Η φετινή διαμάχη γύρω από τη θεία λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, η οποία αναβλήθηκε για τις 23 Αυγούστου με απόφαση των τουρκικών αρχών, έφερε ξανά στην επιφάνεια με έντονο τρόπο τον υποκρυπτόμενο θρησκευτικό και εθνικιστικό φανατισμό στην Τουρκία.
Η πολεμική είναι έντονη και οι αντιδράσεις σφοδρές. Πολιτικοί και ακαδημαϊκοί παράγοντες στην Τραπεζούντα εκφράζουν ισχυρές ενστάσεις ακόμη και για τη λειτουργία της 23ης Αυγούστου, ζητώντας την ακύρωσή της.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ η Άλωση της Τραπεζούντας από τον Σουλτάνο Μεχμέτ τον Πορθητή έγινε τις 15 Αυγούστου το 1461, οι Τούρκοι τη γιόρταζαν στις 26 Οκτωβρίου, μέχρι το 2022, όταν μία επιτροπή επιστημόνων από την Τουρκία, σε συνέδριο με θέμα το συγκεκριμένο ζήτημα, αποφάσισε ότι η ημερομηνία έπρεπε να αλλαχτεί σε 15 Αυγούστου. Το 2023, ο τότε βαλής της περιοχής δεν ενδιαφέρθηκε, σύμφωνα με τα τουρκικά ΜΜΕ και το Πατριαρχείο πήρε άδεια για τη Λειτουργία, με τις φωνές από Γκρίζους Λύκους και λοιπούς εθνικιστές να φουντώνουν, κάνοντας λόγο για αμαύρωση της ιστορικής ημέρας και πως δίνεται άδεια στον Πατριάρχη να κάνει την προπαγάνδα του.
Την ίδια ώρα πληθαίνουν οι φωνές που λένε πως η Άγκυρα αποφάσισε, αρχής γενομένης από φέτος, την επ’ αόριστον μη παροχή της άδειας για την τέλεση της θείας λειτουργίας στην ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα τον Δεκαπενταύγουστο, με στόχο αυτή να τελείται επί μονίμου βάσεως στις 23 Αυγούστου.
Με ένα ακόμα παραλήρημα, ένας εκ των εμπνευστών του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας, ο Τζιχάτ Γιαϊτζί, έρχεται να πάρει πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας στο θέμα που έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των τελευταίων ημερών, που δεν είναι άλλο από τη Λειτουργία στην Παναγία Σουμελά και τις εθνικιστικές προεκτάσεις που δίνονται στην Τουρκία.
Το παραλήρημα Γιαϊτζί για τη Σουμελά και την Τραπεζούντα
Ο απόστρατος υποναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί ανακοίνωσε ότι θα παλέψει για να ακυρώσει την 11η Ορθόδοξη τελετή που προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, στις 23 Αυγούστου. Μάλιστα αναφερόμενος σε φωνές που διατηρούνται εδώ και πάνω από 100 χρόνια στην Τουρκία και οι οποίες μιλούσαν τότε και τώρα για δήθεν απόπειρα δημιουργίας ξεχωριστής κρατικής οντότητας του Πόντου (αναβίωση της αυτοκρατορίας του Πόντου ή κράτος του Πόντου, λες και οι Πόντιοι δεν είναι Έλληνες, αλλά ξεχωριστή φυλή), ο Γιαϊτζί λέει: «οι άνθρωποι της Τραπεζούντας είναι η ραχοκοκαλιά της Τουρκίας. Η Ελλάδα δίνει υποτροφίες στα παιδιά και στους νέους μας. Τους δηλητηριάζει με το όνειρο του Πότνου».
