Αν υπάρχει σήμερα μια εξαίρεση στον κόσμο της μόδας, ακούει στο όνομα Iris van Herpen. Ο ανταγωνιστικός κόσμος της υψηλής ραπτικής και των διάσημων οίκων τη σέβεται απεριόριστα και ίσως είναι η μόνη σχεδιάστρια που δεν κάνει το όνομά της brand. Τα ρούχα της δεν κυκλοφορούν στον δρόμο, δεν κάνει pret a porter, ωστόσο δεν υπάρχει μεγάλο γκαλά μόδας στο οποίο να μη φορεθεί έστω και μία από τις σχεδόν μυθικές δημιουργίες της, που κάνουν τις σταρ να μοιάζουν με μια φουτουριστική Αφροδίτη του Μποτιτσέλι.
Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο ότι κάθε κολεξιόν της απασχολεί όλα τα περιοδικά αρχιτεκτονικής και design. Η μόδα για τη Van Herpen δεν μπορεί να είναι κάτι στατικό, είναι μια μεταμορφωτική διαδικασία. Αν παρατηρήσει κανείς τις γυναίκες που φορούν τα ρούχα της, θα δει ότι μοιάζουν να είναι στο κέντρο ενός κόσμου, σαν χρυσαλλίδες που έχουν μόλις αναγεννηθεί και μεταμορφωθεί από τη ρευστότητα της ίδιας τους της κίνησης.
Η αναδρομική της έκθεση «Sculpting the Senses» («Σμιλεύοντας τις αισθήσεις») στο Musée des Arts Décoratifs, στο Παρίσι, που θα διαρκέσει έως τις 28 Απριλίου 2024, παρουσιάζει αυτή την πρωτοπόρο σχεδιάστρια μόδας η οποία, υπερβαίνοντας τα στερεότυπα και τα πρότυπα της υψηλής ραπτικής, συνενώνει την παραδοσιακή δεξιοτεχνία με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Το σώμα πρωταγωνιστεί πάντα στα σχέδια της Van Herpen, καθώς και η σχέση του με τα ρούχα και το περιβάλλον, ακόμα και το μέλλον του σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται με ταχύτητα.
Η Van Herpen ακολουθεί τη θεωρία της ανατομίας και της κίνησης ως μεταμορφωτικής δύναμης που επιτρέπει στα αιθέρια ρούχα της να περιβάλλουν το ανθρώπινο σώμα και να προεκτείνονται πέρα από αυτό, δημιουργώντας ένα κουκούλι, έναν νέο χώρο μέσα στον οποίο η γυναίκα κινείται σε ένα σχεδόν απόκοσμο περιβάλλον.
Η βραβευμένη με το Johannes Vermeer Award 2017, το κρατικό βραβείο για τις τέχνες της πατρίδας της, της Ολλανδίας, είναι περιζήτητη από όλους τους καλλιτέχνες που θέλουν να κάνουν τη διαφορά, από την Björk που φορά –από το «Biophilia» και μετά– αποκλειστικά τις δημιουργίες της σε όλες της τις εμφανίσεις, μέχρι την Beyoncé που φορά το φόρεμα «Heliosphere» στην παγκόσμια περιοδεία «Renaissance», τη Lady Gaga, την Jennifer Lopez και τη Solange, ενώ η βασίλισσα της Ολλανδίας συχνά φορά δημιουργίες της στις επίσημες εμφανίσεις της.
Η Van Herpen πήγε στο CERN για να μελετήσει τη χρήση των μαγνητών ώστε να μπορέσει να πειραματιστεί με τα ρούχα που σχεδίαζε. Το 2015 στην επίδειξή της με τίτλο «Quaquaversal», θέλοντας να δείξει τη σύντηξη χειροτεχνίας και τεχνολογίας, τρία ρομπότ ολοκλήρωσαν το χειροποίητο φόρεμα που φορούσε η ηθοποιός Gwendoline Christie τυπώνοντας τα σχέδια μπροστά στο κοινό. Θυμίζει την επίδειξη που έκανε το 1999 o Alexander McQueen, ο οποίος δημιούργησε ένα έργο τέχνης με δυο ρομπότ να ψεκάζουν μαύρη και κίτρινη μπογιά πάνω στο λευκό φόρεμα του μοντέλου. Η Van Herpen εκπαιδεύτηκε στο ατελιέ του και πολλά από τα μοτίβα που χρησιμοποιούσε τότε ο McQueen, όπως σκελετικές δομές και έντομα, τα εξέλιξε, δίνοντάς τους μια τρίτη διάσταση.
