Το 1987 ταξίδεψα πρώτη μου φορά στο εξωτερικό. Οδικώς με πούλμαν από το Κερατσίνι κατ'ευθείαν για Presov, στην πρώην Τσεχοσλοβακία, αφού οι δύο δημοτικές αρχές είχαν αδελφοποιηθεί - τον Σαράφογλου είχε τότε δήμαρχο το Κερατσίνι, κομμουνιστής γαρ. Το ταξίδι αυτό που διήρκησε 22 μέρες ήταν κάτι σαν έπαθλο για έναν καλλιτεχνικό παιδικό διαγωνισμό, στον οποίο είχα κερδίσει το β΄πανελλαδικό βραβείο στην κατηγορία ελεύθερο σχέδιο. Αυτό, το΄86, ένα χρόνο πριν, έγινε όμως το πυρηνικό ατύχημα του Τσέρνομπίλ κι έτσι το ταξίδι μετατέθηκε για την επόμενη χρονιά υπό τον ομαδικό πανευρωπαϊκό πανικό της ραδιενέργειας.
Ας παρακάμψω τα περάσματα από την Κεντρική Ευρώπη και ας πάω αμέσως στην παραμονή μου στην παιδική κατασκήνωση της πόλης Presov μέσα σε έναν καταπράσινο δρυμό. Θυμάμαι ακόμη το ποιηματάκι που μας έμαθαν και τραγουδούσαμε και το οποίο έλεγε: Ρζέκοβε γιανάσε κμένο, Κερατσίνι νάσε χέσλο (Έλληνες το όνομα μας, Κερατσίνι η πόλη μας). Φυσικό ήταν - μικρά παιδιά ήμασταν άλλωστε - να λέμε Κερατσίνι να σε χέσω και να γελάμε μέχρι δακρύων.
Φοβερό το ότι ακόμη θυμάμαι το όνομα της Τσεχοσλοβάκας ομαδάρχισσας, ένα κορίτσι 17 ετών τότε με φακίδες και γλυκό πρόσωπο, με μακριά μαλλιά και στενά τζιν παντελόνια, που άκουγε στο όνομα Andrea Pestremenkova! Η Andrea, πρώτη στο χαβαλέ, παιδί ήταν κι εκείνη, έβαζε εμάς τα Ελληνάκια να της μαθαίνουμε κακές λέξεις στα ελληνικά που δε δίσταζε μετά να τις ξεφουρνίζει στους Έλληνες εκπροσώπους του Δήμου Κερατσινίου! Μία, μάλιστα, εξ αυτών, ξινή, που δεν τα πηγαίναμε καθόλου καλά, την πιάνει η Andrea και της λέει όλο χαμόγελο ένα πρωί: Γκειά σου και γκαμήσου! Εγώ την πλήρωσα φυσικά, αλλά αυτή είναι άλλη ιστορία...
Διότι το σημερινό θέμα μας είναι η επίσκεψη μίας Τσέχας σκηνοθέτιδας ονόματι Vera Chytilova που θα ερχόταν από την Πράγα για μια μέρα στην κατασκήνωση του Presov με σκοπό να καταγράψει εικόνες από την καθημερινότητα των μικρών κατασκηνωτών, εν προκειμένω Τσεχοσλοβάκων και Ελλήνων.
Την περίμεναν πώς και πώς οι συμπατριώτες της την κυρία Chytilova. Στα παιδικά μου σινεφίλ μάτια θύμιζε τις ετοιμασίες του ξενοδόχου στον Πόρο για να υποδεχτεί τον Θανάση Βέγγο - ποιητή Αυγερινό από το Τύφλα νά'χει ο Μάρλον Μπράντο. Ολόκληρο το ξύλινο κτήριο της κατασκήνωσης είχε σημαιοστολιστεί κι εμείς φορούσαμε γαλάζια φουλαράκια.
Η Vera Chytilova κόντευε τα 60 τότε. Ήταν μια κομψή γυναίκα, η οποία παραδόξως έμοιαζε λίγο με τη δικιά μας την ξινή και λίγο μεταξύ Joan Baez και Yoko Ono - το πρώτο τό'χα διαπιστώσει επί τόπου, το δεύτερο το σκέφτηκα λίγα χρόνια μετά.
Δε μπορώ καν να θυμηθώ αν είχε μαζί της συνεργείο, κάμερες κλπ. Για να είμαι ειλικρινής, ούτε και το αν είχε έρθει για να φιλμάρει κάτι, θυμάμαι. Αλλά πάλι ολόκληρο τηλεοπτικό αφιέρωμα είχε γίνει για την αδελφοποίηση των δύο πόλεων Ελλάδας - Τσεχοσλοβακίας, ποιος μπορεί να ξέρει σήμερα αν είχε εμπλακεί η σπουδαία σκηνοθέτιδα σε κάτι τέτοιο.
Με τη γηραιά κυρία Vera, λοιπόν, και την αθυρόστομη Andrea τακιμιάσαμε αμέσως. Αυστηρή η Vera, αστεία η Andrea, αμφότερες έκαναν χάζι έναν πιτσιρικά από την Ελλάδα που προτιμούσε να μοιράζεται βωμολοχίες μαζί τους στη γλώσσα του από το να παίρνει την ακουαρέλα του και να την αράζει στα λιβάδια να ζωγραφίζει αγελάδες.
