Εκδίδοντας Ανδρέα Εμπειρίκο
Από το Γιώργο Γιατρομανωλάκη
Μόνο όσοι είχαν την εύνοια της ακατάδεκτης Μοίρας των Χειρογράφων να βρουν και να εκδώσουν κάποιο ανέκδοτο κείμενο ενός μείζονος συγγραφέως -δεν τολμώ να αναφερθώ στα κείμενα των αρχαίων!-, μόνο αυτοί μπορούν να περιγράψουν αυτήν τη μοναδική εμπειρία. Να διατρέξουν πρώτοι ψηλαφιστά, στην αρχή, το χειρόγραφο, να αρχίσουν μετά να το κοιτάζουν και να το ερευνούν εντατικά και βαθιά, μυρίζοντάς το και κάποτε μιλώντας του, σαν ένα σώμα ερωτικό, που πέφτει για πρώτη φορά στα χέρια σου. Έτσι συνέβη και σε μένα όταν το 1984 ο Λεωνίδας Εμπειρίκος και ο Σταύρος Πετσόπουλος μου ανέθεσαν να επιμεληθώ την έκδοση της συλλογής του Εμπειρίκου Αι γενεαί πάσαι, ή η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθές. Πώς περιγράφει ο ποιητής την πρώτη του επαφή με τον υπερρεαλισμό στο «Αμούρ-Αμούρ»; Ωσάν μια αποκάλυψη, ωσάν να άνοιξε για πρώτη φορά μπροστά του ένας νέος κόσμος. Αυτό είδα κι εγώ. Από το 1984 ως το 2009, 25 ολόκληρα χρόνια, αυτή η εμπειρία και η αποκάλυψη επαναλήφθηκε πολλές φορές, πάντα με τις ίδιες αρχικές προσδοκίες, λαχτάρες, αλλά και φόβους και κινδύνους. Να ξεδιπλώσεις προσεκτικά τα πολύτιμα, εύθραυστα χειρόγραφα, όταν δεν είναι σε τετράδια αλλά σε φύλλα λυτά, να ελέγξεις τη γραφή -σταθερή πάντοτε, συνήθως με μολύβι-, χωρίς πολλές δυσκολίες στην ανάγνωση, εκτός όταν ο συγγραφέας επανέρχεται σε κάποιο σημείο του κειμένου να διαγράψει, να διορθώσει, να συμπληρώσει στην ίδια ή την επόμενη σελίδα! Να διαβάσεις σωστά, συλλαβιστά, ύστερα να καταλάβεις, να χαρείς και να απαγγείλεις το νέο μυστικό. Ιδού η χαρά. Και ο τρόμος και ο κίνδυνος; Αυτή η εμπειρία πρέπει να γίνει κείμενο τυπωμένο, χωρίς λάθη, χωρίς παρανοήσεις. Δοκίμασα τη μεγαλύτερη χαρά και τον μεγαλύτερο τρόμο όταν, ύστερα από μακροχρόνιες προσπάθειες, ήρθαν στα χέρια μας οι χιλιάδες, όντως, χειρόγραφες σελίδες του Μεγάλου Ανατολικού! Το αληθινό υπερωκεάνιο ήταν για μένα το ίδιο το ατέλειωτο χειρόγραφο, αυτό το «καταραμένο» και συνάμα ευλογημένο κείμενο που όλοι ήξεραν πως υπάρχει, αλλά ελάχιστοι το είχαν διαβάσει -ή ακούσει- ολόκληρο! Πώς να εκδώσεις ένα μυθικό κείμενο, γεμάτο ποικίλες δυσκολίες και συνάμα γεμάτο μυστήριο, ελευθεριότητα και τόλμη; Πώς να κάνεις ορατό κείμενο, απτό βιβλίο ένα χειρόγραφο-θρύλο; Και όμως έγινε και αυτό. Για τούτο ευγνωμονώ και τη δύστροπη Μοίρα των Ανέκδοτων Χειρογράφων και τους αγαθούς φίλους Λεωνίδα και Σταύρο.
Tα βιβλία του Ανδρέα Εμπειρίκου σε επιμέλεια Γιώργη Γιατρομανωλάκη κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα.
Η ιστορία έχει ανεβάσει πυρετό
Η Σοφία Νικολαΐδου μιλάει στον Σταύρο Διοσκουρίδη για το τελευταίο της βιβλίο Απόψε δεν έχουμε φίλους.
Ο τίτλος Απόψε δεν έχουμε φίλους στο νέο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου μπορεί να θυμίζει άλλο ένα ερωτικό «λιμπρέτο» με αφορμή μια παρέα που δεν έχει νοικοκυρευτεί μετά τα τριάντα της. Κι όμως, δεν είναι... Με κέντρο τη Θεσσαλονίκη, ταξιδεύει από την Κατοχή στα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008. Ήρωές της διανοούμενοι, καθηγητές πανεπιστημίου, δημόσιοι υπάλληλοι, ο «απλός λαός», μαυραγορίτες και δωσίλογοι. Κύριο θέμα της: oι αντιδράσεις τους, οι αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που συγκλόνισαν τον τόπο τα τελευταία 70 χρόνια.
Και μόνο από τον τίτλο παρουσιάζεται μια ελληνική κοινωνία που δεν είναι συμφιλιωμένη στο εσωτερικό της;
Μέσα από τη μυθοπλασία φαίνεται πώς περάσαμε ιστορικές συγκυρίες που έκριναν τις ανθρώπινες σχέσεις. Δοκίμασαν τη φιλία. Παρότι το Απόψε δεν έχουμε φίλους είναι ένα σύνθημα που ακούγεται το 2008, είναι ουσιαστικά αυτό που διατρέχει όλο το βιβλίο και τις ιστορικές εποχές που περιγράφει. Μπορεί να είναι κανείς ουδέτερος άνθρωπος που να μην ασχολείται με το τι συμβαίνει γύρω του, αλλά η ιστορία θα εφορμήσει στη ζωή του, αναγκάζοντάς τον να διαλέξει πλευρά.