Όταν το 2018 η Marina Abramovich και οι χορογράφοι Damien Jalet και Sidi Larbi Cherkaoui ανέβασαν την όπερα «Πελλέας και Μελισσάνθη» στο Παρίσι, την κάλεσαν να ντύσει τους τραγουδιστές και τους χορευτές. Το ίδιο έκαναν ο Benjamin Millepied στο «Neverwhere» με το New York City Ballet και η Βερολινέζα χορογράφος Sasha Waltz στο «Kreatur». Δεν θα μπορούσε να αρνηθεί, αφού οι καλλιτεχνικές της ρίζες είναι στον χορό.
Η Iris van Herpen μοιάζει με χορεύτρια. Μακριά μαλλιά, περπάτημα χορεύτριας, πειθαρχημένη στάση σώματος. Η εκπαίδευσή της στο κλασικό μπαλέτο ξεκινά από τα παιδικά της χρόνια και αυτό που τη γοήτευε, η ρευστότητα και η περίπλοκη τέχνη της κίνησης, η διασταύρωση της νοητικής με την κινητική διαδικασία, την απασχολεί και σήμερα, που αναπτύσσει μια αισθητηριακή σχεδιαστική φιλοσοφία, θέλοντας να ανοίξει τον δρόμο σε πιο συνειδητές μορφές μόδας.
Ανακάλυψε τη μόδα στη σοφίτα της γιαγιάς της και αποφάσισε να σπουδάσει στο Ινστιτούτο Τεχνών ArtEZ του Άρνεμ. Όταν αποφοίτησε, δούλεψε για τον Alexander McQueen στο Λονδίνο και για την Ολλανδή καλλιτέχνιδα Claudy Jongstra και άνοιξε το δικό της ατελιέ, αποφεύγοντας την κατηγοριοποίηση, προτιμώντας να αφήσει όποιον δει ή φορέσει τη δουλειά της να επιλέξει πώς θα την περιγράψει. Είναι μόδα και τέχνη και τεχνολογία και πειραματισμός με τα υλικά, μια διεπιστημονική εργασία που την έκανε να θεωρείται μια από τις πιο προοδευτικές σχεδιάστριες της εποχής μας.
Η εργασία της είναι ένα βλέμμα στο μέλλον ή απλά το μέλλον της μόδας. «Τα χρόνια χορού μού έμαθαν τόσο πολλά για το σώμα μου, τη μεταμόρφωση της κίνησης, την "εξέλιξη" του σχήματος και πώς να χειρίζομαι τόσο το σχήμα όσο και την κίνηση. Το ενδιαφέρον μου για τη μόδα είχε τις ρίζες του στον χορό, και είμαι πλέον σε θέση να μετασχηματίσω αυτή την κινησιολογική γνώση σε νέες μορφές και υλικότητα», λέει.
Ακολουθεί τη θεωρία της ανατομίας και της κίνησης ως μεταμορφωτικής δύναμης που επιτρέπει στα αιθέρια ρούχα της να περιβάλλουν το ανθρώπινο σώμα και να προεκτείνονται πέρα από αυτό, δημιουργώντας ένα κουκούλι, έναν νέο χώρο μέσα στον οποίο η γυναίκα κινείται σε ένα σχεδόν απόκοσμο περιβάλλον.
Η φύση και η ομορφιά της, το μυστήριο και το χάος, τα στοιχεία της φύσης, το νερό, ο αέρας και η γη, μεταφράζονται σε ρευστές διαφανείς ή υφασμάτινες μορφές στα σχέδιά της. Το ενδιαφέρον της για τις άπειρες ιδιότητες των φυσικών στοιχείων που παραπέμπουν στην κίνηση, τη ρευστότητα του νερού ή τους κρυσταλλικούς σχηματισμούς του, τα μοτίβα του ξύλου, τα ηχητικά κύματα, τα κυματικά μοτίβα, τον μαγνητισμό, θυμίζει τα καλλιτεχνικά πειράματα της κινητικής τέχνης.
Το εργαστήριό της δουλεύει σταθερά πάνω στη βιομιμητική, τη διαδικασία μεταφοράς προτύπων από το βιολογικό στο μηχανικό ανάλογο. Η φύση είναι οδηγός και η μίμησή της περιλαμβάνει τη δημιουργία και παραγωγή υλικών λιγότερο επιβαρυντικών για το περιβάλλον, από μια προσομοίωση των μεμβρανών των φυτών και των ελασμάτων των μυκήτων μέχρι την περιπλοκότητα των φτερών και των απολιθωμάτων. Όλα αυτά δίνουν μια βαθιά αίσθηση οργανικής παρουσίας στα «γλυπτά» ρούχα της, που μοιάζουν να συγκρατούνται στον αέρα από αόρατες δυνάμεις.
