Η χαρά της έφηβης περιοδικατζούς δε συγκρίνεται με τη χαρά της μεσόκοπης (περιοδικατζούς). Ξεφυλλίζω το (γεμάτο καρδούλες,σημειώσεις,ξόρκια,αριθμούς τηλεφώνων...) πρώτο διπλό τεύχος του βραχύβιου περιοδικού ΧΝΑΡΙ(Α), που εξέδιδαν στη Θεσσαλονίκη του ογδόντα ο ζωγράφος Γιώργος Λαζόγκας, ο (πρόωρα χαμένος) ποιητής Ανδρέας Παγουλάτος και η θεωρητικός τέχνης Σάνια Παπά -και (ξανα)πέφτω πάνω σε κείμενα φρέσκα, φρεσκότατα, επίκαιρα, σχεδόν γραμμένα χθες.
Κείμενα που κατάφερναν να αντισταθούν ''τόσο στον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό,όσο και στον πολιτιστικό εθνικισμό'' εκφράζοντας ''τις συγγένειες και τις αναλογίες, αλλά και τις οποιεσδήποτε διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στη δική μας και τις άλλες ''περιοχές''...''
{CAVAFISME OU BARBARIE* }
Στο πρώτο τεύχος (που κυκλοφόρησε στα 1985) ξεχωρίζει το ανέκδοτο (παρέμεινε άραγε;) κείμενο του Κώστα Βεργόπουλου με τίτλο Η Κοινωνική σημασία της Καβαφικής ποίησης. Όπως σημειώνει ο ίδιος το εν λόγω, αρχικά, διαβάστηκε ως διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού VII (Vincennes) το 1973, μεσούσης της δικτατορίας -ακριβώς σαράντα χρόνια πριν, δηλαδή!
Ο Βεργόπουλος εντοπίζει προβλήματα ανάγνωσης, ερμηνεύει κοινωνικοπολιτικές συντεταγμένες της εποχής, στέκεται προσεκτικά στην παράδοση περιθωριακής διανόησης 19ου και αρχών του 20ου και ορίζει το ''περιθωριακό'' της καβαφικής ποίησης ως ριζοσπαστική και ακαριαία απάντηση στις εκάστοτε παλαιές δομές.
(Μισώ το κρεββάτι του Προκρούστη- ας μου συγχωρεθεί η αποσπασματικότητα των παραθεμάτων. Ελπίζω να μην αλλοιώνουν το βασικό νόημα και να δίνουν μια καθαρή εικόνα κειμένου και συγγραφικών προθέσεων.)
Η Κοινωνική σημασία της Καβαφικής ποίησης,
Κώστας Βεργόπουλος
(...) Τα στοιχεία που καθορίζουν τον περιθωριακό χαρακτήρα της καβαφικής ποίησης είναι τα εξής :
α. Η ετερογένεια. Ο Καβάφης προβάλλει τον εαυτό του ως ξένο σώμα όλων των κοινωνιών: ως χριστιανός μεταξύ ειδωλολατρών, ως μυστικός ειδωλολάτρης μεταξύ χριστιανών. Κρύβεται διαρκώς. Aπολαμβάνοντας όμως με ρίγος και υπερηφάνεια το μυστικό της ιδιαιτερότητάς του. Όμως προσοχή: δεν κρύβεται για να εφησυχάζει. Αν οι ήρωες των ποιημάτων του κρύβονται, ο ποιητής είναι εκεί για να διαλαλεί τη μοναδικότητά τους θορυβωδώς,προκλητικά σχεδόν. Η ιδιαιτερότητα, η μοναδικότητα δεν είναι φυγή, αλλά τρόπος έκφρασης. Ο Ιουλιανός, ως πρόσωπο τραγικό και μόνο μέσα σ' ένα περιβάλλον εχθρικό, είναι απ' τα πρόσωπα που επανειλημμένα τον απασχόλησαν.
Εξ' άλλου πολλές φορές η ετερογένεια του Καβάφη παίρνει τη μορφή της έντονης εξαίρεσης. (...) Και δεν ξεπέφτει ποτέ ώστε να γίνει το νεγκατίφ της κοινωνίας. Λέει ο ίδιος: o καλλιτέχνης δεν πρέπει να προτάσσει το βίτσιο στην αρετή,αλλά πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί και τα δύο.(...)
β. Η ελληνικότητα. Ο Καβάφης,όπως λέει ο ίδιος είναι ''φυλετικός''. Όμως με ποια έννοια: η ελληνικότητα όχι σαν ρατσισμός, αλλά,όπως ο ίδιος τονίζει, σαν ελληνική φιλοσοφία, διονυσιασμός, τρόπος ζωής και τρόπος σκέψης. Υπ' αυτή την έννοια, έλληνες μπορούν να είναι και άνθρωποι που φυλετικά δεν είναι έλληνες. Ο ελληνισμός του Καβάφη έχει σημασία μάλλον θρησκευτική και κοσμοθεωρητική. Στο βαθμό που η ελληνική διονυσιακή παράδοση καταδιώκεται από το νεότευκτο φραγκοποιημένο ελληνικό κράτος,αποτελεί έναν αναπτυσσόμενο χώρο που μέσα του επενδύεται η ζωική ενέργεια του λαού. (....)
