H Apolonia (Machczyńska) ήταν μια νεαρή μητέρα τριών παιδιών, έγκυος στο τέταρτο, όταν η Ιστορία τής χτύπησε την πόρτα με τη μορφή 25 Εβραιόπουλων. Οι Ναζί είχαν ήδη κατακτήσει την Πολωνία και όσοι Εβραίοι συλλαμβάνονταν κατέληγαν στο γκέτο και στον θάνατο. Δεν μπορούσε να μην τους βοηθήσει. Τους έκρυψε, αλλά κάπως το μυστικό της προδόθηκε. Για να σωθεί πήγε στο σπίτι του πατέρα της. Εκεί τη βρίσκουν οι Ναζί και, για να κάνουν την υπόθεσή της πιο βασανιστική, θέτουν το δίλημμα: κάποιος από τους δύο, εκείνη ή ο πατέρας της, πρέπει να τιμωρηθεί με θάνα- το. Ο πατέρας της δεν παίρνει τη θέση της και η Αpolonia θανατώνεται μαζί με τους Εβραίους που έκρυψε, εκτός από έναν που έφυγε στο δάσος, γλίτωσε και διέδωσε την ιστορία της.
Το Ολοκαύτωμα γίνεται, λοιπόν, πεδίο δύσκολων ηθικών αναμετρήσεων για τον σπουδαίο Πολωνό σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι (γεν.1962). Δεν είναι η πρώτη φορά. Ήδη από τις πρώτες σκηνοθεσίες του η Βίβλος, η αρχαία ελληνική τραγωδία, ο Σαίξπηρ και το Ολοκαύτωμα λειτούργησαν για το θέατρό του ως ανεξάντλητες πηγές έμπνευσης, στις οποίες καταφεύγει κάθε φορά που η ανάγκη για απαντήσεις γίνεται επιτακτική.
Κλασικές αναφορές, θα πείτε. Ακριβώς γι’ αυτό, ο προσωπικός μεταμοντερνιστικός σκηνικός κώδικας του Βαρλικόφσκι δεν απο- συντίθεται στα εξ ων συνετέθη, αλλά γίνεται ικανός να εκφράσει τις αντίθετες δυνάμεις που τον κινούν και να μιλήσει για τα φρικτά, τα μεγάλα και τα μικρά που έχουν συμβεί και εξακολουθούν να συμβαίνουν στις ζωές των ανθρώπων.
Η (Α)pollonia είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση για τον τρόπο που ο Βαρλικόφσκι συνδέει τον μύθο με την Ιστορία για να ανοίξει επί της ουσίας διάλογο με ζητήματα που, αναπάντητα, στοιχειώνουν τη ζωή μας. Παίρνει δύο γυναίκες από την αρχαία ελληνική μυθολογία, την Ιφιγένεια και την Άλκηστη, και μία (την Apolonia Machczyńska) από την πρόσφατη πολωνική ιστορία, και προσπαθεί να δει τι μπορεί να σημαίνουν έννοιες όπως «θυσία», «δίκαιο», «ενοχή». Η θυσία και των τριών δεν είναι καθαρή, δεν ήταν μια επιλογή αυτονόητη εξαρχής κι είχε συνέπειες που ακυρώνουν το μεγαλείο της πράξης - η Apolonia ήταν καλός άνθρωπος, ήταν όμως και καλή μητέρα, από τη στιγμή που άφησε τα παιδιά της στην τύχη τους;
Μ’ αυτή την παράσταση ο Βαρλικόφκσι εγκαινίασε ένα καινούργιο θέατρο, το Nowy Teatr Warszawa. Το πολωνικό κράτος του παραχώρησε ένα κτίριο στη Βαρσοβία για να φτιάξει το θέατρό του, αναγνωρίζοντας τη σημασία της παρουσίας του στο σύγχρονο πολωνικό και ευρωπαϊκό θέατρο. Ήταν ένα προπολεμικό κτίριο, αποθήκη και γκαράζ της Δημοτικής Υπηρεσίας Διάθεσης Αποβλήτων που μεταμορφώθηκε σ’ έναν υπερσύγχρονο χώρο για τις τέχνες. « Ήδη από τη δεκαετία του ’90 ένιωθα χρέος μου να παρουσιάσω κάποια πράγματα που έπρεπε να γίνουν και δεν έγιναν στο νεκροταφείο που ήταν η Βαρσοβία μετά τον πόλεμο. Αυτή η παράσταση κανονικά θα έπρεπε να γίνει αμέσως μετά τον πόλεμο, αλλά δεν έγινε ποτέ, γιατί κάποια θέματα δεν ήταν αρεστά στο κομμουνιστικό καθεστώς που επικράτησε», είπε σε κάποια από τις συνεντεύξεις που έδωσε πριν και μετά την πρεμιέρα της (Α)pollonia, την άνοιξη του 2009.
Ήταν η πρώτη φορά που ο Βαρλικόφσκι προτίμησε μία σύνθεση κειμένων από ένα ολοκληρωμένο έργο. Χρησιμοποίησε υλικό κυρίως από τις τραγωδίες της Ορέστειας, την Άλκηστη του Ευριπίδη και την Αpolonia (το πολωνικό όνομα γράφεται μ’ ένα l, γιατί η ρίζα του συνδέεται με την Πολωνία και όχι με τον Απόλλωνα) της Πολωνής, εβραϊκής καταγωγής, συγγραφέως Χάνα Κραλ. Μέρη του σκηνικού κειμένου, ωστόσο, είναι παρμένα ή επηρεασμένα από το πολυσυζητημένο ιστορικό μυθιστόρημα του Τζόναθαν Λίτελ The kindly ones (2009), το μυθιστόρημα Elizabeth Costello (2003) του Νοτιοαφρικανού νομπελίστα συγγραφέα J.M. Coetzee, το δράμα του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, Το Ταχυδρομείο. «Οι αρχαίοι Έλληνες έθιξαν όλα τα μεγάλα ζητήματα, κρύβοντάς τα πίσω από μυθολογικές ιστορίες και πίσω από τις συμβάσεις του αρχαίου δράματος. Άπαξ και τα αποκαλύψεις, όμως, απαιτούν έναν άλλο τρόπο αντιμετώπισης, που να τα φέρνει κατευθείαν στον σημερινό τρόπο ζωής και σκέψης. Γι’ αυτό και χρησιμοποίησα την Αpolonia, γιατί είναι μια αληθινή ιστορία, όχι και τόσο απομακρυσμένη χρονικά. Θεωρώ ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό αυτήν τη στιγμή από το να ζεις συνειδητά, να μπορείς να καταλαβαίνεις τι συνέβη, τι συμβαίνει γύρω σου», σχολιάζει.
Γυάλινα κοντέινερ, έντονοι φωτισμοί, κούκλες σε μέγεθος παιδιού, μουσικοί και ηθοποιοί που παίζουν μουσική και τραγουδούν ροκ μπαλάντες, τρεις γενιές ανθρώπων κι οι τραγικές οικογενειακές ιστορίες τους. Όλα είναι εδώ, όπως ήταν πάντα.
σχόλια