Στην ουσία οι πλευρές που διαλέγεις είναι αν θα βρεθείς από πάνω ή από κάτω;
Η ιστορία κινείται σαν ένα καρδιογράφημα. Πάει πάνω κάτω...
Είναι μαρξιστική θεώρηση αυτή;
Νομίζω πως αποτυπώνει την κίνηση των πραγμάτων. Εμένα απλά με ενδιέφερε τι γίνεται με τον άνθρωπο. Είτε είναι διανοούμενος είτε είναι απλός άνθρωπος. Τι συμβαίνει όταν έρχεται το ιστορικό γεγονός και συγκρούεται πάνω του χωρίς να το έχει προαποφασίσει; Πώς αντιδράει; Υπάρχουν αυτοί που έχουν έτοιμες τις θέσεις τους, αλλά υπάρχουν και οι άλλοι που η ιστορία τούς σηκώνει σαν ανεμοστρόβιλος. Προσπαθούν να κρατήσουν τα πιστεύω τους μέσα σ' έναν κυκεώνα γεγονότων.
Δηλαδή παραμένουμε έρμαια της ιστορίας μας ως λαός;
Είναι μια ανισόρροπη τραμπάλα. Η επέμβαση του ανθρώπου πάνω στην ιστορία, σε αντίθεση με μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Τα τελευταία, όμως, είναι στην ουσία φτιαγμένα από την καθημερινότητα των ανθρώπων που τα ζουν. Η ιστορία είναι το σύνολο των ιστοριών των ανθρώπων. Τα παιδιά που διδάσκονται ιστορία παθαίνουν μεγάλο σοκ όταν συνειδητοποιούν πως αυτά που διαβάζουν στο βιβλίο δεν είναι πράγματα που συνέβησαν αλλού, σε άλλους ανθρώπους, αλλά μπορεί να ήταν η γιαγιά τους, ο παππούς τους ή ο πατέρας τους που τα πέρασε. Εκεί σοκάρονται. Η ιστορία δεν είναι κάτι έξω από εμάς, αλλά κάτι που συμβαίνει σε εμάς.
Κατοχή, εμφύλιος, Επταετία, Μεταπολίτευση, Δεκέμβριος 2008... Όλες αυτές οι περίοδοι περνάνε από το βιβλίο σας. Διατηρούμε ακόμα τα διάφορα σύνδρομα που μας έχουν προκαλέσει αυτά τα γεγονότα;
Ναι, και τα κληροδοτούμε από γενιά σε γενιά.
Θεωρείτε πως δεν τα έχουμε συζητήσει ως κοινωνία;
Τα έχουμε συζητήσει σε κλειστές κάστες. Όχι ανοιχτά. Τα κρύβουμε κάτω από το χαλάκι. Όπως κάνει η νύφη, που κρύβει τα σκουπίδια όταν έρχεται η πεθερά.
Δηλαδή, ένας 25χρονος έχει τα μετεμφυλιακά σύνδρομα;
Τα έχει μεταλλαγμένα. Ούτε εμείς οι σαραντάρηδες τα έχουμε ακριβώς όπως οι προηγούμενες γενιές. Θεωρώ πως ένας τύπος παθογένειας που έχει δημιουργηθεί παλαιότερα μεταμορφώνεται και κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Όπως το προπατορικό αμάρτημα.
Είναι πιο εύκολο να τα «συζητάμε» λογοτεχνικά;
Είναι πολύ πιο ανθρώπινο. Η λογοτεχνία δεν σηκώνει το δάχτυλο, δεν κάνει κήρυγμα, δεν είναι κατηχητικό.
Ρισκάρεις μυθιστοριογραφώντας τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα;
Αυτό συμβαίνει από την αρχή της λογοτεχνίας με την Ιλιάδα. Αν δεν βάλεις τα χέρια σου στη φωτιά, πώς θα κάνεις τέχνη;
Οι ήρωές σας έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία;
Όχι, έχουν πολύ μελέτη. Ξέρετε, και οι ήρωες φτιάχνονται παίρνοντας ορισμένα στοιχεία που μπορεί να μας βολεύουν μια συγκεκριμένη στιγμή.
Μοιάζετε να θέλετε να δικαιολογήσετε τους ήρωές σας για τις πράξεις τους. Μέχρι και στους πιο ακραίους χαρακτήρες, όπως οι προδότες...
Τους καταλαβαίνω, δεν τους δικαιολογώ. Δουλειά της λογοτεχνίας είναι να μπει μέσα στον ήρωα. Δεν θέλει να δικαιολογήσει, αλλά να καταλάβει. Τα καθάρματα πάντα παραμένουν καθάρματα. Αλλά πρέπει ν' αντιληφθεί κανείς και τα πιο ταπεινά ένστικτα για να περιγράψει έναν χαρακτήρα.
Ο συγγραφέας πίσω από ποιον ήρωα κρύβεται;
Πίσω απ' όλους τους ήρωες. Υπάρχει μια ωραία κουβέντα που λέει πως τους ήρωες που δεν τους υποδύεσαι, τους ενσαρκώνεσαι. Είναι σαν να φοράς το κρέας τους πάνω σου. Αυτό νιώθω όταν γράφω ένα βιβλίο. Δεν βάζω δικά μου πράγματα σ' έναν ήρωα, αλλά την ώρα που γράφω για κάθε ήρωα γίνομαι αυτός που περιγράφω.