{κάτω από τα πεζοδρόμια,υπάρχει ο Καβάφης}
γ. Η ηδονή. Αν η ποίηση του Καβάφη είναι η ποίηση των ηδονών, αυτό που την χαρακτηρίζει είναι η συγχώνευση που πραγματοποιεί ανάμεσα στη ηδονή και στη ζωή, ώστε η πρώτη να μην νοείται παρά το θεμέλιο της δεύτερης. Η ηθική της ηδονής είναι και ηθική της ζωής γι' αυτόν. Η ηδονή είναι το περιεχόμενο της ζωής. Όχι τόσο σαν ηδονοθηρία, αλλά ως πλησίασμα προς τη φύση, ως ξεπέρασμα των κοινωνικών καταναγκασμών και ως ένωση σωματική και ψυχική με το ασχηματοποίητο της φύσης.(...)
Η διαρκής ''εκνομία'' του Καβάφη,εφόσον είναι κατάφαση, τι άλλο είναι κι αυτή παρά μια ακόμη μεγάλη ηδονή,τι άλλο παρά θέληση ζωής.(...)
δ. Η ενέργεια. Ο κόσμος του αποτελείται από αισθήσεις, από ακτινοβολίες, από ενέργειες. Το βλέμμα του δεν μένει εγκλωβισμένο μέσα στο σχήμα των πραγμάτων και των ανθρώπων, αλλά βλέπει τη συνέχειά τους, την προέκτασή τους μέσα στο χώρο και το χρόνο. (...) Δεν τον ενδιαφέρουν τα πράγματα, αλλά όπως λέει, η διάχυσίς των. (...) Ο υλισμός του δεν είναι ούτε αντικειμενικός ούτε νατουραλιστικός, αλλά βαθύτατα κοινωνικός. Και γι' αυτό βασίζεται όχι στη θεωρητική σύλληψη, αλλά πρωταρχικά στο βίωμα.'Ετσι η ιδέα του δεν είναι παρά ο αγώνας του και η ίδια η ζωή του. Ολόκληρη η καβαφική ποίηση αγνοεί την speculation και είναι ποίηση βαθύτατα βιωματική-αγωνιστική.(...)
{Σ' αγαπώ! Ω, πες το με Καβάφη!}
Και καταλήγει ο Βεργόπουλος :
΄Όμως,τέλος πάντων, τι μας χρειάζεται ο Καβάφης;
Πρώτα πρώτα η δύναμη ενός ριζοσπαστισμού δεν είναι η μονολιθικότητά του, αλλά η ικανότητά του να κινητοποιεί παντού και πάντοτε, το πνεύμα εξέγερσης των μαζών, κι όπου αυτό υπάρχει να το προωθεί. Συνεπώς η ισχύς του είναι ασυμβίβαστη με τη λογική του αποκλεισμού παντός μη συμμορφόύμενου με ένα ορισμένο ιδεατό τύπο. Αντίθετα η ισχύς αυτή επιβάλλει το διαρκές άνοιγμα του κινήματος ώστε να περιλάβει στους κόλπους του όλα τα διαφορετικά στοιχεία έκφρασης της κοινωνίας. (...)
Είναι περίεργο, τη στιγμή που τα ονόματα του Ρεμπώ και του Αρτώ, βρίσκονται στα οδοφράγματα του Μάη του '68, οι ΄Ελληνες να εμποδίζονται να σκεφτούν καν το ενδεχόμενο, έστω,μιας ριζοσπαστικής λειτουργίας της καβαφικής ποίησης. (...)
Τελειώνω παραθέτοντας ένα από τα ''ανέκδοτα'' του Καβάφη :
Όποιος το πνεύμα του ποθεί να δυναμώσει
να βγει απ' το σέβας κι από την υποταγή.
Aπό τους νόμους μερικούς θα τους φυλάξει,
αλλά το περισσότερο θα παραβαίνει
και νόμους κ' έθιμα κι απ' την παραδεγμένη
και την ανεπαρκούσα ευθύτητα θα βγει.
Aπό τες ηδονές πολλά θα διδαχθεί.
Την καταστρεπτική δεν θα φοβάται πράξι•
το σπίτι το μισό πρέπει να γκρεμισθεί.
Έτσι θ' αναπτυχθεί ενάρετα στην γνώσι.
(Δυνάμωσις,Ιούνιος 1903)
Το ζήτημα δεν είναι ούτε να τον σώσουμε ούτε να τον ερμηνεύσουμε τον Καβάφη. Το ζήτημα είναι να τον βιώσουμε.
σχόλια