Θα μου επιτρέψεις τώρα να κάνω μία παρένθεση. Πάντα μου άρεσαν οι παρενθέσεις, με τις χαριτωμένες καμπύλες τους και τις δυναμικές παρεμβάσεις τους! Παρένθεση, λοιπόν, στις αφηγήσεις μου για την εγκατάστασή μου στην Πόλη και μια γρήγορη προσγείωση στο παρόν. Την Κυριακή που πέρασε βρέθηκα, για πολλοστή φορά, μάρτυρας ενός θεάματος που μαρτυρεί πολλά για τις ριζικές αλλαγές στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια. Και μιλώ για τα οκτώ χρόνια από τότε που μετοίκησα εγώ στην Πόλη, όχι για τίποτε δεκαετίες. Την Κυριακή που μας πέρασε, λοιπόν, χιλιάδες κόσμου γιόρτασαν το gay pride της Πόλης και μάλιστα στο κεντρικότερο σημείο της, την πεζοδρομημένη Ιστικλάλ (Μεγάλη Οδό του Πέραν).
Οταν πρωτοήλθα στην Πόλη, ποτέ δεν φανταζόμουν πως σε δυο χρόνια θα γινόταν «το έλα να δεις» στο κέντρο της με το gay pride. Φυσικά και είχα προσέξει το πλήθος των τραβεστί που γυροφέρνουν το κέντρο της Πόλης, προκαλώντας πάντοτε το έντονο ενδιαφέρον των τουριστών. Και δεν είχε διαφύγει της προσοχής μου το πλήθος ζευγαριών γκέι και λεσβιών που περπατούσαν χέρι χέρι στο Πέραν, και τα γκέι μπαρ που γέμιζαν περιοχές του και που όλος ο κόσμος ήξερε πως ήταν μπαρ για γκέι και λεσβίες. Κι όμως, ήταν ακόμη τότε η εποχή που η αστυνομία μπούκαρε στα καλά του καθουμένου στα ροκ μπαρ για να ελέγξει τις ταυτότητες των παρευρισκομένων. Και ήταν μόλις το 2007 όταν, ένα βράδυ του Απριλίου, βγήκαμε πανικόβλητοι από τα μπαρ του Πέραν και τρέξαμε να κλειστούμε στα σπίτια μας (και πολλοί σε σπίτια φίλων): μια ανακοίνωση στην ιστοσελίδα του Γενικού Επιτελείου την εκλάβαμε ως προειδοποίηση για επερχόμενο πραξικόπημα. Με αυτές τις αναμνήσεις, η εικόνα σήμερα των χιλιάδων νέων που κατακλύζουν την κεντρικότερη αρτηρία της Πόλης κάθε χρόνο είναι και η πραγμάτωση των πιο τολμηρών ονείρων χιλιάδων ακτιβιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (όχι μόνο των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων).
Το gay pride της Πόλης είναι, μαζί με εκείνο του Τελ Αβίβ, η μόνη τέτοια παρέλαση στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής. Εκείνη του Τελ Αβίβ είναι η μόνη διοργάνωση στην περιοχή που βρίσκεται υπό την αιγίδα της εκεί δημαρχίας, ενώ στην Ιερουσαλήμ και τη Βηρυτό προσπάθειες να καθιερωθεί ο θεσμός συναντούν τη λυσσαλέα αντίσταση από τους θρησκομανείς. Πέραν του ότι αποτελεί τη μόνη καθιερωμένη τέτοια παρέλαση στο μουσουλμανικό κόσμο, το gay pride της Πόλης ξεχωρίζει και από την άποψη του όλου χαρακτήρα του. Διαφέρει ουσιαστικά από τις αντίστοιχες εκδηλώσεις στις περισσότερες πόλεις του κόσμου καθώς δεν πρόκειται για μια γιορτή, για μια απλή έκρηξη κεφιού. Ούτε κυριαρχούν εδώ οι φιγούρες εκκεντρικά – εξωφρενικά – ντυμένων νέων και τραβεστί. Αν και οι εκκεντρικότητες και η εορταστική ατμόσφαιρα υπάρχουν, εκείνο που προέχει είναι ο πολιτικός και κοινωνικός διάλογος. Η έμφαση της διοργάνωσης δίνεται σε ζητήματα νομικά και πολιτικά, σε ζητήματα δικαιωμάτων.
