Κάπου ήδη θα γράφεται το σενάριο της ταινίας για τα Panama Ρapers, αφού τουλάχιστον τίτλος και θέμα έχουν ήδη βρεθεί· και τα δύο είναι αναμφίβολα εντυπωσιακά, αλλά, σε αντίθεση με άλλους δημοσιογραφικούς θορύβους, έχουν ουσία και βάθος. Γιατί; Γιατί εδώ δεν έχουμε απλώς κάποια ονόματα που συνδέονται με ακραίες πράξεις φοροαποφυγής, ξεπλύματος βρόμικου χρήματος και πόζες υποκρισίας. Τα ονόματα είναι η κρούστα, η ετικέτα και η αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Ποιος, ας πούμε, δεν θα περίμενε τον Πούτιν, τα γνωστά σαουδαραβικά καθάρματα, την αγία οικογένεια του Αζερμπαϊτζάν ή τα καλά και άπληστα παιδιά της FIFA; Ποιος ένιωσε έκπληξη για την παρουσία Άσαντ ή για τον Μουμπάρακ; Το σημαντικό είναι η έκταση της ιστορίας αυτής, oι πλανητικές της διαστάσεις. Το ότι στο dark net της παγκοσμιοποίησης έχουν χτίσει τα βασίλειά τους τριτοκοσμικοί τύραννοι μαζί με δημοκρατικά εκλεγμένους πρωθυπουργούς, διασημότητες της δημοφιλούς κουλτούρας, εγκληματίες και κάθε είδους «ενδιάμεσα» πρόσωπα αξιωματούχων και ιδιωτών. Και λογικό είναι να σκεφτεί κανείς πως εδώ (ή σε άλλα αντίστοιχα «papers») θα συναντήσει κανείς και τα «επενδυτικά χαρτοφυλάκια» του Ισλαμικού Κράτους.
«Και λοιπόν;» θα ρωτήσει ο κυνικός. Στο συγκεκριμένο γεγονός ο καθένας μπορεί, επιτέλους, να παινέψει τις αναλύσεις του και να γιορτάσει, εκ των υστέρων, τις καλές προγνώσεις του. Ο «αντικαπιταλιστής» θα κουνάει διδακτικά τους ώμους, λέγοντας ότι αυτό είναι η ουσία του συστήματος, η πραγματική αλήθεια των διεθνών αγορών.
Το πιο ανησυχητικό είναι, όμως, ότι παρόμοιες μεγάλες αποκαλύψεις πέφτουν στα ρηχά. Όχι γιατί δεν μαθαίνουμε πραγματικά σημαντικά πράγματα αλλά γιατί παραμονεύουν πάντα οι παρανοϊκές και οι εύπεπτες ερμηνείες.
Ο κομφορμιστής «φιλελεύθερος» θα μιλήσει για μια δυσάρεστη ιστορία, παράπλευρη απώλεια σε έναν κόσμο αφάνταστα περίπλοκων συναλλαγών.
Άλλοι θα σταθούν κυρίως στους ανελεύθερους καπιταλιστές της Κίνας ή της Ρωσίας, αποσιωπώντας άλλα ονόματα, από χώρες ή και πολιτικές οικογένειες με τυπικά φιλελεύθερα δημοκρατικά διαπιστευτήρια.
Οι ριζοσπάστες του πληκτρολογίου θα λύσουν για άλλη μια φορά το πρόβλημα, καταγγέλλοντας με τις πιο βαριές λέξεις την ηθική του κέρδους και τα πλοκάμια της. Και κάποιοι «συστημικοί» θα ζουν πάντα με τον φόβο μην τύχει και κατηγορηθούν για λαϊκισμό.
Το θέμα, όμως, δεν προσφέρεται για μάχες ταυτότητας. Δεν παίζεται εδώ το γόητρο μιας κοσμοθεωρίας, ούτε το ηθικό πλεονέκτημα του ενός ή του άλλου. Δεν είναι άλλο ένα νέο για να νιώσουν καλύτερα οι αριστεριστές του πανεπιστημίου, ούτε για να αισθάνονται αμηχανία και να αλλάζουν θέμα συζήτησης οι άλλοι.
