Ένα απ' τα πιο αμφιλεγόμενα κληροδοτήματα της Μπεναζίρ Μπούτο στο Πακιστάν είναι η πρωθυπουργική κατοικία στο κέντρο του Ισλαμαμπάντ. Πρόκειται για ένα ιλιγγιώδες, ψευδομεξικάνικο ράντσο με λευκούς τοίχους και πάτωμα από κόκκινα πλακάκια. Δεν υπάρχει ούτε το παραμικρό ισλαμικό στοιχείο στο κτίριο, το οποίο, όπως μου είπε ο συνοδός μου, όταν πήγα να πάρω συνέντευξη από την τότε πρωθυπουργό Μπούτο, είναι «σχεδιασμένο από την ίδια».
Στο εσωτερικό, η ίδια ιστορία. Κρυστάλλινοι πολυέλαιοι κρέμονταν πολλές φορές δυο και τρεις σε κάθε δωμάτιο· ελαιογραφίες με ηλιοτρόπια και γατάκια που κάνουν τούμπες, οι οποίες θα έδειχναν σαν στο σπίτι τους ακουμπισμένες στα κάγκελα του Χάιντ Παρκ, κρέμονταν κάτω από κραυγαλέα, επίχρυσα γύψινα διακοσμητικά. Αν σας έδειχναν φωτογραφίες του σπιτιού σε κανένα απ' αυτά τα τηλεπαιχνίδια όπου σου δείχνουν ένα σπίτι και μετά πρέπει να μαντέψεις ποιος ζει σ' αυτό, μπορεί να είχατε αποδώσει αυτήν τη χασιέντα σχεδόν σε οποιονδήποτε εκτός, ίσως, από την πρωθυπουργό μιας πάμφτωχης ισλαμικής δημοκρατίας, που βρίσκεται δίπλα στο Ιράν.
Αυτός είναι, βέβαια, και ο λόγος που η Δύση είχε πάντα αδυναμία στην Μπεναζίρ Μπούτο. Οι αρχηγοί των γειτονικών κρατών μπορεί να ήταν φιγούρες απρόβλεπτες και δυνάμει επικίνδυνες, όπως ο Πρόεδρος του Ιράν Αχμαντινετζάντ και μια χούφτα Αφγανοί πολέμαρχοι-έμποροι οπίου, αλλά η Μπούτο έμοιαζε πάντα καθησυχαστικά οικεία στις δυτικές κυβερνήσεις - ήταν μια από μας. Μιλούσε άπταιστα αγγλικά, καθώς ήταν η πρώτη της γλώσσα. Είχε Αγγλίδα γκουβερνάντα, φοίτησε σε μοναστήρι που το λειτουργούσαν Ιρλανδές καλόγριες και συμπλήρωσε την εκπαίδευσή της με πτυχία από το Χάρβαρντ και τηνΟξφόρδη.
Για τους Αμερικανούς, όσα δεν ήταν η Μπεναζίρ Μπούτο ήταν πιθανότατα πιο ελκυστικά κι από όσα ήταν. Δεν ανήκε στους θρησκευτικούς φονταμενταλιστές, δεν είχε γενειάδα, δεν οργάνωνε διαδηλώσεις όπου όλοι κραυγάζουν «Θάνατος στην Αμερική» και δεν εξέδιδε φατβέ εναντίον βραβευμένων με Μπούκερσυγγραφέων, παρ' όλο που ο Σαλμάν Ρουσντί τη γελοιοποίησε ως «Παρθένο με το Σιδηρούν Εσώρουχο» στο μυθιστόρημά του Όνειδος.
Ωστόσο, οι λόγοι που έκαναν τη Δύση να αγαπήσει την Μπεναζίρ Μπούτο είναι οι ίδιοι που έκαναν πολλούς Πακιστανούς να αμφιβάλλουν γι' αυτήν. Μπορεί τα αγγλικά της να ήταν άπταιστα, αλλά δεν μπορούσες να πεις το ίδιο για τα ούρντου της, που τα μιλούσε σαν καλοζωισμένη αλλοδαπή: άπταιστα, αλλά σόλοικα. Τα σίντι της ήταν ακόμα χειρότερα· πέρα από λίγες προστακτικές, πελάγωνε εντελώς.
Είχε κάτι αρχοντικό, ακόμα και αυτοκρατορικό, η Μπεναζίρ Μπούτο που γνώρισα όταν ήταν πρωθυπουργός. Περπατούσε και μιλούσε μ' έναν προμελετημένα συγκρατημένο και ηγεμονικό τρόπο, και χρησιμοποιούσε συχνά το βασιλικό «εμείς». Τα μαλλιά της ήταν πιασμένα σε κάτι σαν μπαρόκ σφηκοφωλιά, που τη στεφάνωνε μια λευκή ανάλαφρη μαντίλα. Όλη αυτή η βαμμένη οπτασία μου θύμισε μια από τις αριστοκρατικές Ρωμαίες πριγκίπισσες στην ταινία Καλιγούλας.