Όπως όλες οι γεμάτες χρώμα παρελάσεις των τελευταίων έξι χρόνων, και το φετεινό gay pride αποτέλεσε την κατάληξη μίας εβδομάδας εκδηλώσεων, με ομιλίες, παρουσιάσεις και εργαστήρια. Στο επίκεντρο, το αίτημα συνταγματικής κατοχύρωσης της απαγόρευσης διακρίσεων με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, και σειρά άλλων αιτημάτων νομικής κατοχύρωσης και κοινωνικής αποδοχής των ομοφυλοφίλων, τραβεστί και τρανσεξουαλικών. Όμως στην pride week δε συζητήθηκαν μονάχα τα προβλήματα των ομοφυλοφίλων, αλλά – όπως κάθε χρόνο στη διοργάνωση – όλα τα προβλήματα της Τουρκικής Δημοκρατίας και της πατριαρχικής τουρκικής κοινωνίας. Συζητούνται πάντοτε τα ζητήματα της ισότητας των φύλων, τα δικαιώματα των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων. Στα πάνελ της εβδομάδας και στην παρέλαση που τη σφραγίζει δίνουν πάντοτε δυναμικό παρόν οι φεμινιστικές οργανώσεις, ομάδες ακτιβιστών των κουρδικών δικαιωμάτων, ειρηνιστές, οικολόγοι, αντιμιλιταριστές και φορείς της προοδευτικής διανόησης. Τη συμμετοχή πέρσι και φέτος πολλών χιλιάδων πολιτών, που ούτε ομοφυλόφιλοι είναι ούτε σχέση με το κίνημα των LBGT δικαιωμάτων έχουν, στην παρέλαση του pride προκάλεσε ατυχής δήλωση, πέρσι το Μάρτιο, από την τότε Υπουργό Οικογενειακών Θεμάτων Σέλμα Αλιγιέ Καβάφ. Η υπουργός είχε δηλώσει σε συνέντευξή της πως «η ομοφυλοφιλία αποτελεί ασθένεια και πρέπει να υποβάλλεται σε θεραπεία». Η δήλωση προκάλεσε σάλο στην Τουρκία. Η Καβάφ και οι λιγοστές ισλαμιστικές και ακροδεξιές οργανώσεις που της εξέφρασαν συμπαράσταση βρέθηκαν στο στόχαστρο της διανόησης και του ιατρικού κόσμου. Πρώτη ανάμεσα στους υποστηρικτές της Καβάφ, αξίζει να σημειώσω, υπήρξε Ισλαμιστική οργάνωση ΙΗΗ, διαβόητη για τον ηγετικό και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ρόλο που αργότερα διαδραμάτισε στην περσινή νηοπομπή προς τη Γάζα.
Φέτος δεκάδες χιλιάδες άτομα παρήλασαν με σημαίες στα χρώματα του ουράνιου τόξου, που συμβολίζουν, σημειωτέον, τόσο το LBGT κίνημα όσο και το ειρηνιστικό, με πανώ και πλακάτ με ευρηματικά συνθήματα. Πολλά πλακάτ ήταν γραμμένα στα αρμενικά και τα κουρδικά, αλλά τα κρατούσαν – σημαντικό να σημειωθεί – Τούρκοι διαδηλωτές. Ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να δηλώσουν τη στήριξή τους στην Αρμενική μειονότητα, αλλά και την αποδοκιμασία τους στην κρατική πολιτική άρνησης της γενοκτονίας που δυστυχώς συνεχίζει, και στους Κούρδους που διεκδικούν περισσότερη πολιτική και πολιτιστική ελευθερία. Αλλά και να «εκπροσωπήσουν» τους Αρμενίους και Κούρδους LGBT, ελάχιστοι από τους οποίους συμμετέχουν στο pride. O λόγος της απουσίας των Ρωμηών, Εβραίων και Αρμενίων είναι οι κλειστές μειονοτικές κοινωνίες και ο φόβος στιγματισμού. Τα αυστηρά ήθη των Κούρδων, από την άλλη, έρχονται συχνά στην επικαιρότητα με τα εγκλήματα τιμής. Παρότι Κουρδικές LGBT οργανώσεις συμμετείχαν στην παρέλαση, οι Κούρδοι συμμετέχοντες ήταν ελάχιστοι: οι περισσότεροι αποφεύγουν έντρομοι κάθε δημόσια εμφάνιση ως ομοφυλόφιλοι και λεσβίες.