Γράφοντας ένα τέτοιο μυθιστόρημα, είχατε στο πίσω μέρος του μυαλού σας να δημιουργήσετε κάποια πολιτική κουβέντα;
Φυσικά! Αυτό που με γοήτευε πάντα στη συγγραφή είναι ότι αποτελεί μια πολύ ισχυρή πράξη επικοινωνίας. Είναι από τη μια το «εγώ», από την άλλη το άγνωστο «εσύ», και αυτά τα δύο πρόσωπα επικοινωνούν μέσω του «αυτό», που είναι το βιβλίο. Μια πολύ καθαρή μορφή επικοινωνίας που δεν διαμεσολαβείται από άλλα πράγματα. Δεν σε ξέρω, δεν με ξέρεις και επικοινωνούμε από εκεί.
ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ
ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Σελ.: 280, τιμή: €19,09
Η επανάσταση είμαστε εμείς
Από τον M.Hulot
«Με τον Γιόζεφ Μπόυς, η τέχνη στον 20ό αιώνα διεκδικεί οικουμενική διάσταση. Κανείς άλλος δεν άπλωσε τόσο σύνθετα τη σκέψη του πάνω στη σχέση τέχνης και κοινωνίας όσο αυτός, επηρεάζοντας τη ροή της ευρωπαϊκής αισθητικής και διανόησης», γράφει η Ρέα Thonges-Στριγγάρη (αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, συνοδοιπόρος του Μπόυς επί σειρά ετών) για τον σπουδαίο καλλιτέχνη που από τη δεκαετία του '50 σημάδεψε τον χώρο της σύγχρονης τέχνης, ακτιβιστή, πρωτεργάτη του Fluxus. Η συγγραφέας προσεγγίζει το έργο του Μπόυς σε όλες του τις πτυχές, όχι μόνο με στενά καλλιτεχνικούς όρους, αλλά επιχειρώντας να συμπεριλάβει στοιχεία από την πολιτική/φιλοσοφική πλευρά του έργου και της δράσης του. «Από τη βασική αρχή του "δεν εκθέτω, αποθέτω" ως τα ντοκουμέντα της κρίσης και από την προσέγγισή του στο θέμα "Οικολογία και σοσιαλισμός", ως και την άγνωστη ως τώρα συνάντησή του με τον Μίκη Θεοδωράκη, ο κόσμος του Γιόζεφ Μπόυς, η σκέψη και η δράση του φωτίζονται με μοναδικό τρόπο», γράφει στον πρόλογο. «Κάποτε, γύρω στο 1973, είχα υποσχεθεί στον Γιόζεφ Μπόυς να συγγράψω το πρώτο στην Ελλάδα βιβλίο αφιερωμένο στο έργο και στη ζωή του. Με εξαίρεση ένα εκτενές άρθρο, δημοσιευμένο στο περιοδικό "Ζυγός" (1974), στην τότε Αθήνα της δικτατορίας, χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν καταστεί δυνατό να τηρηθεί η υπόσχεση αυτή».
Η γνωριμία και η συνεργασία της με τον Μπόυς ξεκίνησαν το 1973, ίδρυσαν μαζί το Free International University το 1977, συμμετείχε στο έργο/δράση του καλλιτέχνη «Honigpumpe am Arbeitsplatz», συνεργάστηκε μαζί του στην εκτέλεση του οικολογικού δρωμένου του «7.000 Βελανιδιές», συμμετείχε στην 1η Διεθνή Εικαστική Συνάντηση στους Δελφούς με θέμα το έργο του Μπόυς, το 1996 ίδρυσε τον σύλλογο Joseph Beuys/«7.000 Βελανιδιές», τον γνώρισε όσο λίγοι, μελέτησε το έργο του. Το βιβλίο είναι μια περιεκτική και πλήρης μελέτη για τον Γερμανό καλλιτέχνη με εντυπωσιακές φωτογραφίες από κάθε φάση της ζωής του και ένα τεράστιο κείμενο-κορμό που συμπληρώνουν οι μεταφράσεις από ιστορικά ντοκουμέντα, άρθρα και δοκίμια της Ρέας Thonges-Στριγγάρη, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε διάφορες γερμανικές εκδόσεις από τη δεκαετία του '70 και έπειτα.
ΡΕΑ THONGES-ΣΤΡΙΓΓΑΡΗ
JOSEPH BEUYS, Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ
Εκδόσεις Πατάκης
Σελ. 431
Ερωτικές επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής
Από τον M.Hulot
Οι Ερωτικές επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής είναι ένα κλασικό λογοτεχνικό έργο που για πολλά χρόνια ήταν αγνώστου συγγραφέα - γράφτηκε το 1668, αλλά μόλις το 1926 αποδόθηκε στον Γκιγιεράγκ, μετά από αρκετές αμφιβολίες και αμφισβητήσεις. Μέχρι σήμερα δεν έχει ξεκαθαριστεί αν είναι όντως γράμματα που έγραψε η μοναχή Μαριάνα Αλκοφοράδο από το μακρινό μοναστήρι στη Λουζιτανία στον Γάλλο αξιωματικό που την εγκατέλειψε, ή ακόμα κι αν έχουν γραφτεί πραγματικά από γυναίκα. Οι πέντε επιστολές -μονόλογος χωρίς απάντηση- σήμερα θεωρούνται ως οι πέντε πράξεις μιας τραγωδίας. Στην πρώτη, η Μαριάνα, ερωτευμένη κι ενθουσιώδης, ελπίζει ακόμη ότι θα ξαναδεί τον νεαρό εραστή της. Στη δεύτερη συνειδητοποιεί το μονόπλευρο του έρωτά της, δεν έχει λάβει γράμμα για έξι μήνες και φοβάται έναν οριστικό χωρισμό. Στην τρίτη είναι συντετριμμένη: «Τι θα απογίνω, και τι θέλετε επιτέλους να κάνω;». Ακόμη κι αν το πάθος εξακολουθεί να υπάρχει, το διαδέχεται ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Στην τέταρτη και πιο μακροσκελή, ο χωρισμός φαίνεται ότι έχει επέλθει οριστικά, και στην πέμπτη η απόφασή της «Σας γράφω για τελευταία φορά» σηματοδοτεί και την απόφασή της να γίνει κυρία των συναισθημάτων της. Το τελευταίο γράμμα είναι απάντηση στην επιστολή που λαβαίνει μετά από πολύ καιρό από τον αξιωματικό: «Οι αυθάδεις διακηρύξεις σας περί φιλίας και οι ανόητες φιλοφροσύνες της τελευταίας σας επιστολής με βεβαίωσαν πως έχετε λάβει όλα τα γράμματα που σας έχω γράψει και πως διόλου δεν συγκίνησαν την καρδιά σας, αλλά ότι πάντως τα έχετε διαβάσει». Από γράμμα σε γράμμα η μοναχή κερδίζει βαθμιαία την αυτοκυριαρχία της, ώσπου να αποκτήσει τελικά την ικανότητα να απαρνηθεί τον έρωτά της. Οι Επιστολές εκτιμήθηκαν, σχολιάστηκαν και επηρέασαν συγγραφείς όπως η Μαντάμ ντε Σεβινιέ, ο Λακλό, ο Ρουσό, οι Γκριμ κι άλλοι πολλοί και εγκαινίασαν ένα νέο μυθιστορηματικό είδος, το επιστολικό μυθιστόρημα.