Αυτή η Μπεναζίρ ήταν πολύ διαφορετική από τη φιγούρα που θυμούνται οι συμφοιτητές της στην Οξφόρδη. Εκείνη η Μπεναζίρ ήταν πασίγνωστη στο Ισλαμαμπάντ για τις δωδεκάωρες συνεδριάσεις του υπουργικού συμβουλίου στις οποίες προέδρευε και για την ικανότητά της να επιβιώνει με τέσσερις ώρες ύπνο. Εκείνη ήταν η Μπεναζίρ που συνέχισε την προεκλογική της εκστρατεία μετά την επίθεση αυτοκτονίας που δέχτηκε η αυτοκινητοπομπή της την πρώτη μέρα που επέστρεψε στο Πακιστάντον Οκτώβρη, και που αγνόησε μακαρίως τη θανάσιμη για τη ζωή της απειλή προκειμένου να συνεχίσει να αγωνίζεται. Εκείνη η άλλη Μπεναζίρ Μπούτο, με άλλα λόγια, ήταν άφοβη, κάποτε σε βαθμό ηρωισμού, και σκληρή σαν ατσάλι.
Η Μπεναζίρ χαιρετίζεται ως μάρτυρας της ελευθερίας και της δημοκρατίας, όμως όχι μόνο δεν ήταν δημοκρατική από φυσικού της, αλλά από πολλές απόψεις ήταν ο άνθρωπος που δυσφήμισε την παράξενη παραλλαγή δημοκρατίας του Πακιστάν, που είναι στην πραγματικότητα μια μορφή «αιρετού φεουδαρχισμού», και ο οποίος βοήθησε να τροφοδοτηθεί η τρέχουσα, κι απ' ό,τι φαίνεται ασταμάτητη, άνοδος των ισλαμιστών. Γιατί η Μπούτο δεν ήταν η Αούνγκ Σαν Σούου Κίι. Είναι εκπληκτικό ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης, 20μηνης περιόδου της πρωθυπουργίας της, δεν κατάφερε να ψηφιστεί ούτε ένας σημαντικός νόμος. Η Διεθνής Αμνηστίακατηγόρησε την κυβέρνησή της ότι είχε μια απ' τις χειρότερες επιδόσεις στον κόσμο σε θανάτους ανθρώπων υπό κράτηση, δολοφονίες και βασανιστήρια.
Και στο ίδιο της το κόμμα, αυτοανακυρήχθηκε ισόβια πρόεδρος και αρνήθηκε να αφήσει τον αδερφό της Μουρτάζα να αμφισβητήσει την ηγετική της θέση. Όταν εκείνος επέμεινε να το κάνει, κατέληξε νεκρός από πυροβολισμό, υπό ιδιαιτέρως ύποπτες συνθήκες, έξω από την οικογενειακή οικία. Η σύζυγος του Μουρτάζα Γκίνουακαι η κόρη του Φατίμα, όπως και η μητέρα της Μπεναζίρ, πίστευαν ακράδαντα ότι η Μπεναζίρ έδωσε εντολή για τη δολοφονία του.
Πολύ πρόσφατα, το φθινόπωρο, η Μπεναζίρ δεν έκανε και δεν είπε τίποτα για να σταματήσει τον Πρόεδρο Μουσάραφ από το να διατάξει την «έκδοση» -με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας- του αντιπάλου της, του Ναουάζ Σαρίφ, στη Σαουδική Αραβία, και να απομακρύνει έτσι από την εκλογική διαδικασία τον τρομερότερο αντίπαλό της. Πολλοί από τους υποστηρικτές της είδαν τη συμφωνία της με τον Μουσάραφ ως προδοσία όλων όσων πρέσβευε το κόμμα της.