Τα συνθήματα που φώναζαν οι διαδηλωτές ακόμη ευρηματικότερα. «Είμαστε παντού, συνηθίστε το», «οι ομοφυλόφιλοι δε θα σωπάσουμε, θα φωνάξουμε», «δεν είμαστε στα νοσοκομεία, είμαστε στους δρόμους», «προστασία της σεξουαλικότητας στο Σύνταγμα τώρα». Το σύνθημαΣτις πρώτες σειρές της μακροσκελούς πορείας, που γέμισε το ενάμισι όμως, νομίζω, που καλύτερα συνόψισε τη φιλοσοφία του gay pride ήταν το Λύτρωση δεν υπάρχει για σένα μόνο. Ή για όλους μαζί ή για κανέναν! Με άλλα λόγια, όλες οι ομάδες που αισθάνονται πως τα δικαιώματά τους καταπατώνται και πως βρίσκονται σε θέση μειονεκτική πρέπει να ανοίξουν ενιαίο μέτωπο κατά των κέντρων εκείνων, που ευθύνονται για την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους. Στην Τουρκία, τα κέντρα αυτά κατονομάζονται ως στρατός, αστυνομία, δικαιοσύνη, εθνικιστές, γραφειοκρατία, αλλά και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, που προωθεί μία ατζέντα κοινωνικού συντηρητισμού. Καμμία δεν μπορεί να αισιοδοξεί πως θα βρει λύση στα προβλήματά της όταν και εφόσον οι άλλες βιώνουν την καταπίεση...
Στις πρώτες σειρές της μακροσκελούς πορείας, που γέμισε το ενάμισι χιλιόμετρο της Μεγάλης Οδού του Πέραν από την Πλατεία Τάξιμ ως εκείνη του Τούνελ, βρέθηκαν τα μέλη της «Ομάδας Οικογενειών» τηςΣτις πρώτες σειρές της μακροσκελούς πορείας, που γέμισε το ενάμισι οργάνωσης Lambaistanbul. Πρόκειται για γονείς των οποίων τα παιδιά είναι γκέι, λεσβίες, τραβεστί ή τρανσέξουαλ, και τα αδέλφια τους. Τους γονείς τους είχα γνωρίσει παλιότερα σε ένα ρεπορτάζ. Ο Αχμέτ Μπέης, συνταξιούχος στρατιωτικός, του οποίου ο γιος είναι γκέι σκηνοθέτης – ο ασπρομάλλης, καθωσπρέπει κυριούλης είναι ο πιο μαχητικός από τους μπαμπάδες της ομάδας. Η Πινάρ Χανούμ, μια δυναμικότατη ασφαλίστρια, της οποίας το μικρότερο παιδί, η 19χρονη σήμερα Ελά, είναι τραβεστί, φοιτήτρια σε σχολή ΜΜΕ. Η Ελά βαδίζει μπροστά με το μικρόφωνο, η Πινάρ από πίσω με το πανώ. Η Γκιουλσέν Χανούμ, καθηγήτρια βιολογίας, με το γιο της. Αλλά και μία γιαγιούλα με μαντήλα, παρακαλώ, και την κορδέλα του κινήματος στο πέτο, που κατέβηκε να υποστηρίξει τη λεσβία εγγονή της.