Εδώ έρχεται να συνδράμει η γοητεία που ασκεί η αρχιτεκτονική στη δουλειά της. Υπάρχει ένας οπτικός διάλογος μεταξύ των δυο κόσμων σε εννοιολογικό επίπεδο, στο επίπεδο της υλικότητας και στο επίπεδο της τεχνικής. Η μόδα και η αρχιτεκτονική είναι και οι δύο εκφράσεις του εαυτού μας, του πολιτισμού και της κοινότητας, και αντανακλούν την εποχή και τον κοινωνικό ιστό. Οι διχοτομήσεις του σκληρού και του μαλακού, της δομής και των οργανικών στοιχείων έρχονται από την αρχιτεκτονική και είναι εμφανείς στις δημιουργίες της.
Iris van Herpen ∞ Hypnosis
Τα έργα της υπάρχουν στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, το Μουσείο Victoria & Albert στο Λονδίνο και το Palais de Tokyo στο Παρίσι και συνεργάζονται σταθερά μαζί της κορυφαίοι καλλιτέχνες και επιστήμονες, όπως ο Anthony Howe, ο κορυφαίος Αμερικανός γλύπτης που δημιουργεί αεροκίνητα γλυπτά που μοιάζουν με παλλόμενα, εξωγήινα πλάσματα και δίνες, ο εικαστικός και αρχιτέκτονας Philip Beesley, του οποίου η συμβολή στον τομέα των διαδραστικών συστημάτων θεωρείται η πιο πρωτοποριακή στον κόσμο, και η Neri Oxman, διάσημη για την τέχνη με την οποία συνδυάζει το σχέδιο, τη βιολογία και τους υπολογιστές, η οποία επινόησε τη φράση «υλική οικολογία» για να ορίσει το έργο της. Αυτός ο διεπιστημονικός διάλογος και η συγχώνευση διαφορετικών επιστημονικών κλάδων με απροσδόκητους και πρωτοποριακούς τρόπους είναι πρωταρχικής σημασίας για τη χαρακτηριστική δημιουργική διαδικασία του οίκου, η οποία μπορεί να περιγραφεί ως ένας άρρηκτος δεσμός μεταξύ της παραδοσιακής χειροτεχνίας και της τεχνολογίας που βλέπει στο μέλλον.
Για τη συλλογή Άνοιξη-Καλοκαίρι 2021 «Roots of Rebirth», η Van Herpen ενσωμάτωσε ύφασμα από ανακυκλωμένο πλαστικό που βρέθηκε στους ωκεανούς, μέρος μιας συνεργασίας με την καινοτόμο στον χώρο της οικολογίας εταιρεία «Parley for the Oceans». Είναι ένας τρόπος, όπως ισχυρίζεται, να επανεξετάσει τι σημαίνει πολυτέλεια, αρμονία και δημιουργική κοινότητα.
«Στο μέλλον ελπίζω να βοηθήσουμε ώστε να διαμορφωθεί η μόδα πιο έξυπνα, να ενδυναμώσουμε τις γυναίκες και να εμβαθύνουμε στη λογική της δημιουργίας της μόδας, να συνδιαμορφώσουμε τη μόδα με τους τομείς της επιστήμης, της τέχνης, της αρχιτεκτονικής, της μηχανικής, της βιολογίας και να εστιάσουμε στη βιώσιμη συνεργασία με τη φύση στον πυρήνα κάθε σχεδίου. Για να γιορτάσουμε τελικά τη νέα ομορφιά μέσα από "την τέχνη του ντυσίματος"», λέει.
Φυσικά, μόνο η υψηλή ραπτική μπορεί να εκφράσει αυτή την περίπλοκη διαστρωμάτωση της ζωής, συγχωνεύοντας τη μόδα και την τέχνη. «Για να αναδιαμορφώσουμε τους ρυθμούς της μόδας, εκφράζουμε τα όνειρα των πελατών της υψηλής ραπτικής στις δημιουργίες μας, οι οποίες αντιπροσωπεύουν την οργανική, καινοτόμο θηλυκότητα που ενσαρκώνει την υπερσύγχρονη υψηλή ραπτική» λέει.
