«Περιθωριακά», «μποέμικα», «άβατο», «πεδίο μάχης», «ανυπότακτα», «εναλλακτικά», «ολοζώντανα», «επικίνδυνα», «φιλόξενα», είναι μερικοί μόνο από τους αντιφατικούς χαρακτηρισμούς που μπορεί να ακούσει, να δει ή να διαβάσει κανείς για την περιοχή των Εξαρχείων. Τι είναι, τελικά, τα Εξάρχεια; Μια γειτονιά γεμάτη ιστορίες, μύθους και γωνιές που κρύβουν τα δικά τους μυστικά; Ένα διαρκές πεδίο μάχης γεμάτο φωτιές, μολότοφ και πέτρες; Ή μήπως μια περιοχή που κουβαλά τις δικές της πληγές αλλά και ανθρώπους που ζουν και δουλεύουν εκεί, έχοντας μάθει να την αγαπούν και να περιμένουν να σβήσουν οι φωτιές για να βγουν να ψωνίσουν;
Όπως ίσως συμβαίνει τις περισσότερες φορές, η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Την πιο ενδιαφέρουσα ανατομία των Εξαρχείων έκανε πριν από λίγους μήνες ο ηθοποιός και εικαστικός Άγγελος Παπαδημητρίου: «Τα Εξάρχεια είναι ακριβώς όπως τα νησιά με τους τουρίστες. Οι γηγενείς είναι λίγοι και οι επισκέπτες πάρα πολλοί. Τα βράδια, στα γλέντια, στις γιορτές, έρχονται ορδές "τουριστών" από άλλες περιοχές. Ό,τι ήταν παλιά η Μύκονος για τους "άτακτους" γκέι είναι σήμερα τα Εξάρχεια για τους "άτακτους" στρέιτ. Έλκονται από όλη αυτήν τη μυθολογία της επανάστασης. Έρχονται εδώ για να ξεδώσουν, γιατί κατά έναν παράξενο τρόπο όλη αυτή η μυθολογία τούς απελευθερώνει. Mε το που διαβαίνουν το όριο των Εξαρχείων, νιώθουν πως έχουν δικαίωμα να καπνίσουν, να πιουν παραπάνω, να σπάσουν. Υπάρχει μια μορφή ερωτισμού σε όλο αυτό. Μια μορφή σεξουαλικής κατεύθυνσης που θυμίζει παλιομοδίτικο στρέιτ. Κάτι μεταξύ Γιουγκοσλαβίας, Τουρκίας και Ελλάδας. Εδώ, δηλαδή, ευδοκιμεί ακόμα το είδος αυτό. Λίγο επαναστατικό, λίγο αντρικό. Λίγο οι γκόμενες που παρακολουθούν τις ιδιοφυΐες ν' απαγγέλλουν, που θαυμάζουν ακόμα το αμπέχονο, το πολύ τσιγάρο, το πολύ ποτό, τις ιδέες. Ένα θολό πράγμα, που είναι όμως ταυτόχρονα και πάρα πολύ ερωτικό. Όλο αυτό θρέφεται συνεχώς σαν μια πυρκαγιά που της πετάς κούτσουρα για να την κρατάς ζωντανή. Aνακυκλώνεται, φουντώνει με τις γενιές, αλλά χάνει ολοένα και πιο πολύ σε περιεχόμενο».