Από τη Chytilova, όσο κι αν φαίνεται σουρεαλιστικό, έμαθα πως η έκφραση Νιεροζούμι ή Νιεροζούμιεμ στα τσέχικα, σήμαινε στα ελληνικά Δεν καταλαβαίνω. Αυτό φυσικά που δε θα μπορούσα να καταλάβω στα 13 μου χρόνια ήταν το καλλιτεχνικό μέγεθος της συγκεκριμένης γυναίκας.
Έχω ενδεχομένως κάπου φυλαγμένη μια τουριστική καρτ - ποστάλ, στην οποία η Vera Chytilova κάτι μου έγραψε στη γλώσσα της. Αν τη βρω στο πατρικό μου, επιφυλάσσομαι να την προσθέσω στο post.
Σίγουρα πάντως η Chytilova από τη δεκαετία του 1960 ήταν η υπ'αριθμ. 1 αθυρόστομη σκηνοθέτιδα της χώρας της! Από τους μόνους καλλιτέχνες που μετά την περίφημη Άνοιξη της Πράγας του ΄68 προτίμησαν να μη μεταναστεύσουν και να πληρώσουν αυτή την απόφαση με παύση του έργου τους. Ακόμη, όμως, κι αν το σοβιετικό κομμουνιστικό καθεστώς απαγόρευσε τις ταινίες της Chytilova, με τον ίδιο τρόπο που απαγόρευσε και τα ψυχεδελικά rock συγκροτήματα ως φορείς ξενόφερτης υποκουλτούρας, η Vera Chytilova οργάνωσε τη δική της επανάσταση. Πρώτα με το μεγάλο βραβείο στο ιταλικό Φεστιβάλ του Μπολζάνο το 1967 και ακριβώς δέκα χρόνια μετά την άρση του κρατικού εμπάργκο στο έργο της με το εκπληκτικό The Apple Game (Βραβείο στο Φεστιβάλ του Σικάγο).
Η ίδια είχε δηλώσει πως δε μπορούσε να κάθεται στ' αυγά της όποτε έβλεπε τα στραβά του κόσμου. Λέγεται ακόμη πως ήταν σκληρή με το συνεργείο της στα όρια του απάνθρωπου με τα πρόσωπα να συναλλάζονται στο crew των ταινιών της λόγω των καυγάδων της - η τελευταία πληροφορία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο ταυτίζεται και με τη δική μου θύμηση μίας γυναίκας αυστηρής, όπως είπα και παραπάνω, με την αυστηρότητα της να εξαντλείται ευτυχώς στους συνομήλικους της. Διότι, το χιούμορ της επίσης έχει διασωθεί στο μυαλό μου μαζί με τη φιγούρα της.
Η Chytilova δεν έφυγε στις ΗΠΑ όπως έκανε ο Milos Forman και τόσοι άλλοι Τσέχοι κινηματογραφιστές. Παρέμεινε στη χώρα της, δημιούργησε οικογένεια κι όταν μπόρεσε να ξανακάνει ταινίες, στηλίτευσε και πάλι τον κομμουνισμό με χιούμορ ανατρεπτικό και με μια αβάν γκαρντ, ποιητική και έντονη διεισδυτική ματιά στις σχέσεις των αποξενωμένων ανθρώπων. Ακόμη κι όταν ο νέος Πρόεδρος Vaclav Havel έβαλε τη χώρα στην αντικομμουνιστική περίφημη Βελούδινη Επανάσταση, εκείνη συνέχισε να καυτηριάζει το προηγούμενο καθεστώς - διόλου περίεργο για μία δημιουργό που το κράτος της τής στέρησε την καλλιτεχνική δημιουργία επί σειρά ετών, χρήζοντας την φρικιό με την έννοια του αλλόκοτου, άρα του ανεπιθύμητου. Ασχέτως αν στη δεκαετία του 1990, σε προχωρημένη ηλικία, το ίδιο κράτος την χαρακτήρισε Πρώτη Κυρία του τσέχικου κινηματογράφου και της απέδωσε τα δέοντα.
Η Vera Chytilova έφυγε από τη ζωή πριν λίγα 24ωρα σε νοσοκομείο της Πράγας περιστοιχισμένη από τον γιο της, Stepan, και την κόρη της, Tereza. Ήταν 85 ετών, πλήρης ημερών θα λέγαμε, με σοβαρά προβλήματα υγείας.
Ένας φίλος μου, φαν του έργου της, μου έφερε την είδηση του θανάτου της. Και μέσα σε ένα συναίσθημα θλίψης που με έπιασε, θυμήθηκα μία ακόμη μικρή ιστορία:
Το 2006 βρέθηκα πάλι στην Πράγα. Συζητούσα με τον Αμερικανό διευθυντή του φεστιβάλ MOFFOM για την απουσία σπουδαίων γυναικών από τον κινηματογράφο Τσεχίας και Ελλάδας. Οι Τσέχοι έχουν τη Vera Chytilova, θα την ξέρεις...μου είπε. Μόνο την ξέρω; του απάντησα. Η Vera Chytilova πριν από 20 χρόνια με είχε στα γόνατα της κι εγώ της μάθαινα πως να λέει asshole και fuck you στα ελληνικά! Κόκαλο ο Αμερικανός!
σχόλια