Η Ακαδημία Καλών Τεχνών Gerrit Rietveld του Άμστερνταμ είναι γνωστή για την πρωτοπορία της και για τα αντισυμβατικά μυαλά και ταλέντα που θρέφει στους κόλπους της. Ένα τέτοιο μυαλό, η Δανέζα φοιτήτρια Nadia Plesner, το 2008, αποφάσισε να δώσει ένα ακτιβιστικό μήνυμα στην τέχνη που σπούδαζε. Τύπωσε μια σειρά από T-shirts και πόστερ με σκοπό τα έσοδα από τις πωλήσεις να διατεθούν για το Νταρφούρ, του Σουδάν. Η εικόνα που σχεδίασε είχε ως πρωταγωνιστή ένα μικρό μαύρο αγόρι το οποίο κρατούσε στο ένα χέρι ένα τσιουάουα και στο άλλο μια τσάντα με επώνυμα σχεδιαστικά μοτίβα. Η ιδέα της Nadia ήταν να παρουσιάσει ένα από τα θύματα του Νταρφούρ α-λα-Πάρις-Χίλτον και να σχολιάσει μέσα από αυτό την εμμονή με τους σελέμπριτις αλλά και την έλλειψη ενημέρωσης για την κατάσταση στην Αφρικανική χώρα. Η ίδια δήλωνε τότε: «Σκοπός μου είναι να ανοίξω μια συζήτηση σχετικά με το πως λειτουργούν τα μίντια και γιατί ασχολούνται εξαντλητικά με τη ζωή των σταρ αλλά καθόλου με θέματα όπως αυτό του Νταρφούρ. Η τσάντα αποτελεί ένα σύμβολο στάτους, καταξίωσης και αναγνώρισης, και, όσο με αφορά, δεν έχει να κάνει με την Louis Vuitton. Ήταν απλά ένας τρόπος να προσομοιάσω το μαύρο αγόρι με ένα σελέμπριτι, για να δείξω ότι μόνο έτσι το αγόρι θα τραβήξει τα φώτα των ρεπορτάζ των ειδήσεων.»
Ποιος είδε τον Louis Vuitton και δεν τον φοβήθηκε… η γνωστή εταιρία νεοπλουτίστικων προδιαγραφών κατήγγειλε τη χρήση του μοτίβου της, ισχυριζόμενη ότι η τσάντα χρησιμοποιήθηκε ως δέλεαρ για να πουληθούν τα μπλουζάκια και τα πόστερ της Plesner. Παράλληλα, ο οίκος μόδας, σύμφωνα με την επίσημη καταγγελία, θεώρησε άδικη και ζημιογόνα τη σύνδεση του ονόματος του με την κατάσταση στο Νταρφούρ. Κι έτσι ο Louis μήνυσε τη Nadia και κέρδισε.
Η Nadia όμως δεν πτοήθηκε. Μετά την πρώτη δικαστική διαμάχη σταμάτησε μεν την πώληση των t-shirt που έφεραν την εικόνα της τσάντας, επανήλθε δε με κάτι «μη-εμπορεύσιμο», με ένα έργο τέχνης αυτή τη φορά, το οποίο είναι ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων που τιτλοφορείται «Darfurnica». Ο πίνακας δείχνει το ίδιο μαύρο αγόρι με το τσιουάουα και την L.V. τσάντα, αυτή τη φορά όμως ως μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου συνόλου, σε ένα τεράστιο κανβά. Στο νέο έργο το μαύρο αγόρι βρίσκεται στο κέντρο και περιβάλλεται από σταρ, σελέμπριτι, πολιτικούς και μια σειρά κι από άλλα επώνυμα αξεσουάρ μόδας όπως τσάντες Chanel και Hermès, καθώς και σκηνές πολέμου. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από την Guernica του Picasso, όπως αφήνει να διαφανεί και ο τίτλος του. Η ιδέα της Nadia ήταν ότι, αν χρησιμοποιούσε την επώνυμη τσάντα μέσα σε έναν μεγαλύτερο και «πιο γεμάτο» πίνακα, τότε η χρήση του μοτίβου θα καλύπτονταν από την προστατευτική ομπρέλα της καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Αλλά η Nadia δεν έπεισε τους σκληροτράχηλους marketers της Louis Vuitton, οι οποίοι μήνυσαν και πάλι την Δανέζα καλλιτέχνη ισχυριζόμενοι ότι η τσάντα που ζωγράφισε μοιάζει πολύ με την «Audra Bag» που λανσάρει ο οίκος. Ενώ οι αμείλικτοι δικαστές από τη Χάγη έκριναν πως η «παραπλανητική ομοιότητα» των δυο μοτίβων συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του οίκου. Η απόφαση απαγορεύει στη Plesner να εκθέσει τον πίνακα ή να αναρτήσει φωτογραφία του στην ιστοσελίδα της και την υποχρεώνει να καταβάλει 5,000 ευρώ αποζημίωση για κάθε μέρα που ο πίνακας παραμένει online. H Plesner αρνείται να συμμορφωθεί και η Darfurnica παραμένει στην ιστοσελίδα. Αυτή τη στιγμή χρωστάει το εξωφρενικό ποσό των 300,000 ευρώ στον οίκο! Από προχθές Τρίτη 22 Μαρτίου η Darfurnica εκτίθεται στο Heart Museum της Δανέζικης πόλης Herning.