Για τους κατοίκους των Εξαρχείων, η γειτονιά ήταν πάντα συνυφασμένη με έννοιες όπως η μυθολογία της επανάστασης και κυρίως η δημιουργικότητα. Κάτι το οποίο επισημαίνει και ο Δημήτρης Γεωργακόπουλος, συνιδρυτής της γκαλερί Cheapart (Θεμιστοκλέους & Α. Μεταξά 25) και κάτοικος των Εξαρχείων από τις αρχές της δεκαετίας του '80: «Τα Εξάρχεια είναι ένα μέρος που ευνοεί τη δημιουργικότητα. Η τέχνη είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή των Εξαρχείων. Ακόμα και σήμερα είναι τόπος συνάντησης καλλιτεχνών από όλους τους χώρους. Ανεξάρτητα από την εντύπωση που έχουν οι άνθρωποι για τα Εξάρχεια, ότι δηλαδή είναι επικίνδυνα, αποτελεί μια περιοχή που όσοι τη γνωρίζουν εθίζονται σε αυτήν και την αγαπάνε. Είναι ένα μέρος ζωντανό επτά ημέρες την εβδομάδα, όλες τις ώρες της ημέρας». Η δημιουργικότητα, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας Θανάσης Σκρουμπέλος, κάτοικος Εξαρχείων εδώ και 25 χρόνια, ενισχύεται συνεχώς χάρη στους νέους ανθρώπους που έρχονται στην περιοχή: «Τα Εξάρχεια είναι γεμάτα νέες ιδέες, όχι μόνο ένα διανοουμενίστικο κατακάθι. Ιδέες που εκφράζονται με τις εκδηλώσεις που γίνονται, με τον νέο κόσμο που μαζεύεται στα καφενεία, με όλη τη νιότη που βλέπεις. Μια νιότη ανθούσα, φωτεινούς ανθρώπους στον σκοτεινό κόσμο που ζούμε σήμερα».
Πώς είναι η ζωή σήμερα στα Εξάρχεια για τους καταστηματάρχες και τι είναι αυτό που ελκύει τους νέους προς τα εδώ; O Γιώργος Θαλασσινός, ιδιοκτήτης του Floral, λέει: «Η ζωή εδώ παραμένει πάντα έντονη, ενδιαφέρουσα, πολυπολιτισμική και off Broadway. Τα χρώματα είναι πιο μελαγχολικά και τα νεύρα πιο τεντωμένα ίσως, αλλά παντού δεν συμβαίνει αυτό, έστω κατ' αναλογία; Όλα τα φαινόμενα της κρίσης, που σε άλλες περιοχές ίσως μακιγιάρονται ελαφρά, στα Εξάρχεια εμφανίζονται με τη γυμνή ειλικρίνειά τους. Το πιο ελκυστικό στοιχείο της περιοχής, ειδικά για τους νέους, είναι ότι εδώ μπορείς να είσαι ο εαυτός σου. Κι ακόμα, η γειτονιά παραμένει γειτονιά και συγχρόνως ένα "καρτιέ" με ανεπιτήδευτο πλουραλισμό στην ψυχαγωγία και τη βόλτα. Δεν είναι ένα ακόμα λούνα παρκ ή μια ντίσνεϊλαντ, από αυτά που έρχονται και παρέρχονται. Επιτηδευμένα είναι μόνο ο τσαμπουκάς και το "εμπόριο"». Τη δική της άποψη μας δίνει και η Μίλι Οικονόμου, ιδιοκτήτρια του Ginger Ale (Θεμιστοκλέους 74): «Είμαι οκτώ χρόνια εδώ. Τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά απ' ό,τι πριν από μερικά χρόνια. Τα Εξάρχεια δεν παύουν να έχουν κόσμο που ασχολείται με την τέχνη, τη φιλοσοφία, τον πολιτισμό γενικότερα. Υπάρχει αυτός ο κόσμος τριγύρω. Το θέμα είναι ότι δεν μπορεί να εκφραστεί όπως παλιά. Η καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι πλέον τόσο έντονη. Εμείς θέλαμε να φτιάξουμε ένα στέκι όπου θα μπορεί ο καθένας να εκφράζεται ελεύθερα, να συνυπάρχουν μεταξύ τους καλλιτέχνες, άνθρωποι της τέχνης απ' όλες τις πλευρές. Όταν μαζεύονται οι κάτοικοι των Εξαρχείων και κάνουν πράγματα για την πλατεία ή τα καταστήματα, οργανώνουν μπαζάρ. Όλα αυτά είναι πολύ ωραία. Η κοινωνία έχει αφήσει τα Εξάρχεια. Δεν έχει ασχοληθεί καθόλου μαζί τους. Ο κόσμος διεκδικεί, αλλά ζορίζεται».
