Είτε οδηγηθούμε στο περιβόητο «Grexit» είτε όχι, η φωτογραφία της αποχαιρετιστήριας χειραψίας του Γιάνη Βαρουφάκη με τον επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ, με τις σκιές τους να πέφτουν βαριές πάνω στις σημαίες της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει εικονογραφήσει γλαφυρά τις πολιτικές αναταράξεις και την κρισιμότητα της εποχής. Υπεύθυνος για την πιο αναγνωρίσιμη φωτογραφία της μετεκλογικής περιόδου και 2-3 ακόμα (όπως η φωτογραφία του Αλέξη Τσίπρα στο εκλογικό κέντρο με φόντο δεκάδες φωτογραφικές μηχανές και τηλεοπτικά συνεργεία) είναι ο φωτογράφος και συνιδρυτής του πρακτορείου SOOC, Μενέλαος Μυρίλλας. «Ήταν παγίδα αυτή η φωτογραφία, ήταν στημένη. Έχω βάλει το φως μου δεξιά, σε συγκεκριμένο σημείο, ξέρω πώς θα κάτσουν, πώς θα σκάσει η σκιά του ενός μέσα στη σκιά του άλλου. Δεν μπήκα πρώτη φορά εκεί μέσα. Το μόνο που παρακαλούσα ήταν να κουνήσει λίγο τα χέρια του ο Βαρουφάκης, γιατί θα ήταν σαν να τον έπνιγε η σκιά του Ντάισελμπλουμ από πίσω, αλλά δεν τα κούνησε, ρε γαμώτο. Βέβαια, τα πρόσθεσαν μετά στο Ίντερνετ» μου λέει γελώντας, καθισμένος απέναντί μου σε ένα από τα τραπέζια του Brigante στη λεωφόρο Αμαλίας, ανεπίσημου στεκιού των φωτορεπόρτερ της Αθήνας, σχεδόν απέναντι από τη Βουλή.
Είμαι φωτογράφος της επόμενης μέρας, το οποίο είναι ίσως το πιο προσβλητικό πράγμα που μπορείς να πεις σε έναν φωτορε-πόρτερ.
Γέννημα-θρέμμα Πατρινός, έφυγε για την Αμερική αμέσως μετά το λύκειο με μια πολιτιστική υποτροφία. Ένα από τα μαθήματα που πήρε ήταν η Φωτογραφία και κάπως έτσι κόλλησε το μικρόβιο. Στον ένα χρόνο που έμεινε στις ΗΠΑ γύρισε όλη την Ανατολική Ακτή, από τη Φλόριντα μέχρι το Μέιν, και έπειτα Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία. Στην Ελλάδα επέστρεψε μόνιμα το 1993. «Τελείωσα τη σχολή Ηλεκτρολογίας, όπου είχα περάσει στις Πανελλήνιες, και παράλληλα άρχισα να δουλεύω σε εφημερίδες της Πάτρας ως ρεπόρτερ, κάτι πάρα πολύ βαρετό. Η επαρχία σπανίως είχε θέματα που να άξιζαν τον κόπο».
Λίγα χρόνια μετά ήρθε στην Αθήνα, όπου δούλεψε για διάφορα έντυπα και lifestyle περιοδικά ως freelancer φωτογράφος πορτρέτου. «Έζησα τις καλές εποχές. Ήταν μια φούσκα όλο αυτό. Τα χρήματα που δίνονταν σε πραγματικά μεγέθη, όχι απλώς σε μια αντιστοιχία με τα σημερινά, ήταν όντως εξωφρενικά». Κάποια στιγμή αποφάσισε να παρατήσει τις φωτογραφίες πορτρέτου και τα περιοδικά και ν' ασχοληθεί με τη φωτογραφία του δρόμου. «Μόλις είχε ξεκινήσει η κρίση. Ένιωθα πως αυτό που έκανα με ενοχλούσε στο στομάχι. Δεν ξέρω γιατί πήρα αυτή την απόφαση. Έπαιξαν ρόλο διάφοροι παράγοντες στη ζωή μου. Μόλις είχα αποκτήσει και τον γιο μου. Ίσως πέρασα με αυτό τον τρόπο την κρίση μέσης ηλικίας. Ξέρω 'γω; Έτσι, και όχι με γκόμενες. Ενδεχομένως να ήταν καλύτερα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δαιμονοποιώ το lifestyle. Άγιο το θεωρώ και άμα γίνεται με σωστές συνθήκες, νομίζω ότι είναι και αναγκαίο».