GUILLERAGUES
ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΔΑΣ ΜΟΝΑΧΗΣ
Εκδόσεις Άγρα
Μτφρ. Βάνα Χατζάκη
Σελ. 80 Τιμή: €9,50
Ultraviolet Dreams
Ένα βιβλίο γεμάτο ψυχεδελική τέχνη για όσους ακόμα ζουν στα ζαλισμενα '70s.
Η τέχνη της ψυχεδελικής αφίσας αναπτύχθηκε ραγδαία στα '60s και '70s. H μόδα των εικόνων με τα φλούο χρώματα που έλαμπαν παράξενα κάτω από το blacklight κατέκλυζε πρώτα όλα τα underground μέρη της εποχής, για να φτάσει στο τέλος να είναι μια mainstream μόδα. Στην παρούσα έκδοση θα δείτε συγκεντρωμένα σημαντικά δείγματα αυτής της τέχνης, έντονες και πολύχρωμες εικόνες, απομεινάρια ενός ultraviolet κόσμου. Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να σβήσετε τα φώτα, να στρέψετε τα ultraviolet φώτα πάνω τους και να επιστρέψετε στα '70s. Την εισαγωγή στο βιβλίο γράφουν οι mgmt.
Ultraviolet: 69 Blacklight Posters from the aquarian age and beyond. Βιβλιοπωλεία public, 16,99 ευρώ
Η τέχνη της γραφής
Στο καινούργιο βιβλίο από τις εκδόσεις Τόπος δέκα σπουδαίοι συγγραφείς μιλούν στο «Paris Review» για τα μυστικά και τη μέθοδο πίσω από την τέχνη τους. Η LifO δημοσιεύει ένα εξαιρετικό απόσπασμα από τη συνέντευξη του Χόρχε Λούις Μπόρχες, όπου ο Αργεντινός συγγραφέας εξηγεί πώς να είσαι μοντέρνος, χωρίς να προσπαθείς.
«Όταν ξεκίνησα να γράφω, πίστευα πως όλα έπρεπε να τα προσδιορίζει ο συγγραφέας. Για παράδειγμα, απαγορευόταν ρητά να πεις "το φεγγάρι". Έπρεπε να βρεθεί ένας προσδιορισμός, ένα επίθετο για το φεγγάρι. (Φυσικά, τα απλουστεύω τα πράγματα. Το ξέρω γιατί πολλές φορές έχω γράψει la luna, αλλά χρησιμοποιώ συμβολικά το παράδειγμα για να δείξω τι έκανα.) Θεωρούσα, λοιπόν, ότι όλα έπρεπε να προσδιορίζονται και δεν έπρεπε ποτέ να χρησιμοποιώ συνηθισμένες εκφράσεις. Δεν έλεγα ποτέ ο τάδε ήρθε και έκατσε, επειδή αυτό παραήταν απλό και εύκολο. Νόμιζα πως όφειλα να ανακαλύψω κάποιον βαρύγδουπο τρόπο να το πω. Τώρα, βρίσκω ότι αυτά τα πράγματα είναι εν γένει ενοχλητικά για τον αναγνώστη. Όμως, πιστεύω ότι η ρίζα του ζητήματος έγκειται στο γεγονός ότι, όταν ο συγγραφέας είναι νέος, για κάποιο λόγο αισθάνεται ότι αυτό που πρόκειται να πει είναι μάλλον ανόητο ή ολοφάνερο ή κοινότοπο, και γι' αυτό προσπαθεί να το κρύψει κάτω από εξεζητημένα φτιασίδια, κάτω από λέξεις παρμένες από συγγραφείς του δέκατου έβδομου αιώνα. Σε αντίθετη περίπτωση, πασχίζει να γίνει μοντέρνος και κάνει το ανάποδο: επινοεί διαρκώς λέξεις ή προκαλεί συνειρμούς με αεροπλάνα, τρένα ή τον τηλέγραφο και το τηλέφωνο, επειδή προσπαθεί όσο μπορεί να είναι μοντέρνος. Ύστερα, με την πάροδο του χρόνου, νιώθει κανείς ότι οι ιδέες του, καλές ή κακές, πρέπει να διατυπώνονται απλά, εφόσον, όταν έχεις μια ιδέα, πρέπει να προσπαθείς να βάλεις τη συγκεκριμένη ιδέα, συναίσθημα ή διάθεση στο μυαλό του αναγνώστη. Εάν, ταυτόχρονα, προσπαθείς να γίνεις άλλος σερ Τόμας Μπράουνι, για παράδειγμα, ή άλλος Έζρα Πάουντ, τότε δεν σε βγάζει πουθενά. Πιστεύω, λοιπόν, ότι ο συγγραφέας πάντα ξεκινάει από το να είναι πολύ περίπλοκος - παίζει ταυτόχρονα σε πολλά ταμπλό. Θέλει να μεταδώσει μια συγκεκριμένη διάθεση, αλλά να είναι και σύγχρονος, κι αν όχι σύγχρονος, τότε γίνεται αντιδραστικός και τυποποιημένος. Όσο για το λεξιλόγιο, το πρώτο πράγμα που επιχειρεί να κάνει ένας νεαρός συγγραφέας, σε αυτήν τη χώρα τουλάχιστον, είναι να δείξει στους αναγνώστες του ότι κατέχει πλούσιο λεξιλόγιο, ότι ξέρει όλα τα συνώνυμα. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, στη μια γραμμή βάζει τη λέξη κόκκινο και παρακάτω τη λέξη βυσσινί, κι ύστερα μας δίνει διαφορετικές λέξεις για το ίδιο χρώμα πάνω-κάτω-μαβί».
