Ίσως δεν αποτελούν την ιδανική διαφυγή από το κλειστοφοβικό κλίμα του lockdown, χιλιάδες άνθρωποι πάντως έβαλαν να (ξανα)δουν τον τελευταίο χρόνο κάποιο ή κάποια από τα υποβλητικής και αποκαλυπτικής υφής –και επικού βεληνεκούς– «ντοκιμαντέρ» του Adam Curtis σχετικά με τη φανερή ή μυστική ιστορία της ανθρώπινης κατάστασης και των περίεργων μεταλλάξεών της κατά τον προηγούμενο και τον τρέχοντα αιώνα.
Σίγουρα δεν προσφέρονται για αυτό που αποκαλείται «comfort viewing» ή διάλειμμα ανεμελιάς από την κατατονική συνθήκη του εγκλωβισμού, από την άλλη όμως δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι έχουν εξελιχθεί σε cult φαινόμενο και σε θέαμα που σε παρασύρει με το εύρος του φάσματος και τις περιπετειώδεις αναζητήσεις που το χαρακτηρίζουν. Ακόμα κι αν δεν σου είναι ακριβώς ξεκάθαρο το κεντρικό επιχείρημα αυτών των οπτικοακουστικών διατριβών (ή διαλογισμών) περί των τρόπων λειτουργίας της εξουσίας στις σύγχρονες κοινωνίες, αφήνεσαι να παρασυρθείς στην αισθητηριακή και συναισθηματική ισχύ τους.
Σε κατάσταση ανάμεσα σε έκσταση και καταληψία παρακολούθησα κι αυτό το μεγαλεπήβολο πόνημα του Κέρτις, και το μόνο που με τάραξε, όπως και σε άλλες δημιουργίες του, ήταν αυτή η ιδέα ότι όλα πήγαν στραβά στα ‘90s, τότε που περιχαρακωθήκαμε στον ατομικισμό μας, χαλάσαμε την σχέση μας με την κοινωνία, εγκαταλείψαμε την πολιτική και αφήσαμε τον διάολο με τα πολλά ποδάρια να μας πάρει.
The Century of the Self (Ο αιώνας του εαυτού), The Power of Nightmares (Η δύναμη των εφιαλτών), The Trap: What Happened to Our Dream of Freedom (Η παγίδα: Τι απέγινε το όνειρο της ελευθερίας), Hypernormalization (Υπερκανονικοποίηση)… Από τους τίτλους και μόνο των ταινιών του –ειδικά των πιο μεγαλεπήβολων, αυτών που κυκλοφόρησαν από το 2000 και μετά– το πιάνεις (ή σε πιάνει) το mood που θέλει να περάσει ο δημιουργός τους μέσω ενός καθηλωτικού συνδυασμού πλούσιου, συχνά ανέκδοτου, υλικού από τα ανεξάντλητα αρχεία του BBC, υπνωτικής αφήγησης, ιλιγγιωδών συνειρμών και υπερ-ψαγμένου soundtrack.
Περισσότερο video-δοκίμια και πραγματείες μακράς πνοής παρά ντοκιμαντέρ με τη στενή έννοια του όρου, παρακολουθώντας τις είναι σα να χάνεσαι σε μια ιδιοσυγκρασιακή μυθοπλασία με πρωταγωνιστές συχνά δευτερεύοντες αλλά «κομβικούς» χαρακτήρες της πρόσφατης ιστορίας.
Και πριν από λίγο καιρό, στα μέσα του περασμένου μήνα, έκανε την εμφάνισή του (αρχικά στο BBC και αμέσως μετά στο κανάλι του Adam Curtis στο YouTube, ελεύθερο για όλους) το πιο επικό ίσως μεγαλούργημα του Βρετανού «κινηματογραφιστή» (ο ίδιος προτιμά την ιδιότητα του δημοσιογράφου ή του ιστορικού) με γενικό τίτλο Can’t Get You Out of My Head και υπότιτλο, ούτε λίγο ούτε πολύ, «Μια συναισθηματική ιστορία του σύγχρονου κόσμου». Χωρισμένη σε έξι επεισόδια-κεφάλαια. που ξεπερνούν σε διάρκεια τις οχτώ ώρες (νεράκι περνάνε εφόσον μπεις στο τριπ), η σειρά «αφηγείται το πώς φτάσαμε στις παράξενες μέρες που βιώνουμε τώρα και το γιατί τόσο οι κατέχοντες την εξουσία όσο και εμείς δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να συνεχίσουμε».