Η θηλυκότητα, ο όγκος, η ελαφρότητα και η κίνηση είναι τα κλειδιά του έργου της. Είναι μια μετάφραση της χορευτικής κίνησης, της κίνησης του νερού, των κινητικών γλυπτών στον άνεμο μέσα από το διαρκώς παλλόμενο ανθρώπινο σώμα. Κάθε δημιουργία έχει πίσω της ατέλειωτες ώρες πειραμάτων, περίτεχνη χειροτεχνία, ηλεκτρομαγνητική ύφανση, δουλειά με τρισδιάσταστο διαφανές δέρμα που έχει γίνει στο χέρι, και οι παραδοσιακές μορφές της χειροτεχνίας αμφισβητούνται και αναθεωρούνται διαρκώς. Κάθε συλλογή είναι μια προσπάθεια να ξεπεράσει τον σημερινό ορισμό του ενδύματος, εξερευνώντας νέες μορφές έκφρασης για μια πιο ουσιαστική, διαφορετική και συνειδητή μόδα για το μέλλον. Όλα τα σχέδια που παράγει γίνονται μόνο κατά παραγγελία και κατασκευάζονται σχολαστικά για τις μούσες του οίκου, όπως η Cate Blanchett, η Beyoncé, η Scarlett Johansson, η Lady Gaga, η Natalie Portman, η Rihanna, η Björk, η Jennifer Lopez και η Gigi Hadid.
Η αμερικανική «Vogue» τη χαρακτηρίζει πολυμαθή, έξυπνη και ειρωνική και η ίδια εξηγεί ότι η ιδέα της για τη μόδα είναι αρκετά αφηρημένη. Όμως ο κόσμος της μόδας είναι ένα κλειστό σύστημα, ένας περίκλειστος κόσμος, και η Van Herpen δεν τον σκέφτεται με αυτό τον τρόπο, αλλά ως κάτι αλληλένδετο, «τα πράγματα συμβαίνουν παντού γύρω μας, και αυτό θα πρέπει να συνδέεται με τη μόδα», λέει. «Θεωρώ ότι η μόδα μπορεί να είναι μια μορφή τέχνης – δεν χρειάζεται να είναι, αλλά μπορεί να είναι».
Iris van Herpen ~ Earthrise
Στο μυαλό της η μόδα και η επιστήμη συνδέονται σχεδόν με φυσικό τρόπο· για τους περισσότερους ανθρώπους της μόδας αυτό μοιάζει αδιανόητο. Όταν ήταν μικρή μάζευε διάφορα υλικά που δεν ήξερε τι να τα κάνει. Όταν άρχισε να σπουδάζει μόδα, αυτά τα υλικά «της χτύπησαν την πόρτα», την έβγαλαν από τη βαρετή διαδικασία να δουλεύει μόνο το ύφασμα. Έχει φτιάξει μια συλλογή από τις μπανέλες που έχουν οι ομπρέλες και έχει υφάνει ένα πολύ λεπτό σύρμα σε ένα εργοστάσιο που φτιάχνει υλικά για βάρκες. Σήμερα χρησιμοποιεί τους πιο εξελιγμένους τρισδιάστατους εκτυπωτές για να φτιάχνει εύκαμπτα υλικά. Δεν σχεδιάζει. Ντραπάρει, δουλεύοντας κατευθείαν το υλικό πάνω στην κούκλα. «Αν μπείτε στο ατελιέ μου, θα δείτε όλα τα συνηθισμένα: μια ραπτομηχανή, ανθρώπους που δουλεύουν πάνω σε πατρόν, τις κούκλες, τα υφάσματα, αλλά ταυτόχρονα έχουμε και άλλα στοιχεία, όπως κοπή με λέιζερ και χύτευση. Ορισμένα φορέματα τα φτιάχνουμε πρώτα σε ένα καλούπι από πηλό, οπότε πρόκειται για μια διαφορετική διαδικασία. Υπάρχει επίσης πολλή δουλειά στον υπολογιστή».
Η Van Herpen λέει ότι η βάση της δουλειάς της είναι η χειροτεχνία. Η τεχνολογία έρχεται να βοηθήσει, να εφαρμόσει την ιδέα και έτσι μόνο μπορεί να γίνει πιο ανθρώπινη και πιο διαδραστική. Εκτύπωση και χειροτεχνία τροφοδοτούν η μία την άλλη. «Κάποιοι άνθρωποι βλέπουν τη δουλειά μου ως τέχνη και άλλοι βλέπουν απλώς την ομορφιά ενός φορέματος. Θέλω να κρατήσω αυτό το ενδεχόμενο ανοιχτό».
H Iris van Herpen είναι μοναδική στο να μεταφράζει το αόρατο, το ανεπαίσθητο, το αδιαπέραστο. Να ξεπερνά το όριο και το περίγραμμα του ανθρώπινου σώματος, δημιουργώντας μια πύλη που οδηγεί με φαντασία έξω από τον παρόντα χρόνο, στο μέλλον.
Δείτε φωτογραφίες από την έκθεση «Sculpting the Senses» στο Musée des Arts Décoratifs εδώ:
Με πληροφορίες από Musée des Arts Décoratifs, Iris van Herpen, Vogue