Μ.Μ.
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Επιμέλεια: Φίλιπ Γκούρεβιτς
Εισαγωγή: Ορχάν Παμούκ
Εκδόσεις Τόπος
Σελίδες: 275, τιμή: €19,90
Η δικιά μας, κοντινή Αμερική
Από τη Μυρτώ Αθανασοπούλου
Το λογοτεχνικό αλλά και το ερευνητικό έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη το διατρέχει το ίδιο νήμα: ο άλλος ως δημιουργική πηγή κάθε εαυτού. Το τελευταίο του βιβλίο Ένας χωρικός στη Νέα Υόρκη, πιασμένο κι αυτό σφιχτά από τον μίτο της ετερότητας που μας προσδιορίζει, προχωράει ένα βήμα πιο πέρα, ψηλαφώντας με τις αισθήσεις και το νου την κατάσταση και την πορεία του κόσμου. Πρόκειται για ένα αφηγηματικό δοκίμιο που περιγράφει ένα ταξίδι στην Αμερική και ταυτόχρονα το εσωτερικό ταξίδι της σκέψης που γεννά αυτός ο τόσο σημαδιακός προορισμός, για τον οποίο ο συγγραφέας σημειώνει: «Ναι, τολμώ να ισχυριστώ ότι η Αμερική - η ιδέα της Αμερικής- προϋπήρχε της Αμερικής· ότι υπήρχε μέσα στους ανθρώπους που την αναζητούσαν, όντας ένα μέρος της ψυχής τους». Περιδιαβαίνοντας τις γειτονιές της Νέας Υόρκης, ο Κιουρτσάκης παρατηρεί τα πάντα με το αχόρταγο βλέμμα του ταξιδευτή και κρατάει ημερολόγιο για το πώς βλέπει αυτός, ο σύγχρονος Ευρωπαίος, το Νέο Κόσμο, ο οποίος τον αναγκάζει να δει με άλλη ματιά τον δικό του: την παλιά Ευρώπη και την ακόμα παλιότερη Ελλάδα. «[...] σκέφτηκα άλλοτε ότι στα χρόνια μας δεν χρειάζεται να ταξιδέψεις στην Αμερική, αφού η ίδια η Αμερική έχει φροντίσει με το παραπάνω να ταξιδεύει και να εγκαθίσταται παντού στον κόσμο. Μα έκανα λάθος. Η Αμερική του κόσμου απέχει από την Αμερική της Αμερικής όσο και η αναπαραγωγή από το πρωτότυπο. Και πρέπει να ανατρέξεις στο πρωτότυπο -σ' αυτό το αεικίνητο εργαστήρι μετάλλαξης του ανθρώπου - για να καταλάβεις λίγο πιο καλά την Αμερική του κόσμου». Το βιβλίο του Γιάννη Κιουρτσάκη ξεκινάει από την Αμερική και απλώνεται σε όλο τον κόσμο, αναζητώντας να κατανοήσει και να εξηγήσει την άγρια, αδιανόητη εποχή μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ
ΕΝΑΣ ΧΩΡΙΚΟΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
Εκδόσεις Ίνδικτος
Σελ. 144 Τιμή: €12
Ο Λένιν και τα αριστερά μαυσωλεία...
Κάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ. Ένα από αυτά είναι η κόντρα της μακαρίτισσας Έλλης Παππά και του ΚΚΕ. Η κανονική έκδοση του Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός Μαυσωλείου από την Άγρα είναι πολύ πιθανό να επαναφέρει ένα νέο κύμα συζήτησης, ανάλογο με εκείνο που προέκυψε όταν είχε ανοιχτεί το αρχείο της Παππά αμέσως μετά τον θάνατό της. Το συγκεκριμένο πόνημα η Παππά, της οποίας η ερευνητική και συγγραφική ματιά αδικείται όταν κάποιοι τη μνημονεύουν μοναχά ως «σύντροφο του Μπελογιάννη», το ονόμαζε «σαμιζντάτ», όπως τα αντικαθεστωτικά έντυπα που διακινούνταν χέρι με χέρι στη Ρωσία και στη μετέπειτα Σοβιετική Ένωση. Η αλήθεια είναι πως ως «σαμιζντάτ» κυκλοφόρησε το 1991, αφού το εξέδωσε μόνη της σε ένα κατάστημα υπολογιστών στου Ζωγράφου.