Στη δήλωσή του, ο Τζιάτ Γιαϊτζί επεσήμανε ότι η Τραπεζούντα έχει εκτεθεί σε βαριά προπαγάνδα εδώ και 20 χρόνια και είπε: «Οι πολίτες στην Τραπεζούντα έχουν γίνει καχύποπτοι για τη δική τους καταγωγή. Η Τραπεζούντα είναι μια τουρκική εθνικιστική πόλη. Αν χαθεί η Τραπεζούντα, χάνεται και η Τουρκία. Ο λαός της Τραπεζούντας είναι η ραχοκοκαλιά της Τουρκίας. Η Ελλάδα δίνει υποτροφίες στα παιδιά και στους νέους μας. Δηλητηριάζεται με τον Ποντισμό (sic). Στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς ανατολάς, αποκαλεί την περιοχή αυτή πατρίδα των Κιπτσάκων [σ.σ. άλλα αντί άλλων: οι Κιπτσάκοι μπαίνουν στα βιβλία ιστορίας, περίπου 1.000 χρόνια μετά από τον Αλέξανδρο και σε άλλη περιοχή]. Η ιστορία της Τραπεζούντας είναι γεμάτη από αυτά. Οι Ασσύριοι βλέπουν ότι ο τουρκικός στρατός είναι μουσουλμανικός. Οι περισσότεροι πολεμιστές εντάσσονται στους Τούρκους ιππότες από την Τραπεζούντα. Αυτός που θα πολεμήσεις αύριο είναι ο αδερφός μας και ο αδερφός σου. Η θρησκεία μας είναι ο συγγενής σου αδελφός. Εκτελώντας την προσευχή της Παρασκευής, βλέπει ότι ο άλλος είναι μουσουλμάνος. Είναι οι Τούρκοι ιππότες της Τραπεζούντας που συνέβαλαν τα μέγιστα στον στρατό. Οι τελευταίοι άνθρωποι που αμφισβήτησαν την καταγωγή τους είναι οι κάτοικοι της Τραπεζούντας. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ερωτήματα όπως «μήπως είμαστε Έλληνες;».
Περνώντας στο θέμα της Λειτουργίας στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, ο Γιαϊτζί εμπλέκει φυσικά τον Φετουλάχ Γκιουλέν: Αυτή η Λειτουργία δεν είναι λειτουργία. Δεν είμαστε ενάντια στη θρησκευτική λατρεία κανενός. Εάν η θρησκεία χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την πολιτική, εάν μετατραπεί σε κατασκοπεία, αυτό το τελετουργικό δεν είναι τελετουργία. Δημιουργεί διχόνοια σε αυτή τη χώρα. Η Σουμελά δεν είναι μοναστήρι. Είναι ένας χώρος μάθησης. Δεν έχει εκκλησία στην Τραπεζούντα. Όπως η Έφεσος είναι ιστορικό μνημείο, έτσι και η Σουμελά είναι ιστορικό μνημείο. Η διεξαγωγή του τελετουργικού το 2010 βασίζεται στη FETO. Η συναγωγή του Χαβράν είναι ένα έργο που ξεκίνησε με στόχο τον εξ-Ιουδαϊσμό των Μουσουλμάνων και τη διαίρεση της Τουρκίας. Ο «μαύρος παπάς» παίρνει άδεια να κάνει τελετές εδώ. Υπό την επιρροή της FETO. Στη Σουμελά, η λειτουργία μετατρέπεται σε οικουμενική παράσταση. Οικουμενική σημαίνει είμαι θρησκευτικός ηγέτης με κρατική υπόσταση. Ο αρχιεπίσκοπος, που ονομάζεται Πατριάρχης, λέει ότι είναι ο ηγέτης όλων των Ορθοδόξων στον κόσμο. Έγραψαν «οικουμενικός» με γράμματα στο πίσω μέρος φανέλας και έκαναν δώρο τη φανέλα».
Συμπληρώνει δε ο Γιαϊτζί, ο οποίος συνεχίζει να μην αποκαλεί τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο με το όνομά του: «Έρχεται λοιπόν αυτός ο άνθρωπος και αποκαλεί την Ιστανμπούλ, Κωνσταντινούπολη, έχοντας ρόλο παγκόσμιου ηγέτη. Ο άνθρωπος έκανε δική του σημαία τον αετό της βυζαντινής σημαίας. Ταξιδεύει στο εξωτερικό. Πώς πάει; Η Ελλάδα κανονίζει επίσημες πτήσεις. Ο σκοπός του τελετουργικού είναι να ενισχύσει αυτή τη στάση. Να μεταφέρει ότι αυτή είναι η πατρίδα των Ελλήνων του Πόντου. Δίνει το μήνυμα ότι αυτός ο τόπος ανήκει στους Έλληνες. Όπως όλοι απλώνουν το σετζαντέ (το ειδικό χαλάκι για την προσευχή του κάθε μουσουλμάνου) τους και προσεύχονται, όλοι πρέπει να έρθουν να ανάψουν ένα κερί. Το 1920, ο Ατατούρκ έδωσε αυστηρές οδηγίες στη Συνθήκη της Λωζάνης να αφαιρεθεί αυτός ο θεσμός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς αυτός ο θεσμός ήταν που κατέστρεψε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένα μήνα μετά την ίδρυση της Δημοκρατίας, ο Ατατούρκ έδωσε οδηγίες. Είστε συνδεδεμένοι με την περιφέρεια του Φατίχ. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα χωρίς άδεια. Ο Πατριάρχης προσέφερε τον όρο να είναι πολίτης της Δημοκρατίας της Τουρκίας».