Ας πούμε ότι και αυτό το θέμα βάζει δύσκολα στην πολιτική. Γιατί τη φέρνει αντιμέτωπη με την αναποτελεσματικότητα, τις απαράδεκτες καθυστερήσεις, τις αναβολές της. Γιατί αποδεικνύει ότι τα επίπεδα διεθνούς συνεργασίας και σε αυτό το ζήτημα είναι κατώτερα των προσδοκιών. Τα δημοκρατικά κράτη μοιάζουν πια με μηχανές της εποχής του ατμού απέναντι στα λογισμικά της νέας εποχής. Η τεχνογνωσία των μαφιών και των χρηματιστικών δικτύων φέρνει σε απόγνωση τα δικαστικά συστήματα και τα παραδοσιακά αντανακλαστικά του πολιτικού κόσμου.
Φυσικά και δεν είναι τόσο απλό το ζήτημα, όπως πιστεύουν όσοι ανεμίζουν επιπόλαια τη σημαία «πολιτική βούληση», εννοώντας όμως εντολές πρωθυπουργών που θα καθάριζαν τον πλανήτη στο πι και φι με χολιγουντιανά ειδικά εφέ. Η πολιτική μπορεί να κάνει πολύ περισσότερα πράγματα, αλλά δεν είναι σε θέση ούτε πρέπει να γίνει λαϊκό δικαστήριο. Ένα μοιάζει βέβαιο: θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς να συνεχίσουν με τον ίδιο τρόπο, χωρίς δηλαδή ίχνος τόλμης απέναντι σ' εκείνους που τα καταργούν. Διότι αυτά που έρχονται στην επιφάνεια με τους «φακέλους του Παναμά» δείχνουν μια άλλη πλευρά της παγκόσμιας αταξίας: το οικονομικό χάος που συνεργεί πια με τις γεωπολιτικές αναστατώσεις της πρόσφατης περιόδου.
Το πιο ανησυχητικό είναι, όμως, ότι παρόμοιες μεγάλες αποκαλύψεις πέφτουν στα ρηχά. Όχι γιατί δεν μαθαίνουμε πραγματικά σημαντικά πράγματα αλλά γιατί παραμονεύουν πάντα οι παρανοϊκές και οι εύπεπτες ερμηνείες. Να σκεφτούμε μόνο πόσο πολύ μια συνωμοσιολογία που συνηθίζει τις γενικεύσεις βλάπτει την προσεκτικά χτισμένη αλήθεια. Το πόσο οι έτοιμες «θεωρίες» εργαστηρίου απλώνονται σε σεντόνια χιλιάδων λέξεων χωρίς να λένε τίποτα για τη μεταρρύθμιση των θεσμών και των πρακτικών. Ακόμα και το πόσο μια ηθική, στολισμένη με αγανακτισμένες φράσεις, αφήνει συχνά τα πράγματα στη φθορά τους.
Υπάρχουν, τέλος, και όσοι αντιμετωπίζουν τέτοιου μεγέθους διαρροές ως «σκόπιμους» αποπροσανατολισμούς. Είναι, λέει, κόλπο για να εκτεθούν τα καμένα χαρτιά της Ιστορίας, ο Πούτιν, κάποιοι παλιοί ξοφλημένοι ή νεκροί τύραννοι και ορισμένες ανώδυνες περιπτώσεις, όπως ο Ισλανδός πρωθυπουργός ή ο πατέρας του Κάμερον. Αυτού του είδους οι ισχυρισμοί, όμως, και οι φήμες είναι η άχρηστη ουρά κάθε μεγάλης υπόθεσης. Είναι η ουρά και τα φλύαρα σενάρια που συχνά εξουδετερώνουν το ενδιαφέρον για το ουσιώδες. Και η ουσία εδώ μοιάζει να είναι ότι δημοκρατίες χωρίς επικράτεια και χωρίς ελέγχους στην επικράτειά τους, δημοκρατίες χωρίς νομιμότητα και αληθινούς κανόνες, γίνονται Αζερμπαϊτζάν. Ακόμα και με φιλελεύθερο λούστρο και με ευρωπαϊκό ή μεσογειακό ταμπεραμέντο. Αν αφεθεί το πράγμα στην τύχη και στους επίπλαστους συναγερμούς, η βλάβη θα είναι ανεπίστρεπτη.
Το άρθρο είναι από την έντυπη έκδοση της LIFO.
σχόλια