Το 1990 είναι μια χρονιά που ο κόσμος βιώνει συνταρακτικές αλλαγές. Το Τείχος έχει πέσει, αρχίζει ο εκδημοκρατισμός των κρατών του πάλαι ποτέ Ανατολικού Μπλοκ και στην Ελλάδα υπάρχει (από το 1988) ένας ενωμένος αριστερός Συνασπισμός που ακροβατεί μεταξύ των «παραδοσιακών» και των αναθεωρητών. Μέσα σε αυτήν τη συγκυρία συγκαλείται το 13ο συνέδριο του ΚΚΕ. Η Παππά θέλει να παρέμβει και διαλέγει έναν έμμεσο τρόπο για να προκαλέσει τους συντρόφους της να μιλήσουν «ανοιχτά» και να μην περιπέσουν πάλι σε ιδεολογικο-πολιτική αυτολογοκρισία. Κεντρικό της ζήτημα είναι ο Λένιν. Η προσπάθειά της είναι να μας τον γνωρίσει πέρα από τη λογοκρισία ή, καλύτερα, την εκμετάλλευση που γνώρισε ο λενινισμός από τον Στάλιν. «Ο πραγματικός Λένιν χωρίς λογοκρισία και έξω από το μαυσωλείο κερδίζει πολύ μεγαλύτερη και ποιοτικά διαφορετική εκτίμηση», γράφει χαρακτηριστικά.
Ανατρέχοντας στα πρακτικά συνεδρίων της Κεντρικής Επιτροπής, καθώς και σε κείμενα πρωταγωνιστών της εποχής από το 1917 και έπειτα, εντοπίζει αναφορές στην κομματική «δημοκρατικότητα» του Λένιν, στη διάθεσή του να συνάψει εμπορικές ανταλλαγές με την καπιταλιστική Δύση και διαπιστώνει πως ο μαρξισμός-λενινισμός αποδεικνύεται στην πράξη και δεν είναι κάτι ανάλογο με το «Πιστεύω» της χριστιανοσύνης (το αποστηθίζεις, άρα είσαι Χριστιανός). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο όπου η Έλλη Παππά επιχειρεί να εξηγήσει τι είναι ο λενινισμός. Με απλά λόγια ο Μαρξ και ο Ένγκελς είναι η «θεωρία», ο Λένιν η «επανάσταση» και ο Στάλιν έρχεται αυτόβουλα να πάρει τη θέση του «συνεχιστή». Αυτή η λιτή δοκιμιακή έρευνά της μπορεί να διαβαστεί και σήμερα, αφού τα προβλήματα της Αριστεράς (στο εσωτερικό της) παραμένουν ίδια. Ένα από αυτά είναι και η λογοκρισία που κατά καιρούς έχει κάνει τους σκεπτόμενους μαρξιστές του Κόμματος, όπως η Έλλη Παππά, να κρατήσουν τις σκέψεις και τις προτάσεις τους καλά κρυμμένες στα συρτάρια τους.
ΕΛΛΗ ΠΑΠΠΑ
Ο ΛΕΝΙΝ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟΥ
Εκδόσεις Άγρα
Σελ. 224 Τιμή: €14
Το τετράδιο
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου πρέπει να είναι από τους λίγους ανθρώπους (συγγραφείς ή μη) που ξεκίνησαν μπλογκ στα 85 τους. Μετά από μια λαμπρή καριέρα -ακόμα κι αν η αναγνώριση άργησε, αφού έγινε γνωστός μετά τα 50- κι ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1998, ακόμα και μια χολιγουντιανή ταινία βασισμένη στο μπεστ σέλερ του Περί τυφλότητος, ο συγγραφέας θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον ευχαριστημένος. Κι όμως, ο Σαραμάγκου, όπως ξεπροβάλλει από τα μεταφρασμένα κείμενα του μπλογκ του στο Τετράδιο, μοιάζει πολεμικός. Όπως σημειώνει και ο Ουμπέρτο Εκο στον πρόλογό του «ο μπλόγκερ Σαραμάγκου είναι οργισμένος». Κριτικάρει από τον βομβαρδισμό της Γάζας μέχρι τον Τζορτζ Μπους και τον Μπερλουσκόνι. Η Αριστερά, η Εκκλησία, ο Θεός, το Γκουαντάναμο, το Βατικανό, ο Σαρκοζί, κανείς δεν γλιτώνει από τα βέλη του. Όπως όμως λέει και ο Έκο, ο Σαραμάγκου ασχολείται «όχι μόνο με τον κόσμο που μισεί αλλά και με τον κόσμο που αγαπάει».Το πρώτο του κείμενο «Λέξεις για μια πόλη» είναι ένα τρυφερό ερωτικό γράμμα προς την πόλη του τη Λισσαβόνα, ενώ γράφει για συζητήσεις του με φίλους, σκέψεις για τους αγαπημένους του συγγραφείς, για τον χρόνο που περνά, ακόμα και δηλώσεις αγάπης για τη γυναίκα του Πιλάρ. Όσο λοιπόν «εκτός εαυτού» και να φαίνεται ο Σαραμάγκου στο Τετράδιο, συχνά πυκνά προβάλλει ακριβώς όπως τον ξέρουμε και τον έχουμε συνηθίσει, ειδικά όταν αναλύει την καθημερινότητα - ασχολείται δηλαδή με το γεγονός πως τα πράγματα δεν είναι όπως νομίζουμε και επιστρέφει στον Σαραμάγκου φιλόσοφο, «αφηγητή όχι πλέον θυμωμένο αλλά στοχαστικό και αβέβαιο».
ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ
ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ
Εκδόσεις Καστανιώτης
Μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά
Σελ. 163 Τιμή: €12,60
Μια φορά μόνο
Μια φορά μόνο γνώρισα το νόημα της ζωής.
