Νέα Υόρκη, 8 Μαΐου 2010
Κάθισα να σας γράψω αρκετές φορές τις τελευταίες μέρες αλλά οι νέο-ρομαντικές μου παραγραφούλες για ανοιξιάτικες βόλτες και cool bars μου φαινόντουσαν άκαιρες, σχεδόν προκλητικές. Από τη μια μπορεί να είναι κουραστικό να ακούς και να διαβάζεις όλη μέρα τα ίδια, από την άλλη, όταν τα πράγματα ξεφεύγουν τόσο και οι στιγμές είναι πραγματικά κρίσιμες, δεν υπάρχει περιθώριο να εξακολουθεί κανείς να μένει αμέτοχος.
Παρακολούθησα τα γεγονότα της προηγούμενης βδομάδας μουδιασμένη και αηδιασμένη όπως όλοι. Ώρες στο ίντερνετ, διαβάζοντας ελληνικό και ξένο τύπο, κοιτάζοντας φωτογραφίες φρίκης. Οι κουβέντες με τους Έλληνες εδώ έχουν ένα και μόνο θέμα και με όσους μιλάω απ’ την Ελλάδα μου μεταφέρουν τη βαριά, παγωμένη ατμόσφαιρα. Στην αρχή της προηγούμενης εβδομάδας έλαβα ένα email από μια Αμερικανίδα που εργάζεται στο πανεπιστήμιο. Είχε κανονίσει να έρθει διακοπές στην Ελλάδα το καλοκαίρι και με ρωτούσε αν πιστεύω ότι είναι ασφαλές, ή αν πρέπει να το ακυρώσει. Την καθησύχασα, αλλά τώρα δεν ξέρω αν αισθάνομαι εγώ ήσυχη...
Οι μη Έλληνες φίλοι μας ρωτάνε τι γίνεται και προσπαθούν να καταλάβουν πώς τα καταφέραμε έτσι… Με τι μούτρα να τους πεις ότι βασικά τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα δεν εφαρμόζονται οι νόμοι; Στην Αμερική –παρά τα ελαττώματά της- δεν διανοείται άνθρωπος να κλέψει την εφορία. Δεν είναι τυχαίο που αυτό νομικά θεωρείται έγκλημα και τιμωρείται με φυλάκιση... Βλέπουν στο CNN και το Reuters τις φωτογραφίες παιδιών που πετάνε πέτρες και μολότωφ στα καταστήματα της Αθήνας, ενώ στο ίδιο πλάνο αστυνομικοί στέκονται και τους κοιτάνε, και αναρωτιούνται το προφανές: Μα καλά, αυτούς γιατί δεν τους πιάνουν; Πώς να τους εξηγήσεις ότι η νεοελληνική συνείδηση, εξ αιτίας της τραυματικής, σχετικά πρόσφατης, ιστορίας της, έχει δαιμονοποιήσει την αστυνομία σε σημείο που αυτό που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη εφαρμογή του νόμου να αντιμετωπίζεται ως φασισμός; Πώς έχουμε συγχύσει τη διαφύλαξη της ελευθερίας με την καταπάτησή της; Και πώς όσοι έχουν καταφέρει κατά καιρούς να σκαρφαλώσουν στην κορυφή αυτού του σαθρού ελληνικού οικοδομήματος τρέμουν οποιαδήποτε αλλαγή απειλεί να διαταράξει την όποια άρρωστη ισορροπία τους κρατάει εκεί;
Απ’ όλα τα συναισθήματα σχετικά με την κατάσταση, το πιο εντυπωσιακό είναι αυτό που λείπει: Έκπληξη. Τίποτα απ’ όσα έχουν γίνει δεν προκαλεί (ή δεν θα έπρεπε να προκαλεί) έκπληξη σε κανέναν που έχει ζήσει αυτήν την παρατεταμένη ανοχή. Πολλοί λένε πως ή κατάσταση στην Ελλάδα δεν θα αλλάξει ποτέ, γιατί είναι θέμα κουλτούρας, και δεν αλλάζει η νοοτροπία του Έλληνα κτλ. κτλ. Μα ποιος λαός είναι εκ φύσεως ηθικός και νομοταγής; Οι Δανοί και οι Γερμανοί έχουν πιο συμμαζεμένα κράτη, γιατί οι πολίτες από μόνοι τους δρουν για το καλό της πολιτείας; Φυσικά και όχι. Απλώς εφαρμόζονται οι νόμοι. Και η εφαρμογή των νόμων είναι ταυτόσημη με την απαρέγκλιτη επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων στους παραβάτες. Αυτό δεν είναι φασισμός, αντιθέτως είναι η βάση για τη Δημοκρατία και θα έπρεπε να το απαιτούμε. Οι περισσότεροι Έλληνες, ακόμα κι εκείνοι που εκμεταλλεύονται τη μέχρι στιγμής ανομία προς το συμφέρον τους γιατί “το ίδιο κάνουν όλοι”, θα προσαρμόζονταν, και ίσως τελικά να προτιμούσαν μια πραγματικότητα που εξασφαλίζει πως δεν μπορεί να το κάνει κανένας. Όταν οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και ενεργοί, τους σέβονται ακόμα και οι “άταχτοι” Έλληνες. Τους βλέπω όταν έρχονται εδώ ή πάνε σε άλλες χώρες. Κανένας από τους καπνιστές φίλους που έρχονται στη Νέα Υόρκη δεν διανοείται να ανάψει τσιγάρο σε εσωτερικό χώρο. Γιατί; Γιατί δεν μπορεί. Στην καλύτερη περίπτωση θα τον πετάξουν έξω. Μπορεί να παραπονιούνται την πρώτη μέρα, αλλά πολύ γρήγορα μαθαίνουν να το θεωρούν δεδομένο και στο τέλος του ταξιδιού τους πολλές φορές εκπλήσσονται με τη μικρή διαφορά που τελικά τους έκανε η έλλειψη της συνήθειάς τους.
Καλώς ή κακώς η ανθρώπινη φύση, οποιασδήποτε εθνικής ποικιλίας, έχει ανάγκη συστηματικής επιβολής των κανόνων, για να λειτουργήσει υπεύθυνα ως κομμάτι του συνόλου. Μόνο αν η ηθική κοινωνική συμπεριφορά ήταν αυθόρμητη σε όλους δεν θα χρειαζόμασταν εξωτερικό σύστημα που να επιβάλλει την υπακοή στους νόμους, αλλά αυτό είναι αμφίβολο αν θα συνέβαινε, ακόμα κι αν είχαμε την καλύτερη δυνατή παιδεία. Γιατί και η παιδεία, που θα μπορούσε πράγματι να καλλιεργήσει τη συνείδηση και να βελτιώσει την “Ελληνική νοοτροπία”, έρχεται σε δεύτερο στάδιο και χωρίς την εφαρμογή των νόμων δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Είναι σαν να έχεις ένα άγριο ζώο και να προσπαθείς να το εκπαιδεύσεις, χωρίς να του έχεις βάλει λουρί που του επιβάλλει τα όριά του. Το πιο πιθανό είναι ότι θα σε φάει πριν προλάβεις να κάνεις τίποτα… Πρώτα εξασφαλίζεις στοιχειώδη υπακοή, και μετά προσπαθείς να το μάθεις να εντάξει κάποιες συμπεριφορές στη φύση του. Και τότε ίσως να μπορεί και χωρίς το βούρδουλα. Αλλά, ακόμα και τότε, αλίμονο αν πιστέψει ότι δεν υπάρχει πια βούρδουλας…
Η οργή είναι δικαιολογημένη και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει στο βαθμό που μπορεί να μας πείσει ότι αξίζει να ξεβολευτούμε, προκειμένου να βρεθούμε κάπου καλύτερα. Στο σημείο αυτό πολλοί έχουν καταλάβει πως για να βγούμε από το αδιέξοδο θα χρειαστούν θυσίες από όλους. Παράλληλα όμως έχουμε ανάγκη να νιώσουμε πως η εποχή που η υπακοή στους νόμους της δημοκρατίας ήταν επιλογή έχει τελειώσει. Δεν θα χτιστεί ένα κράτος δικαίου όταν βγούμε από την κρίση. Γιατί δεν πρόκειται να βγούμε από την κρίση, αν δεν συνεργαστούμε και δεν αρχίσουμε τώρα να δρούμε ως κράτος δικαίου. Και οι συζητήσεις για το ποιος έχει την πολιτική ευθύνη για ό,τι έγινε στην οικονομία αποτελούν αυτήν την ώρα εγκληματική πολυτέλεια. Η μόνη πολιτική ευθύνη η οποία θα πρέπει να μας απασχολεί είναι αυτή που βαραίνει όλους αυτήν τη στιγμή: Η ευθύνη για γνήσια συνεργασία.
σχόλια