Βάζοντας ένα τέλος στο παραλήρημά του, ο Γιαϊτζί, όπως κάθε ακραίος έπρεπε να τελειώσει με μία απειλή με ένα μεγάλο λόγο, και αυτός είναι ο εξής: «Δεν θα φύγουμε από την Τραπεζούντα μέχρι να μην πραγματοποιηθεί αυτό το τελετουργικό. Θα περιμένουμε στην πόρτα της Σουμελά».
Άλλες αντιδράσεις για τη Σουμελά και καταγγελίες για τους Πόντιους
Το μικρό τουρκικό κόμμα Kutlu χαρακτηρίζει την τελετή ως «παράσταση» που ξεπερνά τα όρια του θρησκευτικού τουρισμού, αποκαλύπτοντας τη βαθιά καχυποψία και τις αντιδράσεις απέναντι σε οποιαδήποτε δραστηριότητα σχετίζεται με το Πατριαρχείο και τις δραστηριότητες των Ποντίων.
Η εμπρηστική ρητορική του Τούρκου καθηγητή Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Τραπεζούντας, Ουγούρ Ουτσουντζού, ο οποίος αρνείται τη σύνδεση του Πόντου με τον Ελληνισμό και χαρακτηρίζει το ποντιακό κίνημα ως «αυτονομιστικό, τρομοκρατικό», εντείνει την πολεμική. Η κατηγορία ότι η Ελλάδα επιδιώκει την ανασύσταση του "Κράτους του Πόντου" είναι ενδεικτικές της εθνοκεντρικής και συνωμοσιολογικής προσέγγισης που επηρεάζει την πολιτική συζήτηση φέτος στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Σε ένα παραληρηματικό αφήγημα, ο Τούρκος καθηγητής προσπαθεί να παρουσιάσει τους Πόντιους και την ποντιακή ταυτότητα ως ‘απειλή’ για την ασφάλεια και την κυριαρχία της Τουρκίας στην περιοχή: «Ο Πόντος δεν είναι εθνικό στοιχείο: Η λέξη Πόντος προέρχεται από τα ελληνικά, από τις γλώσσες των αυτόχθονων στοιχείων που ζούσαν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Σημαίνει θαλάσσια διαδρομή και θάλασσα. Ως εκ τούτου, πληροί έναν γεωγραφικό όρο και όχι μια εθνοτική έννοια. Στην πραγματικότητα, οι Τούρκοι προτιμούν επίσης τον όρο Μαύρη Θάλασσα αντί του Πόντου», ισχυρίζεται. Προωθώντας θεωρίες συνωμοσίας ο Τούρκος καθηγητής υποστηρίζει ότι η Ελλάδα σχεδιάζει την ανασύσταση του ‘Κράτους του Πόντου’, υποστηριζόμενη από τη Δύση, ενώ χαρακτηρίζει την αναγνώριση της ‘Γενοκτονίας των Ποντίων’ ως μια στρατηγική κίνηση για την αποδυνάμωση της Τουρκίας.
Οι Τουρκικές Εστίες, η οποία συγγενεύει ιδεολογικά με τους Γκρίζους Λύκους, αλλά αποτελεί διαφορετική δομή που ιδρύθηκε το 1910, χρησιμοποιώντας εθνικιστικά επιχειρήματα και ιστορικές αναφορές, απευθύνουν αίτημα στην κυβέρνηση να ακυρώσει και αυτή τη θεία λειτουργία, που θα πραγματοποιηθεί στην Παναγία Σουμελά.