Στη Βοστόνη, κάπως αιφνίδια, κατάλαβα·
περπάτησα εκεί, κατά μήκος του ποταμού Τσαρλς,
παρακολούθησα τα φώτα ν' αντιγράφουν τον εαυτό τους,
όλα να περιέχουν νέον και καρδιά στροβοσκοπίου, ν' ανοίγουν
τα στόματά τους πλατιά σαν των τροβαδούρων της όπερας·
μέτρησα τ' άστρα, τους μικρούς μου επιστρατευτές,
τις όμορφες ουλές μου, και ήξερα ότι συνόδευα την αγάπη
προς τη σκιερή πράσινη όψη του, και έκλαψα
την καρδιά μου στ' αμάξια που κινούνταν δυτικά, και πήρα
την αλήθεια μου απέναντι στη μικρή λοξή γέφυρα
και βίασα την αλήθεια μου, τη γοητεία της, να πάει στο σπίτι
και έκρυψα τούτα 'δω τα πιστά για το πρωί
μόνο για να τα βρω απόντα.
Ένα μάλλον λυρικό ποίημα της Άνν Σέξτον - διαφορετικό από τα σχεδόν σωματικά, ερωτικά ποιήματα που περιλαμβάνει το βιβλίο των εκδόσεων Μελάνι. Κι εδώ όμως διακρίνει κανείς τη σκοτεινή, αινιγματική και ονειρώδη ατμόσφαιρα αυτής της ποιήτριας που υπήρξε αδελφική φίλη της Σύλβιας Πλάθ και της μοιάζει σε πολλά.
Υπήρξε κι αυτή μια γυναίκα μανιοκαταθλιπτική, εγκλωβισμένη σ' έναν ψυχρό γάμο με παιδιά, σ' ένα μικροαστικό προάστιο της Βοστόνης - έζησε έντονα και πέθανε νέα, κι έγινε μετά θάνατον σχεδόν ποπ είδωλο.
ΑΝΝ ΣΕΞΤΟΝ
ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Μτφρ.: Ευτυχία Παναγιώτου
Εκδόσεις Μελάνι
Σελ.: 109, τιμή: 12,06
Ο απίθανος κύριος Νταλ
Είναι ο αγαπημένος συγγραφέας του Γουές Άντερσον και ο λόγος που γύρισε τον Απίθανο κύριο Φοξ.
«Το τυχερό με μένα είναι ότι γελάω με τα ίδια ακριβώς αστεία που γελάνε και τα παιδιά...».
Πριν τον Χάρι Πότερ και την J.K. Rowling υπήρχε ο Ρόαλντ Νταλ, ίσως ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας παιδικών βιβλίων του 20ού αιώνα, με πάνω από 100 εκατομμύρια πωλήσεις σε όλο τον κόσμο. Οι μεταφορές των ιστοριών του στη μεγάλη οθόνη μάς έχουν χαρίσει ουκ ολίγες απολαυστικές ταινίες του φανταστικού, από σκηνοθέτες όπως ο Τιμ Μπάρτον με το Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας, ο Νίκολας Ρεγκ με τις Μάγισσες και πιο πρόσφατα ο Γουές Άντερσον.
Τα παιδικά βιβλία του θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σύγχρονα παραμύθια γεμάτα μαύρο χιούμορ, γκροτέσκους ήρωες, παράξενες καταστάσεις και απρόσμενες καταλήξεις, συνεχίζοντας κατά κάποιον τρόπο την παράδοση των βίαιων ιστοριών των αδερφών Γκριμ. Πολύ άσχημα πράγματα συμβαίνουν στα ανυπάκουα παιδιά, όπως στους μικρούς συναγωνιστές του Τσάρλι στο Εργοστάσιο Σοκολάτας ή στα παιδιά που μεταμορφώνουν σε ποντίκια οι Μάγισσες. Κυρίως όμως αυτό προκύπτει επειδή για τη συγγραφή τους ο Νταλ βασιζόταν σε τραυματικές εμπειρίες από τη πολυτάραχη ζωή του, που τις μεταμόρφωνε με τη φαντασία του.
Η βαθιά απέχθεια που έτρεφε για κάθε μορφή αυταρχικής εξουσίας, λόγω της προσωπικής του κακομεταχείρισης από αυστηρούς δασκάλους και κακομαθημένους μαθητές των προπολεμικών βρετανικών οικοτροφείων στα οποία φοιτούσε καθώς μεγάλωνε, έδωσε τροφή για τους χαρακτήρες των κακών ηρώων του, ενώ η εμμονή του με το μακάβριο χιούμορ φαίνεται να καλλιεργήθηκε από την εμπειρία του στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο του κατακλύζουν μοχθηροί ενήλικες που μισούν και φέρονται βίαια στους μικρούς ήρωες, όπως οι αδιάφοροι γονείς και η τυραννική διευθύντρια του σχολείου της Ματίλντα ή οι απαίσιες θείες που βασανίζουν τον κακόμοιρο Τζίμη στο Ο Τζίμης και το γιγαντοροδάκινο. Πάντα, όμως, υπάρχει η φιγούρα ενός καλοσυνάτου ενήλικα που σώζει στο τέλος τα παιδιά από κάθε κίνδυνο. Δεν λείπουν ούτε οι ταξικές αναφορές, με τον Απίθανο κύριο Φοξ να θυμίζει έντονα μια πιο ελαφριά εκδοχή της Φάρμας των ζώων του Όργουελ, πράγμα που κάνει το βιβλίο διασκεδαστικό και για τους πιο μεγάλης ηλικίας αναγνώστες. Τις ιδέες για τα φανταστικά πλάσματα, όπως ο Μεγάλος φιλικός γίγαντας ή η οικογένεια αλεπούδων, τις κληρονόμησε από τα νορβηγικά παραμύθια που του διηγούνταν η μητέρα του.
Παρ' όλη την αρνητική κριτική που είχε δεχτεί κατά καιρούς για την πεζότητά του, παραμένει μέχρι και σήμερα ένας από τους αγαπημένους συγγραφείς για μικρούς και μεγάλους, και τα έργα του συνεχίζουν να μεταφέρονται στον κινηματογράφο με τον Γκιγιέρμο ντελ Τόρο και τον Αλφόνσο Κουαρόν να συζητούν ήδη για ένα πιθανό ριμέικ των Μαγισσών.
