Ένα διαχρονικό ερώτημα που δεν θα βρει ποτέ πειστική απάντηση: η τάση δημιουργείται από τα Μέσα ή μόνο τα τροφοδοτεί; Αν η απάντηση βρεθεί, να τη φωνάξουμε και στον Κολόμβο. Θα λύσει το πρόβλημα με το αυγό. Τα τελευταία χρόνια είναι γεγονός πως παρουσιάζεται πληθώρα πληροφοριών όσον αφορά τη μαγειρική και τις τροφές. Παλαιόθεν, η γιαγιά τα έγραφε σε ραβασάκια ή έβαζε την εγγονή να τ' αποστηθίσει. Δειλά δειλά στις αρχές του '80 ξεκίνησαν οι πρώτες εκδοτικές σειρές στο εξωτερικό και άνοιγαν τα πρώτα εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία. Την επόμενη δεκαετία μπήκαν στον χορό τα έντυπα και οι εφημερίδες με στήλες που αφορούσαν το ευ ζην. Η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση εγκαθιστά τα πρωϊνάδικα και αυτά με τη σειρά τους, μαζί με τα ζώδια, θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της εκπομπής τους την «ώρα του μάγειρα». Στα '00s (ειδικά τη δεύτερη πενταετία) παρατηρούμε ένα παγκόσμιο food media ξέσπασμα. Ένθετα στις εφημερίδες, δεκάδες τηλεοπτικές εκπομπές, free press, τηλεστάρ με την ποδιά, ιστοσελίδες, ριάλιτι και υπέρμετρη εκδοτική παραγωγή. Η γιαγιά πια, αντί για ραβασάκι, δίνει το τελευταίο DVD του Τζέιμι Όλιβερ.
Δείτε και φάτε μάτια ψάρια
Εβδομαδιαία στην τηλεόραση μεταδίδονται έντεκα εκπομπές μαγειρικής (εκτός από τα ένθετα σε πρωινάδικα). Τέσσερις από αυτές είναι καθημερινές (2 ριάλιτι). Απ' ό,τι μας είπαν στο Mega, που μεταδίδει τρεις εκπομπές (Μαμαλάκης, Παρλιάρος, Μπουρνταίν) και ετοιμάζει μια τέταρτη (Masterchef, ριάλιτι σχολή μαγειρικής), οι εκπομπές μαγειρικής «ωφελούν ένα κανάλι στα νούμερα. Και σε μας και στους άλλους σταθμούς. Δείτε και το παράδειγμα του Κάτι Ψήνεται στον Alpha. Τις βλέπουν κυρίως οι γυναίκες. Ο Μαμαλάκης "έβαζε" και άντρες στο παιχνίδι. Ο Παρλιάρος έχει περισσότερο γυναικείο κοινό, αλλά αυτό οφείλεται στην ώρα προβολής του (Σάββατο απόγευμα). Συνήθως, απέναντί του έχει κάποιο αθλητικό γεγονός που προσελκύει τους άντρες». Μιας και μιλήσαμε για το Κάτι Ψήνεται καλό είναι να αναφέρουμε πως ήταν ένα από τα πιο επιτυχημένα πειράματα της τελευταίας χρονιάς. Η προβολή του την ώρα των ειδήσεων (20:00) το έφερε πρώτο από πλευράς τηλεθέασης στο κοινό 15-44 (το άλας της διαφήμισης) με 25,2%. Η παραγωγή δέχτηκε 20.000 αιτήσεις συμμετοχής (170 τα κατάφεραν). Στον έντυπο Τύπο, τώρα, είναι πασίγνωστα τα τρία μηνιαία ένθετα των μεγάλων εφημερίδων. Το μόνο που προκαλεί μια αισθητή αύξηση της κυκλοφορίας της εφημερίδας είναι ο «Γαστρονόμος» της «Καθημερινής της Κυριακής», που την ανεβάζει κατά 35.000 με 40.000 φύλλα την ημέρα έκδοσής του. Κατά τ' άλλα, δεν υπάρχει περιοδικό περιπτέρου είτε ένθετο που να μην έχει στην ύλη πέντε με έξι σελίδες αφιερωμένες στην κουζίνα.
