητείας της και, προς έκπληξη των Γερμανών, γρήγορα φθείρεται πλέον. Κάποτε αποκαλούνταν ο «άνθρωπος τον οποίο ακούει ο Πούτιν» και τη θεωρούσαν το άτομο που μπορούσε να κρατήσει υπό έλεγχο τον Ρώσο ηγέτη, γι' αυτό και οι επικριτές της λένε ότι επέτρεψε την εισβολή του στην Ουκρανία.
Η επιθετική της προσπάθεια να καταργήσει γρήγορα τη γερμανική πυρηνική ενέργεια - ως απάντηση στα πυρηνικά ατυχήματα στους αντιδραστήρες της Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011 - δέχεται επικρίσεις τώρα ότι καθιστά τη Γερμανία υπερβολικά εξαρτημένη από τα καύσιμα από τη Ρωσία.
«Οι βασικές πολιτικές της αποκαλύφθηκαν όλες ως λανθασμένες με το πέρασμα του χρόνου», δήλωσε ο Αντρέας Ρέντερ, ο πρόεδρος για τη σύγχρονη και σύγχρονη ιστορία στο Πανεπιστήμιο Johannes Gutenberg, στο Μάιντς στη Γερμανία. «Μόνο λίγα χρόνια αργότερα η εποχή της μοιάζει με αρχαία ιστορία». Ακόμη και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης που κάποτε την επαίνεσαν ως την αποτελεσματική ηγέτη του ελεύθερου κόσμου - εν μέρει ως αντίστιξη στον Ντόναλντ Τραμπ στην πρώτη του θητεία - έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου για να εκφράσουν μία χρήσιμη ματιά επαναξιολόγησης της κρίσης τους. Οι Financial Times, οι οποίοι το 2015 την αποκάλεσαν «μια από τις μεγάλες καγκελαρίους της Γερμανίας», έγραφαν απαντώντας στα απομνημονεύματά της ότι ήταν «η πιο ζημιογόνα ηγέτης της Ευρώπης από το 1945».
Η νηφάλια και συναινετική προσέγγιση που επιστράτευσε η πρώην φυσικός στην πολιτική ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα των μακρών χρόνων στην εξουσία της. Ως η πρώτη γυναίκα καγκελάριος της Γερμανίας, η Μέρκελ φαινόταν απαλλαγμένη από τη ματαιοδοξία των ανδρών πολιτικών. Αλλά στα απομνημονεύματά της και στις συνεντεύξεις επί αυτών, επέδειξε μια διαφορετική, πιο αμυντική πλευρά, επιμένοντας και υπερασπίζοντας ακόμη και τις πιο διχαστικές αποφάσεις της και αποδιώχνοντας την κριτική. Δεν είναι, είπε στο CNN, «πολύ λογικό» να αμφισβητούμε τις κρίσεις της με το πλεονέκτημα της εκ των υστέρων ματιάς: «Πρέπει πάντα να εξετάζουμε τα πράγματα υπό τις συνθήκες που βρισκόμασταν τότε».
Σε αυτό το πλαίσιο, επιμένει η Μέρκελ στο βιβλίο, ότι οι πολιτικές της δεν είχαν «καμία εναλλακτική» - μια φράση που χρησιμοποιούσε συχνά για να τις δικαιολογήσει ενώ ήταν στην εξουσία. Αυτή η απάντηση ήταν η έμπνευση για το όνομα ενός άλλοτε μικροσκοπικού κόμματος κατά της Μέρκελ, της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD), του οποίου οι επιθετικές εθνικιστικές και αντιμεταναστευτικές απόψεις το βοήθησαν τώρα να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη της Γερμανίας.
Ο πρόλογος του βιβλίου δηλώνει μια αποστολή χαρακτηριστική όσων καταγράφουν απομνημονεύματα πολιτικών: να προστατεύσουν την αφήγησή της για το παρελθόν. «Δεν ήθελα να αφήσω την περαιτέρω αφήγηση της ιστορίας και την ερμηνεία μόνο σε άλλους».
Σχετικά με τη μετανάστευση, η Μέρκελ λέει ότι καθοδηγήθηκε από μια ανθρωπιστική επιταγή και δεν θα άλλαζε την έκκλησή της: «Για μένα δεν αφορούσε μια "εισροή", αλλά ανθρώπους, και ήταν εντελώς άσχετο αν είχαν δικαίωμα να μείνουν στη Γερμανία ή όχι». Οι συνέπειες - αποτυχημένη ένταξη, αύξηση των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας, αύξηση της εγκληματικότητας, πολιτική πόλωση - μπορούν εν μέρει να κατηγορηθούν, γράφει, για την έλλειψη «θέλησης για αλλαγή» των Γερμανών. Στη δεκαετία από τότε που θέσπισε την πολιτική ανοιχτών θυρών της, η μετανάστευση άλλαξε το πρόσωπο της Γερμανίας και την πολιτική της δυναμική. Κατά μέσο όρο περίπου 400.000 μετανάστες - ο πληθυσμός μιας μεγάλης γερμανικής πόλης - εισέρχονται κάθε χρόνο και η Γερμανία ξοδεύει τώρα τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για την άμυνα.