›Μερικές πληροφορίες για τον Ρόαλντ Νταλ
- Είναι παππούς του μοντέλου Sophie Dahl για την οποία έχει γράψει το ΜΦΓ - Ο Μεγάλος φιλικός γίγαντας.
- Ήταν παντρεμένος για 30 χρόνια με τη βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιό Patricia Neal. Έκαναν 5 παιδιά και χώρισαν το 1983 επειδή την απάτησε με μια φίλη της 22 χρόνια νεότερή του.
-Υπηρέτησε στην Ελλάδα ως αξιωματικός της ΡΑΦ στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
-Πέθανε σε ηλικία 74 χρόνων τον Νοέμβριο του 1990.
-Άρχισε να γράφει μετά από προτροπή του συγγραφέα C.S. Forester.
Έχει γράψει το σενάριο για την ταινία του Τζέιμς Μποντ Ζεις μονάχα δυο φορές, βασισμένο σε βιβλίο του Ίαν Φλέμινγκ.
-Μίσησε τόσο πολύ την ταινία του Νίκολας Ρεγκ Μάγισσες επειδή είχε χαρούμενο τέλος, που φημολογείται ότι στεκόταν με μεγάφωνο και πανό έξω από τα σινεμά για να την μποϊκοτάρει.
Τα βιβλία του Ρόαλντ Νταλ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Η απορρύθμιση του κόσμου
Ο Αμίν Μααλούφ στο νέο του βιβλίο (εκδόσεις Ωκεανίδα) καταγράφει την εξάντληση ενός κόσμου που πορεύεται χωρίς πυξίδα. Από τη Μαρία Δρουκοπούλου
Σε μια εποχή που η κρίση, σε όλα σχεδόν τα επίπεδα, έπαψε πλέον να είναι μια απλή απειλή κι έχει αρχίσει να αποκαλύπτεται σε όλο της το μεγαλείο και να επηρεάζει ποικιλοτρόπως τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, οι προβληματισμοί του Αμίν Μααλούφ, έτσι όπως εκφράζονται στο τελευταίο του βιβλίο Η απορρύθμιση του κόσμου, φαντάζουν πιο επίκαιροι από ποτέ. Πρόκειται για ένα δοκίμιο που μέσα στις τέσσερις ενότητες που το απαρτίζουν επιχειρεί την ανατομία του παγκόσμιου ιστού έτσι όπως τον παρατηρούμε να αποσυντίθεται σήμερα.
Ο Γαλλολιβανέζος συγγραφέας μας εισάγει ευθύς εξαρχής στο θέμα, ξεκινώντας με μια διαπίστωση: «Μπήκαμε στον καινούργιο αιώνα χωρίς πυξίδα. Από τους πρώτους κιόλας μήνες συμβαίνουν ανησυχητικά γεγονότα που μας δίνουν την εντύπωση ότι ο κόσμος γνωρίζει μια σοβαρή απορρύθμιση η οποία εκδηλώνεται συγχρόνως σε διάφορους τομείς, μια απορρύθμιση πνευματική, οικονομική, κλιματική, γεωπολιτική και ηθική ταυτόχρονα». Μπαίνει λοιπόν στη διαδικασία διερεύνησης των αιτιών που συνέβαλαν σε αυτή την κατάσταση, εξετάζοντάς την υπό το πρίσμα της αντίθεσης μεταξύ Δύσης και Ανατολής που και ο ίδιος βιώνει στο έπακρο λόγω καταγωγής. Από τη μια ο δυτικός πολιτισμός που δημιούργησε μεν οικουμενικές αξίες, αλλά δεν κατάφερε να τις μεταδώσει σωστά, και από την άλλη ο αραβικός κόσμος που οχυρώνεται πίσω από τον εθνικισμό για να αποκτήσει υπόσταση και ν' αντιπαλέψει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Μιλώντας για τις «απατηλές νίκες», τις «κλονισμένες νομιμότητες», τις «φαντασιακές βεβαιότητες» και κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στη «μακρά προϊστορία», ο Μααλούφ επιχειρεί την αποτίμηση των γεγονότων που σημάδεψαν την παγκόσμια ιστορία κι οδήγησαν με μαθηματική ακρίβεια στο σημερινό πολλαπλό αδιέξοδο. Εν ολίγοις, διαπιστώνει την ουσιαστική χρεοκοπία των πολιτισμών και αναζητά τρόπους αποκατάστασης και άρσης του αδιεξόδου.
Η Απορρύθμιση του κόσμου συνιστά μια εμπεριστατωμένη και ρεαλιστική μελέτη που αποκαλύπτει την «αγωνία ενός υπέρμαχου της αρμονικής ποικιλότητας, ο οποίος αναγκάζεται να παρακολουθεί ανήμπορος την άνοδο του φανατισμού, της βίας του αποκλεισμού και της απόγνωσης». Παράλληλα, όμως, υπάρχουν και σημεία που «προδίδουν» τις μυθιστορηματικές του καταβολές και ποικίλλουν ευχάριστα το ύφος. Ο συγγραφέας δεν κλίνει υπέρ κανενός και διαπιστώνει αμερόληπτα τις ευθύνες εκεί που υπάρχουν. Ουσιαστικά, αρθρώνει με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο μια υγιή και νηφάλια συλλογιστική, που ιδανικά θα οδηγήσει σε «μια αντίληψη του κόσμου που να μην είναι απλώς η σύγχρονη μετάφραση των προγονικών μας προκαταλήψεων· μια αντίληψη που θα μας επιτρέψει να ξορκίσουμε την οπισθοδρόμηση που προμηνύεται».
σχόλια