Η εκδοτική παραγωγή
Η κυρία Βέφα Αλεξιάδου ξεκίνησε πριν από τριάντα χρόνια (πριν βγει στο γυαλί) και ήταν η πρώτη που εξέδιδε μόνο βιβλία μαγειρικής. Και συνεχίζει. Οι υπόλοιποι παραδοσιακοί εκδοτικοί οίκοι (Πατάκης, Τερζόπουλος, Λιβάνης, Σαββάλας, Κέδρος, Καστανιώτης) «γνώρισαν», όπως μας λέει η κυρία Άννα Πατάκη, «το peak τους πριν από πέντε περίπου χρόνια. Μετά, η αγορά του βιβλίου "τραυματίστηκε" από τις προσφορές των εφημερίδων ή από τα βιβλία περιπτέρου, οπότε οι εκδόσεις είναι πιο περιορισμένες. Εξάλλου, ένα βιβλίο μαγειρικής δεν έχει ημερομηνία λήξης. Μπορεί να πωλείται συνέχεια». Η Αλεξία Αλεξιάδου (κόρη της Βέφας και υπεύθυνη για τις εκδόσεις) πιστεύει πως «Η τηλεόραση και τα ένθετα δεν έχουν "κόψει" πωλήσεις από τα βιβλία γιατί απευθύνονται σε εντελώς διαφορετικό κοινό. Δεν υπάρχει μέσος όρος, γιατί η αγορά έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό λόγω των πολλών εκδόσεων. Ένα πετυχημένο βιβλίο πρέπει να πουλήσει πάνω από 20.000 αντίτυπα. Η ελληνική κουζίνα είναι πάνω από το 50% της αγοράς, αλλά έχουμε πολλά και ενδιαφέροντα segments τα τελευταία χρόνια». Πρόσφατα, μάλιστα, εκδόθηκε από τον μεγάλο ξένο οίκο Phaidon το Vefa's Kitchen με ελληνικές συνταγές της Βέφας Αλεξιάδου: «Τα σχόλια είναι πολύ θετικά και οι πωλήσεις εξαιρετικές». Η Άννα Πατάκη διαπιστώνει πως επιτέλους η αγορά στον τομέα των εκδόσεων μαγειρικής έχει ωριμάσει. «Εμείς κάνουμε πολύ προσεκτικά βήματα με συγγραφείς όπως ο Βαγγέλης Δρίσκας και η Αγλαΐα Κρεμέζη και βιβλία που πουλάνε για πολλά χρόνια. Πιστεύω ότι οι περισσότεροι τα παίρνουν για τις συνταγές. Άλλοι τα αγοράζουν ως αντικείμενο, γι' αυτό πρέπει να συνδυάζεις τη μαγειρική και με άλλα πράγματα. Να είναι πιο ευφάνταστο. Όπως τις 80 Συνταγές του Χίτσκοκ, που κυκλοφορήσαμε πρόσφατα».
Καλά να τα βλέπουμε, το θέμα είναι και να τα μαγειρεύουμε...
Η Μαρία Χαραμή, από τις πρώτες που μετέτρεψαν το ευ τρώγειν σε στήλη στην «Καθημερινή» πριν από 25 χρόνια, πιστεύει πως «οι άνθρωποι μαγείρευαν έτσι κι αλλιώς λιγότερο τα τελευταία είκοσι χρόνια. Δεν ξέρω αν μας κόπηκε η όρεξη για καλό φαγητό επειδή μπουκώνουμε πίτσες με το κιλό. Αυτό που μας κόπηκε σίγουρα είναι η όρεξη για δημιουργία. Η τηλεόραση είναι μια τοξίνη που παραλύει το δημιουργικό νεύρο του ανθρώπου. Οι άνθρωποι χαζεύουν τα φαγητά και δεν τα μαγειρεύουν. Είναι μια γαστροπορνεία». «Όσο η κοινωνία απομακρύνεται από το τραπέζι, από την ιεροτελεστία του φαγητού, τόσο πιο πολύ η μαγειρική περνάει στην κοινωνία του θεάματος», υποστηρίζει η τηλεκριτικός των «Νέων» Πόπη Διαμαντάκου. «Δεν έχει τίποτα το εκπαιδευτικό. Είναι θέαμα. Έχουμε ξεφύγει πια από τη μαγείρισσα που έφτιαχνε μια συνταγή για να τη δοκιμάσει η νοικοκυρά στο σπίτι. Είναι ένα πορνικό θέαμα γιατί απευθύνεται στα ένστικτα. Τα συγκεκριμένα είναι απενοχοποιημένα και αθώα, αφού τα φυσικά υλικά της τροφής έχουν τη δική τους υψηλή αισθητική. Αποτελούν μια νόμιμη ηδονή του ματιού. Στις εκπομπές μαγειρικής κάνεις ανάλυση θεάματος και δεν ασχολείσαι με την ουσία τους που είναι το φαγητό. Το φαγητό είναι η αφορμή που θα σε εμπλέξει συναισθηματικά. Άλλος θέλει να δει ένα σεφ να φτιάχνει το φαγητό, άλλος θέλει κάτι πιο βιτσιόζικο και βλέπει τον Μποτρίνι. Οι πιο φολκλόρ βλέπουν τον Μαμαλάκη. Οι πιο εστέτ τον Παρλιάρο».