Πίσω από τις ατέρμονες διακυμάνσεις του Πακιστάν μεταξύ στρατιωτικού καθεστώτος και δημοκρατίας, κρύβεται μια αναπάντεχη συνέχεια ελιτίστικων συμφερόντων: ως ένα βαθμό, στο Πακιστάν οι τάξεις των βιομηχάνων, των στρατιωτικών και των γαιοκτημόνων είναι συγγενικές μεταξύ τους και φροντίζουν η μία την άλλη. Δεν κάνουν, ωστόσο, και πολλά για να φροντίσουν τους φτωχούς. Το κρατικό εκπαιδευτικό σύστημα του Πακιστάν μετά βίας λειτουργεί, και για τους φτωχούς η δικαιοσύνη είναι σχεδόν αδύνατο να αποδοθεί. Σύμφωνα με την πολιτική αναλύτρια Αΐσα Σιντίκα: «Ο στρατός και τα πολιτικά κόμματα έχουν αποτύχει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο οι φτωχοί να μπορούν να πάρουν αυτά που χρειάζονται από το κράτος. Έτσι οι φτωχοί έχουν αρχίσει να αναζητούν αλλού τη δικαιοσύνη. Μακροπρόθεσμα, τα μειονεκτήματα του συστήματος θα ανοίξουν περισσότερο χώρο για τους φονταμενταλιστές».
Στη Δύση, πολλοί δεξιοί σχολιαστές του ισλαμικού κόσμου τείνουν να βλέπουν την προέλαση του πολιτικού Ισλάμ ως θρίαμβο ενός αντι-φιλελεύθερου και παράλογου «ισλαμο-φασισμού». Κι όμως μεγάλο μέρος της επιτυχίας των ισλαμιστών σε χώρες σαν το Πακιστάν απορρέει από την ικανότητά τους να παρουσιάζονται ως υπέρμαχοι της κοινωνικής δικαιοσύνης, που αντιμάχονται ανθρώπους σαν την Μπεναζίρ Μπούτο, οι οποίοι προέρχονται την ισλαμική ελίτ που κυβερνά το μεγαλύτερο μέρος του ισλαμικού κόσμου, από το Καράτσι ως τηΒυρηττό, τη Ραμάλα και το Κάιρο.
Αυτή την ελίτ οι ισλαμιστές την παρουσιάζουν με επιτυχία ως πλούσια, διεφθαρμένη, παρακμιακή και εκδυτικοποιημένη. Η φήμη της τεράστιας διαφθοράς ακολουθούσε την Μπεναζίρ. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής της, η οργάνωση ενάντια στη διαφθορά Διεθνής Διαφάνεια αποκάλεσε το Πακιστάν μία από τις τρεις πιο διεφθαρμένες χώρες στον κόσμο.
Η Μπούτο και ο σύζυγός της Ασίφ Ζαρντάρι, ευρέως γνωστός ως «κύριος 10 τοις εκατό», αντιμετώπισαν κατηγορίες ότι λεηλάτησαν τη χώρα. Τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες στο Πακιστάν, την Ελβετία, τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ για να ερευνηθούν οι διάφοροι τραπεζικοί λογαριασμοί τους.
Όταν πήρα συνέντευξη από τον Αμπντούλ Ρασίντ Γκάζι στο Κόκκινο Τζαμί του Ισλαμαμπάντ, λίγο πριν το θάνατό του στην έφοδο στο συγκρότημα τον περασμένο Ιούλιο, επέστρεφε συνέχεια στο θέμα της κοινωνικής δικαιοσύνης: «Θέλουμε οι ηγέτες μας να είναι τίμιοι άνθρωποι» μου είπε. «Αλλά τώρα οι ηγέτες ζουν πολυτελή ζωή την ώρα που χιλιάδες αθώα παιδιά έχουν άδειο στομάχι και δεν μπορούν καν να βρουν τα είδη πρώτης ανάγκης». Αυτή είναι η αιτία της ανόδου των ισλαμιστών στο Πακιστάν και ο λόγος για τον οποίο τόσοι πολλοί άνθρωποι τους υποστηρίζουν: είναι η μόνη δύναμη σ' αυτήν τη χώρα που είναι ικανή ν' αντιμετωπίσει τους γαιοκτήμονες και τα ξαδέρφια τους τους στρατιωτικούς.
Γι' αυτό σε όλες τις πρόσφατες εκλογές τα ισλαμικά κόμματα έχουν αυξήσει απίστευτα το εκλογικό τους μερίδιο, γι' αυτό ελέγχουν ήδη την περιοχή των Βορειοδυτικών Συνόρων και το Μπαλουχιστάν, και γι' αυτό είναι εκείνοι που πιθανότατα θα επωφεληθούν από την τρέχουσα κρίση.
Η Μπεναζίρ Μπούτο ήταν μια θαρραλέα, κοσμική και φιλελεύθερη γυναίκα. Αλλά η θλίψη για το χαμό αυτής της θαρραλέας πολεμίστριας δεν πρέπει να επισκιάζει το γεγονός ότι, ως φιλοδυτική φεουδάρχης ηγέτιδα που έκανε ελάχιστα για τους φτωχούς, έπαιζε κεντρικό ρόλο τόσο στα προβλήματα του Πακιστάν όσο και στη λύση τους.
σχόλια