Μετά από μια πρώτη προσπάθεια, που δεν πήγε όπως θα ήθελε, έστησε πριν από λίγους μήνες, μαζί με άλλους τρεις φωτογράφους (τον Νίκο Λιμπερτά, τον Κωνσταντίνο Τσακαλίδη και τον Νίκο Παλαιολόγο), μια «φιλελεύθερη φωτογραφική κολεκτίβα», όπως του αρέσει να την αποκαλεί, το πρακτορείο SOOC.
Aπό τα στούντιο και τα on location πορτρέτα της Ελένης Μενεγάκη και του Σάκη Ρουβά βρέθηκε στον δρόμο, στις συνεντεύξεις Τύπου των κομμάτων και στη Βουλή. Πόσο δύσκολη ήταν αυτή η μετάβαση; «Στο ρεπορτάζ, αυτό που θέλεις είναι να εικονογραφήσεις μια είδηση, οπότε σου φτάνει να έχεις τα κύρια στοιχεία της: τον χώρο, το συμβάν κ.λπ. Εγώ αυτό το βρίσκω στοιχειώδες, αλλά πολύ λίγο. Χρειάζεται ένα ενδιαφέρον κάδρο, ωραίος φωτισμός. Θέλω να βάζω στοιχεία φωτογραφίας στο ρεπορτάζ, όπως, για παράδειγμα, η αφαίρεση. Οk, ωραία είναι τα μπάχαλα ως εικόνα ή ο άλλος που πετάει τη μολότοφ, αλλά εμένα μου αρέσει και το ίχνος ενός δακρυγόνου στην άσφαλτο. Με ενδιαφέρει η εικόνα του διαδηλωτή που φεύγει μέσα στα σκοτάδια, που χάνεται μέσα στον καπνό από τα δακρυγόνα. Δεν με ενδιαφέρει το full action, δεν μπορώ κιόλας. Θα πάω και θα πετύχουν εμένα, θα σκοτωθώ. Ο καθένας για τη δουλειά του. Δεν έχω το μικρόβιο του φωτορεπόρτερ. Αυτό δεν το καταλαβαίνει κανείς και μάλλον με κοροϊδεύουν οι βαρβάτοι φωτορεπόρτερ – με το δίκιο τους. Εγώ θέλω να πάω την επόμενη μέρα. Όταν καίγεται το σύμπαν, δεν θα βγάλω τίποτα. Δεν έχω αυτή την εξειδίκευση και δεν θέλω να την αποκτήσω. Mε ενδιαφέρουν πιο πολύ τα απομεινάρια της επόμενης μέρας. Είμαι φωτογράφος της επόμενης μέρας, το οποίο είναι ίσως το πιο προσβλητικό πράγμα που μπορείς να πεις σε έναν φωτορεπόρτερ».
Ο Βαρουφάκης έχει ενδιαφέρουσες γωνίες. Το «έχει» φωτογραφικά, ξέρει να το δουλεύει. Είναι εντελώς ο εαυτός του και αυτό βοηθάει πολύ.
Όσο μιλάμε, μου αποσπά την προσοχή ο εκκωφαντικός θόρυβος που κάνει το σέικερ του καφέ. Ο ίδιος δεν δείχνει να επηρεάζεται. Μιλάει για μεσαία φορμά, μιλιμέτρ, σταθερούς φακούς, κόντρα φωτισμούς, κάδρα. Τα περισσότερα από αυτά δεν έχω ιδέα τι σημαίνουν, αλλά αναγνωρίζω στον τρόπο που «χάνεται» όταν μιλάει για τη φωτογραφία, το πάθος ενός ανθρώπου για την τέχνη του και την ετοιμότητά του να υπερασπιστεί τη φιλοσοφία του απέναντι σε οποιαδήποτε πρόκληση.