Trend, απουσία πολιτικής, οικονομική λύση ή μια κοινωνία σε πρώιμα στάδια κατάθλιψης;
Μάλλον όλα μαζί! Ο άνθρωπος του Mega μας λέει το απλό: «Ως κανάλι ακολουθούμε τις τάσεις της κοινωνίας. Τα δείγματα ότι η μαγειρική θα γνωρίσει επιτυχία φάνηκαν παντού. Στις εκδόσεις, στα περιοδικά και στα media». Η κυρία Αλεξιάδου το βλέπει ως «σημείο των καιρών. Η μαγειρική ήταν και θα είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής μας. Οι σοβαροί επαγγελματίες αντέχουν στον χρόνο, ενώ οι υπόλοιποι είναι διάττοντες αστέρες». Η Πόπη Διαμαντάκου το βλέπει ως μια φτηνή και εντυπωσιακή λύση. «Trend δεν είναι, γιατί το φαγητό είναι ισχυρό πολιτιστικό στοιχείο. Αλίμονο αν η τηλεόραση το άφηνε απ' έξω. Όπως και το σεξ. Πριν από δεκαπέντε χρόνια δεν είχαμε ανακαλύψει πόσο φτηνές είναι αυτές εκπομπές. Και λάδι τρούφας να βάλεις μέσα σε μια συνταγή, πάλι πολύ φθηνότερα θα βγει από οποιαδήποτε άλλη παραγωγή. Δεν τις ανακάλυψε ξαφνικά η τηλεόραση, απλά είναι μια φτηνή και οικονομική λύση». Το Mega επιβεβαιώνει πως μπορεί είναι πιο φτηνές από άλλες εκπομπές, αλλά όχι ότι δεν είναι κι αυτές δαπανηρές. «Πετυχαίνουν γιατί σου δημιουργούν ένα συναισθηματικό δέσιμο. Η βασική αρχή του ριάλιτι είναι η επιτομή της μαγειρικής. Βέβαια, οτιδήποτε γίνεται σε υπερβολικό βαθμό. είτε είναι φαΐ είτε ριάλιτι είτε σάχλα, είναι λογικό να προξενεί ή να προξενείται από συμπτώματα κατάθλιψης», καταλήγει η κ. Διαμαντάκου. H Μαρία Χαραμή είναι απόλυτη: «Η απογοήτευση από την πολιτική και τη συμμετοχή στα κοινά οδηγεί στη μαγειρική. Η κοινωνία μας βρίσκεται σε μια κατάσταση εμμηνόπαυσης. Αν θέλετε, καλύτερα, μια φάση βαθιάς ανηδονίας. Οι άνθρωποι δεν ευχαριστιούνται με τίποτα. Ότι η κατάθλιψη θα είναι η μεγάλη αρρώστια του 21ου αιώνα είναι γεγονός. Η αφθονία εικόνων και το στούμπωμα της δημιουργικότητας είναι ένα από τα πρώτα συμπτώματα. «Ένας οικογενειακός φίλος, δίχως περιττά κιλά, που πλησιάζει τα εξήντα, είπε μια μέρα στο τραπέζι: "Ό,τι και να κάνω στη ζωή μου, η μόνη μου διασκέδαση είναι το φαγητό"». Μπορεί να είναι και η απάντηση στο ερώτημά μας. Το food porn είναι μια αναπόφευκτη εξέλιξη.
σχόλια