Ομοίως δεν προσφέρει καμία δικαιολογία για το ότι η κάποτε ζηλευτή υποδομή της Γερμανίας, τώρα καταρρέει. Οι θρυλικοί αυτοκινητόδρομοι είναι ερείπια, μια γέφυρα κατέρρευσε πρόσφατα, τα τρένα έχουν σοβαρές καθυστερήσεις και χώρες όπως η Ρουμανία διαθέτουν πλέον μεγαλύτερες ταχύτητες Διαδικτύου. Οι ειδικοί σε θέματα πολιτικής κατηγορούν εν μέρει το ανώτατο όριο στον κρατικό δανεισμό που έδεσε τα χέρια των πολιτικών - ένα ανώτατο όριο που κατοχυρώθηκε συνταγματικά με εντολή της Μέρκελ για να διασφαλιστεί η δημοσιονομική πειθαρχία για την οποία ήταν γνωστή. Δεν μπορεί να παρακαμφθεί για επείγουσες ανάγκες όπως επενδύσεις σε υποδομές ή επανεξοπλισμός της χώρας καθώς μαίνεται ο πόλεμος στην Ευρώπη. Απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων στο κοινοβούλιο για την αναθεώρησή του, κάτι που ήταν αδύνατο εν μέσω της πρόσφατα διαλυμένης πολιτικής της χώρας.
Η Ρωσία και ο Πούτιν, αποκαλύπτουν τα απομνημονεύματα της Μέρκελ, ήταν απαράμιλλες πηγές γοητείας και τρόμου για εκείνη. Αφηγείται με αγάπη την πρώτη της επίσκεψη στη Σιβηρία ως καγκελάριος, όταν ο Πούτιν της σέρβιρε μια νόστιμη μπριζόλα καφέ αρκούδας («ήταν κάτι ξεχωριστό»). Αλλά έκανε επίσης αυτήν και άλλους να τον περιμένουν στις συναντήσεις, σε ένα προφανές παιχνίδι δύναμης, και έφερε το Λαμπραντόρ του σε μια από τις συναντήσεις τους, αφού έμαθε ότι είχε φοβία προς τους σκύλους.
Ως η μόνη δυτική ηγέτης που διατηρούσε συνεχή επαφή με τον Πούτιν, θυμάται πώς συνεργάστηκε μαζί του για να παρακάμψει τις κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2. Ακόμη και μετά την πρώτη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, τον βοήθησε να κατασκευάσει τον αγωγό, επιδιώκοντας να διπλασιάσει τις εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στη Γερμανία. «Η ισχυρή βιομηχανική βάση της Γερμανίας έπρεπε να διασφαλιστεί», λέει. «Αυτό θα εγγυάται θέσεις εργασίας και, κατά συνέπεια, κοινωνική ασφάλιση». Η αποτυχία να συνεργαστεί με τον Πούτιν «δεν ήταν επιλογή», γράφει, ακόμη και αφού της είπε ότι τελικά ήταν έτοιμος να καταστρέψει την ΕΕ. Η Μέρκελ χαρακτηρίζει τη διεθνή αναταραχή για τον αγωγό ανειλικρινή, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ ήθελαν να πουλήσουν το δικό τους φυσικό αέριο και ότι οι σύμμαχοι όπως η Πολωνία και η Ουκρανία ενήργησαν επίσης από οικονομικό συμφέρον. Οι επικριτές της από την Ανατολική Ευρώπη, γράφει η Μέρκελ, «φαίνονταν να επιθυμούν η Ρωσία απλώς να εξαφανιστεί και να πάψει να υπάρχει…αλλά η Ρωσία, βαριά οπλισμένη με πυρηνικά όπλα, υπήρχε».
Ο Πούτιν την εμπιστεύτηκε να ασκήσει το βέτο της για να κρατήσει την Ουκρανία εκτός ΝΑΤΟ, αναφέρει. «Αλλά δεν θα είσαι καγκελάριος για πάντα», της είπε. Η άρνηση της Μέρκελ να επαναξιολογήσει την πολιτική της για την Ουκρανία έχει προκαλέσει ίσως την πιο σπλαχνική αντίδραση στο βιβλίο. Λέει ότι οι διεθνείς ειρηνευτικές συνομιλίες πρέπει τώρα να διευθετήσουν τον πόλεμο για το κεφάλι του προέδρου της Ουκρανίας. Η σύγκρουση δεν μπορεί να κερδηθεί με όπλα, υποστηρίζει. «Θα ήταν λάθος να υποτιμήσουμε τον Πούτιν», γράφει για την ευρωπαϊκή απάντηση. «Η δύναμή μας είναι μεγάλη, αλλά όχι απεριόριστη».
Τα απομνημονεύματα της Μέρκελ μαρτυρούν την περιορισμένη αντίληψή της για τις πολιτικές πραγματικότητες, έγραψε ο Richard J. Evans, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, σε μια κριτική του βιβλίου. «Ίσως τα πράγματα που μαθαίνουμε για εκείνη δεν είναι πραγματικά αυτά που ήθελε να μάθουμε».
Με πληροφορίες από Wall Street Journal