Ανάμεσα στους γονείς ακτιβιστές τρεις βουλευτές της Πόλης, η Σεμπαχάτ Τουντζέλ, ο Σιρί Σουρεγιά Οντέρ και ο Ερτουγρούλ Κιουρκτσού, εκλεγμένοι με το κουρδικό Κόμμα της Ειρήνης και Δημοκρατίας. Αλλά και η βουλευτής του κεμαλικού CHP Μέλντα Ονούρ. Οι εν λόγω βουλευτές, γνωστοί για τις φιλελεύθερες αντιλήψεις τους, υπογράμμισαν κατά τη διάρκεια των εργασιών του pride week πως ο αγώνας για την ελευθερία ενώνει την LGBT κοινότητα με τους Κούρδους, τις γυναίκες, τους αντιρρησίες συνειδήσεως. Κατά τη διάρκεια της πορείας, ακούστηκαν συχνά συνθήματα υπέρ των Κούρδων βουλευτών και των κουρδικών αιτημάτων για ενισχυμένες πολιτιστικές ελευθερίες, ενώ παρεισέφρυσαν στην πορεία διαδηλωτές που νωρίτερα διαμαρτύρονταν υπέρ των Κούρδων σε κοντινή περιοχή της Πόλης. Κούρδισσες με παραδοσιακές στολές έδωσαν ξεχωριστό τόνο με τη δική τους συμμετοχή στο pride, φέροντας μάλιστα και τα παιδιά τους, υπό τις επευφημίες του πλήθους. Κάποιοι συμμετέχοντες φορούσαν τις μάσκες του κινήματος των χάκερ Anonymous.
Εντύπωση προκάλεσε η διακριτική αλλά αισθητή παρουσία στην παρέλαση του pride νεαρών γυναικών με ισλαμικές μαντήλες, οι οποίες διεκδικούν το δικαίωμά τους να τις φορούν στο χώρο των κρατικών πανεπιστημίων, κάτι που σήμερα απαγορεύεται. Χαρακτηριστικά, κάποιες ανάμεσά τους, θέλοντας και αυτές να τονίσουν το «κοινό μέτωπο για την ελευθερία», φόρεσαν για μαντήλα σημαίες με το ουράνιο τόξο. Πολλά γκέι αγόρια φόρεσαν ισλαμικές μαντήλες, δηλώνοντας με τον τρόπο αυτό τη στήριξή τους στον αγώνα των γυναικών να τις φορούν ελεύθερα. Μία απροσδόκητη συστράτευση δύο χώρων που παραδοσιακά τηρούν τεταμένες σχέσεις, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του ισλαμικού χώρου τηρεί, όπως το ΙΗΗ, εχθρική στάση έναντι του γκέι κινήματος, των φεμινιστριών αλλά και των Κούρδων ακτιβιστών.
Η πορεία προκάλεσε το έκδηλο ενδιαφέρον των χιλιάδων παρευρισκομένων στον πεζόδρομο, που αποτελεί και το πιο πολυσύχναστο μέρος της Πόλης. Οι συμμετέχοντες μοίρασαν στον κόσμο φυλλάδια, που εξηγούσαν τις βασικές έννοιες (τι είναι γκέι, τι είναι λεσβία, τι είναι τραβεστί και τι τρανσέξουαλ) και ανέφεραν τα αιτήματα του κινήματος. Τα φυλλάδια αυτά προκάλεσαν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των περαστικών, και η σκηνή της γιαγιάς με τη μαντήλα να τα μοιράζει ήταν απείρου κάλλους ομολογουμένως! Η πορεία κατέληξε στο Τούνελ όπου διαβάστηκε ψήφισμα και ανακοίνωση προς τον τύπο. Η αστυνομική παρουσία ήταν έντονη αλλά διακριτική, και δυστυχώς δεν επαναλήφθηκε φέτος η αμίμητη εκείνη σκηνή του προπερσινού pride, όπου αστυνομικός βροντοφώναζε από το μεγάφωνό του «Οι μη ομοφυλόφιλοι παρακαλούνται να αδειάσουν την πλατεία!» (ενν, για να ανοίξουν χώρο στο pride και την ανακοίνωση προς τον τύπο των διοργανωτών). Και χωρίς την ευτράπελη αυτή ανακοίνωση, όμως, ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι η Τουρκία έχει διανύσει δρόμο πολύ την τελευταία οκταετία;
σχόλια