Ανεξάρτητα από τις ιδέες, τις ιστορίες και τη μυθολογία τους, που πάντα θα ελκύουν και πάντα θα γεννούν νέες ιστορίες, τα Εξάρχεια δεν παύουν να είναι μια ανοιχτή περιοχή σε μια πολύ βολική για όσους κινούνται στο ιστορικό κέντρο τοποθεσία, γεμάτη ζωντάνια, ενέργεια και αγαπημένες γωνιές. «Τα Εξάρχεια βρίσκονται σε πολύ κομβικό σημείο και βολικό για μένα. Είναι πολύ κοντά στο Πεδίον του Άρεως, όπου πηγαίνω καμιά φορά για τρέξιμο και χαλάρωση, και στο ιστορικό κέντρο, όπου κινούμαι συνήθως. Το αγαπημένο μου σημείο είναι η πλατεία με το άγαλμα με τα 3 αγγελάκια. Θυμάμαι, όταν πρωτόβγαινα στην περιοχή, πριν από περίπου 15 χρόνια, τον αστικό μύθο που ήθελε τα Εξάρχεια να έχουν πάρει το όνομά τους από τα 6 αρχ...α των αγγέλων! Αλλά η αλήθεια είναι ότι το πήρε από το παντοπωλείο Έξαρχος, που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σόλωνος. Το βράδυ αλλάζει και γεμίζει κόσμο. Μου θυμίζει πολλές φορές το "Mad Max" ή το "Εscape from New York", σκηνή αλλόκοτη, βγαλμένη από το παρελθόν και φερμένη στο μέλλον» λέει ο Σπύρος Πλιάτσικας από τους Amateur Boyz που μένει στα Εξάρχεια τα τελευταία δέκα χρόνια.
Από την πλατεία Εξαρχείων, τους γύρω δρόμους και ανηφορικά μέχρι και τον λόφο του Στρέφη μπορεί κανείς να βρει τα πάντα. Καφέ με άποψη, μπαράκια με ψαγμένες μουσικές, μαγαζιά με ποιοτικά προϊόντα (κρεοπωλεία, μανάβικα, vintage shops κ.ά.), ωραία κοκτεϊλάδικα, μεγάλους πεζοδρόμους, όπως η Βαλτετσίου, με πολλά μαγαζιά και τραπεζάκια έξω, μοντέρνα φαγάδικα για κάτι γρήγορο και στο χέρι, αυθεντικά ταβερνάκια, μπιστρό που θα ζήλευαν πολλές περιοχές της Αθήνας, ρακομελάδικα και μεζεδοπωλεία για φοιτητοπαρέες, ρεμπετάδικα, ενημερωμένα δισκάδικα και βιβλιοπωλεία, πολλούς εκδοτικούς οίκους αλλά και στέκια με κοινωνικοπολιτική χροιά. Πρωταγωνιστικό ρόλο στους δρόμους της περιοχής κατέχει, φυσικά, η Καλλιδρομίου, ένας δρόμος που, εκτός από την καλύτερη, κατά πολλούς, λαϊκή της Αθήνας, είναι και άρρηκτα συνδεδεμένος με αναμνήσεις γύρω από την περιοχή. Αυτό μας επιβεβαιώνει και η ηθοποιός Σοφία Φιλιππίδου: «Φυσικά, πρωταγωνίστρια της οδού Καλλιδρομίου είναι η λαϊκή της αγορά που γίνεται κάθε Σάββατο και συγκεντρώνει τους κατοίκους της περιοχής, πολλούς συγγραφείς, ποιητές, κριτικούς, ηθοποιούς, τραγουδιστές, δημοσιογράφους... σχολιαστές. Στην Καλλιδρομίου γνώρισα τον Κ. Παπαγιώργη, διάβασα το έργο του και τον αγάπησα. Τον ποιητή και κριτικό Γ. Βαρβέρη, με τον οποίο είχαμε ευγενικές αντιπαραθέσεις περί της κριτικής του θεάτρου, αλλά και τον φίλο μου, συγγραφέα και κριτικό, Ηρακλή Λογοθέτη. Εδώ γνώρισα τον αγαπημένο μου Μ. Βολανάκη – διαβάζαμε μαζί τις εφημερίδες πάνω στο ψυγείο του περιπτέρου, ανταλλάσσοντας χιουμοριστικές φιλοφρονήσεις. Ερχόταν πάντοτε και μ' έβλεπε όπου έπαιζα και με καλούσε στις δικές του σκηνοθεσίες».
