Βυθισμένος μέχρι το γόνατο στα ορμητικά νερά ενός ρυακιού στην κοιλάδα του ποταμού Pasvik, ο Paul Aspholm του Νορβηγικού Ινστιτούτου Ερευνών Βιοοικονομίας προσπαθεί να αποτρέψει την καταστροφή του έργου μιας ολόκληρης ζωής, εξαιτίας της πολιτικής.
Βαδίζοντας μέσα στο παγωμένο ρέμα, κοιτάζει μέσα από μια μάσκα στο νερό και μετράει πόσα μύδια μπορεί να εντοπίσει σε μια περιοχή που αποκαλύφθηκε πρόσφατα από το λιώσιμο των πάγων. Συνήθως συγκρίνει τους πληθυσμούς αυτούς με παρόμοια δεδομένα που συλλέγουν Ρώσοι συνάδελφοί του που «πλατσουρίζουν» σε ποτάμια λίγα χιλιόμετρα στα ανατολικά. Όμως πλέον κάθε επαφή μαζί τους έχει σταματήσει.
Ο δρ Aspholm έχει περάσει 30 χρόνια μελετώντας την άγρια ζωή στα αρκτικά εδάφη της Νορβηγίας και της Ρωσίας. Στο παρελθόν, χρειάστηκε τη βοήθεια Ρώσων επιστημόνων για σχεδόν όλα όσα επιχειρούσε. Μαζί, έχουν καταγράψει μια πληθώρα ειδών - από τις καφέ αρκούδες της περιοχής μέχρι τους «εισβολείς» ροζ σολομούς που εκτοπίζουν τις τοπικές πέστροφες και σολομούς και που πεθαίνουν σε τόσο μεγάλους αριθμούς όταν αναπαράγονται, ώστε τα βακτήρια που τρέφονται με τα πτώματά τους μετατρέπουν τα ποτάμια σε τοξικά και έτσι σκοτώνουν άλλα ζώα που ζουν ή ξεδιψούν από τα νερά αυτά.
Σχεδίαζαν αυτό το φθινόπωρο να αρχίσουν να παρακολουθούν τη μετανάστευση των ελαφιών κατά μήκος ενός στενά καθορισμένου μονοπατιού μέσα στην τούνδρα, αλλά ο πόλεμος «πάγωσε» τα σχέδιά τους.
Από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, οι σχέσεις μεταξύ Ρώσων και Δυτικών επιστημόνων έχουν διακοπεί. Εκατοντάδες μακροχρόνιες συνεργασίες, όπως αυτή του Δρ Aspholm, έχουν τεθεί σε επ' αόριστον παύση, όπως και οι έρευνες στις οποίες συμμετείχαν από κοινού Ρώσοι ερευνητές.
Όλο αυτό το σκηνικό, έχει προκαλέσει ένα πρωτοφανές χάος τις επιστημονικές αποστολές της Αρκτικής. Πάνω από τις μισές ακτές της περιοχής είναι ρωσικές. Οι πληροφορίες από τους σταθμούς στη Σιβηρία και οι μετρήσεις στον Αρκτικό Ωκεανό παρέχουν αναντικατάστατα δεδομένα για την κλιματική αλλαγή. Η έρευνα στη ρωσική Αρκτική δίνει πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο τα ζώα, τα φυτά και τα εδάφη αντιδρούν σε αυτή την αλλαγή. Το Αρκτικό Συμβούλιο, ένα διακυβερνητικό φόρουμ που προωθεί την έρευνα στην περιοχή, έχει διακόψει τη λειτουργία του από τις αρχές Μαρτίου.
Στη βόρεια Νορβηγία, ο δρ. Aspholm ήλπιζε σε ένα «άλμα πίστης» και σχεδίαζε, από τα μέσα Μαΐου, να οδηγήσει την ομάδα του πίσω στο Pasvik, στα σύνορα της Νορβηγίας με τη Ρωσία, για την καταμέτρηση πουλιών που γίνεται κάθε χρόνο από το 1995. Χωρίς την βοήθεια των Ρώσων, μια οποιαδήποτε προσπάθεια θα ήταν ελλιπής και τέτοια κενά αθροίζονται. Για την έρευνα σχετικά με την κλιματική αλλαγή, οι χρόνοι των μεταναστεύσεων των πουλιών είναι απαραίτητη και οι όποιες απώλειες δεδομένων είναι σημαντικές.
Οι κυρώσεις, λέει ο Dag Rune, πρύτανης του Αρκτικού Πανεπιστημίου, στο Tromso, «θα έχουν καταστροφικές συνέπειες για την έρευνα στην Αρκτική, και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. «Οι αποστολές στην Αρκτική», παρατηρεί, «είναι μεγάλες επιχειρήσεις που περιλαμβάνουν χρήματα, εξοπλισμό, ταξίδια, και αυτό ακριβώς είναι το είδος της έρευνας που επηρεάζεται περισσότερο από τις κυρώσεις».