Ο δικηγόρος της Plesner επιχειρηματολογεί ότι η υπόθεση δεν έχει να κάνει με το εμπόριο ή το κέρδος της καλλιτέχνιδος, αλλά πρόκειται για ένα ηχηρό κοινωνικό μήνυμα που προσπαθεί να περάσει χρησιμοποιώντας σύμβολα της εποχής. «Έχει να κάνει με τα σημεία των καιρών μας, με το γεγονός ότι οι σταρ και τα ρούχα που φορούν είναι πιο σημαντικά από τον πόλεμο στο Νταρφούρ. Η Nadia θα πρέπει να μπορεί να απεικονίζει ελεύθερα μια τσάντα που μοιάζει με L.V. – όπως και ο Andy Warhol μπορούσε ελεύθερα να χρησιμοποιεί στην τέχνη του τα μοτίβα της σούπας Campbell και της Coca Cola, χιλιάδες φορές, ως σύμβολα των καιρών του.»
Η Plesner πρόκειται να ασκήσει έφεση, η οποία θα εκδικαστεί στις 30 Μαρτίου. Στο μεταξύ έχει ξεκινήσει ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα μέσω του οποίου ενισχύει οικονομικά συγκεκριμένα κοινωφελή πρότζεκτ σε χώρες όπως το Σουδάν και η Τανζανία. Οι αντίδικοί της πάλι, η εταιρία LVMH Moët Hennessy Louis Vuitton, είχαν τζίρο πέρυσι 28,26 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας Bernard Arnault, κατά το Forbes, είναι ο τέταρτος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, με περιουσία που ανέρχεται στα 41 δις δολάρια. Δαυίδ και Γολιάθ σε νέα καπιταλιστική έκδοση. Να θυμίσουμε και ότι στο ΔΣ του οίκου είναι και ο πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ.
Στο πλευρό της Plesner και ενάντια στον γίγαντα της L.V. έτρεξε η ακτιβιστική ομάδα Anonymous η οποία λέγεται ότι ξεκινάει εκστρατεία «πρόκλησης οικονομικής ζημιάς στην γνωστή εταιρία με κάθε δυνατό μη-βίαιο μέσο». Οι Anonymous είναι οι χάκερς που, ανάμεσα σε άλλα ωραία που έχουν κάνει, κήρυξαν και τον κυβερνοπόλεμο σε VISA και MASTERCARD, τις εταιρίες που μποϋκοτάρουν την ιστοσελίδα των αποκαλύψεων Wikileaks.
Να υποθέσουμε εδώ ότι τα σαΐνια της L.V. συμφωνούν με τους φανατικούς μουσουλμάνους που λίγα χρόνια πριν απειλούσαν να κάψουν τη Δανία επειδή μια Δανέζικη εφημερίδα δημοσίευσε κωμικά σκίτσα του Μωάμεθ; Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης δεν διακυβεύεται κι εδώ, έστω κι αν ο Μωάμεθ δεν είναι Louis Vuitton, και ο πίνακας της Plesner δεν είναι κομικ;
Είναι λυπηρό. Η τέχνη, στη προσπάθεια της να αφήσει πίσω τον μετεωρισμό και τον αυτισμό της, προσκρούει στις επιταγές του μάρκετινγκ και της συντηρητικής ελίτ. Τα ουμανιστικά αριστουργήματα προηγούμενων εποχών δεν μας δίδαξαν τίποτα; Αντί οι ελευθερίες μας, και δη της τέχνης, να προχωρούν μπροστά και να αναπτύσσονται, κάνουν άλματα προς τα πίσω; Η τέχνη κανονικά δεν είναι μια ελεύθερη αρένα, όπου όλες οι ιδέες δοκιμάζονται και κρίνονται, κόντρα στη λογοκρισία και την αυθαιρεσία; Ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν η L.V. πουλούσε περισσότερες τσάντες και το μαύρο αγόρι έβγαζε τη δική του από την ιστοσελίδα της Nadia Plesner;
Από τον Πλάτωνα μέχρι τον Wittgenstein γνωρίζουμε ότι η αισθητική και η ηθική σε μεγάλο βαθμό (ή σε έσχατο βάθος) συμπίπτουν. Ναι το έργο της Plesner έχει τη δική του ηθική, που διαφοροποιείται από την ηθική του εμπορίου και της LV. Τι γίνεται όμως όταν η ηθική της τέχνης έρχεται σε ρήξη με την ηθική του μάρκετινγκ; Ή όταν η αισθητική της τέχνης έρχεται σε αντίθεση με την αισθητική του εμπορίου; Υπάρχει κανένας συγκεκριμένος νόμος, πέραν της ελευθερίας της έκφρασης, που να προστατεύει την τέχνη, όπως οι νόμοι που διασφαλίζουν το εμπόριο;
Όσο και να προσπαθεί - και να πετυχαίνει - ο οίκος να καπελώσει την ηθική της τέχνης, με την βοήθεια της λογοκρισίας και των βολικών νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας, εμείς οι υπόλοιποι ξέρουμε ποιος έχει δίκιο. Εμείς γνωρίζουμε από πρώτο χέρι ότι ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι απαραίτητα και ηθικό, σωστά κύριε Βουλγαράκη;
σχόλια