Πέρα από την έντονη ζωή και τις αντιθέσεις τους, τα Εξάρχεια ξεχωρίζουν και για έναν ακόμη λόγο, το ότι βρίσκονται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου και καταφέρνουν να διατηρούν την αίσθηση της γειτονιάς, κάτι που εκφράζεται μέσα από μια έντονα ανεπτυγμένη συλλογική συνείδηση. Συντονισμένες πρωτοβουλίες κατοίκων, επιχειρήσεων και οργανώσεων, συμμετοχικά μπαζάρ και παραδείγματα αυτο-οργάνωσης πραγματοποιούνται αρκετά συχνά, και μάλιστα με αξιόλογα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα μιας τέτοιας προσπάθειας είναι το πάρκο Ναυαρίνου (http://parkingparko.espivblogs.net) που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Χαριλάου Τρικούπη, Ναυαρίνου, Ζωοδόχου Πηγής και Διδότου και όπου το 2009, χάρη στις προσπάθειες της Επιτροπής Πρωτοβουλίας Κατοίκων Εξαρχείων και της συλλογικότητας «Εμείς, εδώ και τώρα και για όλους εμάς», μετατράπηκε από υπαίθριο πάρκινγκ σε ένα ελεύθερο, αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο με πολλά δέντρα και λουλούδια, που χαίρεσαι να το επισκέπτεσαι, αλλάζοντας την εικόνα της περιοχής.
Mπορεί κανείς να γράψει σελίδες επί σελίδων για το εκρηκτικό υβρίδιο που είναι αυτή η περιοχή της Αθήνας. Μια περιοχή με δύο όψεις, που, όπως φαίνεται, η μία τρέφει την άλλη. Είναι σαν όλη αυτή η δημιουργικότητα αλλά και η διαφορετική αντίληψη για τα πράγματα να υπάρχει και να ανθεί χάρη και στην πιο «δύσκολη» πλευρά της περιοχής. Όμως η δύσκολη πλευρά των Εξαρχείων δεν έχει μόνο την ποιητική της όψη. Πώς είναι, άραγε, να ζεις σε μια περιοχή που αστυνομοκρατείται σε ακραίο βαθμό; Πώς είναι να είσαι έρμαιο πολλών απρόβλεπτων καταστάσεων που προκύπτουν από το πουθενά; Το συνηθίζεις; Μαθαίνεις να μη σε ενοχλεί; Mάλλον όχι. Η όψη της βίας, αυτή η διάχυτη ένταση και τα πολλά πρόσωπά της δεν συνηθίζονται, απλώς ίσως παύουν με το πέρασμα του χρόνου να σε ξαφνιάζουν τόσο πολύ. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά που καταγράφονται στην περιοχή. Υπάρχει βία και ένταση σχεδόν σε καθημερινή βάση, που πολλές φορές προκαλείται από άτομα που δεν κατοικούν μόνιμα στην περιοχή και που επιβάλλουν το δικό τους κλίμα σε έναν μεγάλο αριθμό Εξαρχειωτών που καλούνται, με τη σειρά τους, να αντεπεξέλθουν σε μια πολύ δύσκολη καθημερινότητα, η οποία, παρά τη δυσκολία της, παραμένει προφανώς γοητευτική.
Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ζουν και δουλεύουν στα Εξάρχεια έχουν να διαχειριστούν μια γειτονιά με προβλήματα, πληγές, ιδιαιτερότητες, αντιθέσεις, αλλά και με ανεξάντλητη ενέργεια. Παρ' όλα αυτά, δεν τα παρατούν. Επιμένουν, συμμετέχουν, προσπαθούν, διεκδικούν, δυσκολεύονται, αλλά δεν σταματούν ποτέ να τα αγαπούν.
σχόλια