Ο Sander Veraverbeke, κλιματολόγος στο πανεπιστημίου Vrije του Άμστερνταμ, είναι ένας ακόμη επιστήμονας του οποίου το έργο απειλείται. Μελετά τις πυρκαγιές στην Αρκτική και σχεδίαζε να συνεχίσει τις επιτόπιες έρευνες στη βόρεια Σιβηρία, μετά από δύο χρόνια που έχασε λόγω της πανδημίας covid-19. Από την τελευταία φορά που βρέθηκε στη Ρωσία, η Σιβηρία έχει τυλιχθεί στις φλόγες. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει σημειωθεί ρεκόρ πυρκαγιών στα ανατολικά αυτής της τεράστιας έκτασης: δεν είναι καλή στιγμή, λοιπόν, για να υπάρχουν κενά στα δεδομένα.
Μέρος της εργασίας του μπορεί να γίνει με τη χρήση δορυφόρων ή με τη μελέτη συγκρίσιμων περιοχών στον Καναδά και την Αλάσκα, αλλά αυτή η προσέγγιση έχει περιορισμούς. Η έρευνα των παγετώνων, που είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσει πού θα καταλήξουν οι κλιματικές προγνώσεις, είναι πιθανό να ζημιωθεί ιδιαίτερα. Τα δύο τρίτα της Ρωσίας καλύπτονται από μόνιμο παγετό, και αυτό το παγωμένο έδαφος περιέχει τεράστιες ποσότητες οργανικού υλικού. Καθώς ο πάγος λιώνει και αυτό το οργανικό υλικό αποσυντίθεται, αέρια του θερμοκηπίου - εκπομπές μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα - απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Χωρίς επαρκή δεδομένα για τις εκπομπές αυτές, η κατανόηση της συμβολής τους στην κλιματική αλλαγή δεν θα είναι πλήρης.
Ωστόσο, κάτι ακόμη πιο καταστροφικό από ένα ακόμη έτος χαμένος, είναι η ζημιά στα δίκτυα που έχουν δημιουργηθεί με κόπο μετά τον ψυχρό πόλεμο. Τα επίπεδα της επίσημης επικοινωνίας μεταξύ δυτικών και Ρώσων επιστημόνων έχουν ελαχιστοποιηθεί, σε σημείο πολύ χειρότερο, ακόμη και από αυτό στα τέλη των δεκαετιών του 1970 και του 1980. Οι Ρώσοι ερευνητές έχουν, για παράδειγμα, «αποκλειστεί» από ακαδημαϊκά συνέδρια, όπως η «Εβδομάδα συνόδου κορυφής για την Αρκτική» που πραγματοποιείται, κάθε χρόνο στα τέλη Μαρτίου, όπου οι επιστήμονες συγκεντρώνονται για να παρουσιάσουν την έρευνα, να συγκεντρώσουν και να αξιολογήσουν δεδομένα και να συζητήσουν τις ερευνητικές προτεραιότητες.
Το δίλημμα
«Η απομόνωση της Ρωσίας με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί ένα δίλημμα» σχολιάζει ο Economist. Η απώλεια της ρωσικής συμβολής στην διεθνή πλατφόρμα για την κλιματική επιστήμη είναι σημαντική. «Χάνουμε τώρα σχεδόν τα δύο τρίτα της Αρκτικής», εξηγεί ο δρ Veraverbeke. «Έχουμε πολλούς καλούς συναδέλφους με τους οποίους πρέπει να είμαστε σε επαφή και να συνεργαζόμαστε για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στη Σιβηρία. Αυτό επηρεάζει πραγματικά την κατανόησή μας για μια από τις πιο δραματικά μεταβαλλόμενες περιοχές της Γης».
Η επιστήμη στη Ρωσία επίσης θα υποφέρει. Οι Ρώσοι ερευνητές βασίζονται στη Δύση όχι μόνο για τις συνεργασίες, αλλά και για τα κονδύλια που τις συνοδεύουν. Από τους δέκα κορυφαίους επιστημονικούς συνεργάτες της Ρωσίας, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία δημοσιεύσεων του Nature Index, μόνο η Κίνα δεν έχει επιβάλει ακαδημαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία μετά την εισβολή. Διαφαίνεται έτσι μια επικείμενη κρίση χρηματοδότησης για δεκάδες ρωσικούς ερευνητικούς σταθμούς και σταθμούς δεδομένων που συντηρήθηκαν με τη δυτική υποστήριξη.
Ακόμα και αν τα πράγματα αρχίσουν να ομαλοποιούνται σύντομα, ίσως αποδειχτεί δύσκολο να επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση. «Δεν θα είναι εύκολο», λέει ο Dag Olsen, στο Αρκτικό Πανεπιστήμιο. «Δεν υπάρχει καμία απολύτως εμπιστοσύνη».
Τον Μάρτιο 200 Ρώσοι επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του πρύτανη του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου της Βόρειας Αρκτικής στο Arkhangelsk, υπέγραψαν μια επιστολή που υποστήριζε την εισβολή στην Ουκρανία. Στην κοιλάδα Pasvik, εν τω μεταξύ, η μόνη επαφή που είχε ο Δρ. Aspholm με τους Ρώσους επιστήμονες της άλλης πλευράς, από τότε που έπεσε η ακαδημαϊκή αυλαία, ήταν ένα email από έναν συνάδελφο στην Καρέλια. «Ήταν μια γνώμη σχετικά με την κατανομή των μυδιών», λέει γελώντας. «Δεν είμαι σε θέση να απαντήσω».
Με πληροφορίες από Economist