Όπως και σε άλλα έργα του Κέρτις, το κρίσιμο ερώτημα μοιάζει να είναι το εξής: Πώς βρεθήκαμε να ζούμε σ’ αυτή την (ψυχοσυναισθηματική, κοινωνική, γεωπολιτική) κατάσταση, στοιχειωμένοι από τα φαντάσματα του παρελθόντος, σε μια κοινωνία που ενώ έχει σχεδιαστεί με άξονα την ατομικότητα, τα άτομα βιώνουν όλο και μεγαλύτερη αβεβαιότητα, αγωνία, επισφάλεια;
Τεράστιο το ερώτημα, παρ’ όλα αυτά ο Κέρτις επιχειρεί να το απαντήσει μέσω μιας φιδωτής διαδρομής μπρος και πίσω στον χρόνο όπου συναντάμε, μεταξύ πολλών άλλων επιφανών και μη προσώπων της πρόσφατης ιστορίας, την φοβερή χήρα του Μάο, τον Michael X (τον «Malcolm X της βρετανικής αντικουλτούρας»), τη μητέρα του Tupac, το μυστηριώδες χειρόγραφο Βόινιτς (ή Βόινιχ), τα δικαιώματα των trans, την πλήρη επικράτηση των αγορών και της οικονομίας εις βάρος οτιδήποτε άλλου, την κατάρρευση της όποιας ουτοπικής ελπίδας υπήρχε κάποτε ότι η τεχνολογία και το ίντερνετ θα μας απελευθέρωναν από τα δεσμά μας, το τραγικό πολιτικό δίλημμα που έχουμε βρεθεί να αντιμετωπίζουμε μεταξύ νεοφιλελεύθερης τεχνοκρατίας και νεοφασιστικής αντίδρασης.
Ένα από τα θέματα που εξετάζονται είναι και αυτό της ανόδου της συνωμοσιολογίας, γεγονός ίσως λίγο ειρωνικό αν παραδεχτούμε ότι ώρες-ώρες οι ταινίες του Άνταμ Κέρτις μοιάζουν με ρεσιτάλ συνωμοσιολογίας, για προοδευτικούς, εστέτ και ψαγμένους όμως. Όπως έχει επίσης παρατηρηθεί, η ιδεολογική αντίληψη του Κέρτις μοιάζει κι εδώ σαν μια πειραγμένη, αντεστραμμένη εκδοχή του μαρξισμού, όπου το εποικοδόμημα είναι αυτό που καθορίζει την βάση.
Πέρα από τις όποιες ενστάσεις πάντως (οι ταινίες του έχουν δεχτεί κριτική τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά), τα έξι επεισόδια του Can’t Get You Out of My Head επιχειρούν να ανοίξουν και όχι να περικλείσουν σε ιδεολογικά στεγανά τους ορίζοντες της σκέψης μας και να μας κάνουν να αντιδράσουμε στις νέες μορφές που έχουν λάβει τα πλοκάμια της παγκόσμιας εξουσίας.
Σε κατάσταση ανάμεσα σε έκσταση και καταληψία παρακολούθησα κι αυτό το μεγαλεπήβολο πόνημα του Κέρτις, και το μόνο που με τάραξε, όπως και σε άλλες δημιουργίες του, ήταν αυτή η ιδέα ότι όλα πήγαν στραβά στα ‘90s, τότε που περιχαρακωθήκαμε στον ατομικισμό μας, χαλάσαμε την σχέση μας με την κοινωνία, εγκαταλείψαμε την πολιτική και αφήσαμε τον διάολο με τα πολλά ποδάρια να μας πάρει.