«Εγώ δεν είχα καμία σχέση με τον χώρο πριν. Δεν με νοιάζει αν με πουν γραφικό, γιατί δεν καταλαβαίνουν τι είναι αυτό που κάνω. Δεν καταλαβαίνουν γιατί σε μια συνέντευξη Τύπου θα φροντίσω να βάλω flash off camera και να βγει ένα σούπερ πορτρετο. Ακόμα και τώρα θεωρούν τις φωτογραφίες του SOOC "ασόβαρες", ότι δεν δίνουν την είδηση, ότι αυτό που κάνουμε δεν είναι φωτορεπορτάζ. Είμαι ο πρώτος που το λέω: δεν είμαστε φωτορεπόρτερ. Φωτογραφία κάνουμε. Η επικαιρότητα είναι απλώς η αφορμή. Δεν βλέπω το προφανές, την είδηση. Δεν μπορώ κιόλας. Βλέπω τη φωτογραφία. Το φως. Ναι, πέφτουν οι Δίδυμοι Πύργοι, αλλά το φως πού είναι; Μήπως είναι contra luce και θα τους βγάλω θαμπούς; Πού στο διάολο είναι το φως;».
Τα πορτρέτα των πολιτικών καταλαμβάνουν μεγάλο κομμάτι της δουλειάς του. Ποια πολιτικά πρόσωπα έχουν φωτογραφικά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον; «Ο Βενιζέλος σίγουρα. Είναι πάρα πολύ εκφραστικός. Δίνει εικόνα, που λέμε. Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει κατά βάση αυτή η καινούργια γενιά που μπήκε στη Βουλή. Ο Βαρουφάκης έχει ενδιαφέρουσες γωνίες. Το "έχει" φωτογραφικά, ξέρει να το δουλεύει. Είναι εντελώς ο εαυτός του και αυτό βοηθάει πολύ».
Η Αθήνα είναι το φόντο, το σκηνικό όπου συμβαίνουν όλα όσα φωτογραφίζει. Του ζητάω να μου πει αν στις περιπλανήσεις που έχει κάνει με τη μηχανή του στην πόλη την έχει δει ν' αλλάζει. «Είναι πολύ δύσκολο να την κρίνεις την Αθήνα με τον τρόπο που θα έκρινες μια ξένη πόλη όπου θα πήγαινες και θα έβγαζες εικονάρες, γιατί σου φαίνονται όλα καινούργια. Παρ' όλα αυτά, έχει άναρχες φόρμες, πολύ δυνατό και ταυτόχρονα πολύ ποιοτικό φως. Είναι ωραία πόλη για φωτογραφία. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και μια πόλη πάρα πολύ αγχωτική, χαοτική. Νομίζω πως με την κρίση άλλαξαν τα πράγματα προς το χειρότερο. To θέμα είναι κυρίως πώς άλλαξαν οι άνθρωποι. Υπάρχουν γειτονιές στις οποίες νιώθεις το φόβο. Και δεν μιλάω για τον φόβο να σε κλέψουν. Μιλάω για τον φόβο που υπάρχει στα μάτια του κόσμου, στους μαγαζάτορες την ώρα που σηκώνουν τα ρολά με αυτή την απόγνωση τού αν θα βγει το μεροκάματο. Θυμάμαι μια χαρακτηριστική εικόνα από μια πολύ άκακη σπουδαστική πορεία. Ήταν ένας παππούς στη Σταδίου που είχε ένα μαγαζί με κοστούμια και κοιτούσε πίσω από τα ρολά την πορεία να περνά. Ήταν τρομοκρατημένος».
«Και τον έβγαλες, ε;»
«Ε, ναι, μπαμ τον έβγαλα».
Τα τελευταία χρόνια, με την εξέλιξη των μέσων και την εμφάνιση των smartphones, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο η λεγόμενη «δημοσιογραφία των πολιτών» («citizen journalism»). Η δυνατότητα, δηλαδή, απλών πολιτών να συλλέγουν εικόνες και ειδήσεις και να τις αναμεταδίδουν. Επηρεάζει αυτό τις συνθήκες της δικής του δουλειάς; « Μπορεί να τις δυσκολεύει, επειδή υπάρχουν άλλοι πενήντα άνθρωποι που σηκώνονται μπροστά σου μ' ένα κινητό, αλλά νομίζω πως στο επίπεδο της δουλειάς μας το κάνει πολύ εύκολο. Ο ρεπόρτερ δρόμου με την έννοια της εικόνας δρόμου δεν πρόκειται ποτέ να αντικατασταθεί. Ένας εκδότης μπορεί να αγοράσει μια εικόνα από κινητό και να τη δημοσιεύσει, αλλά θα εκτίθεται ως τέτοια, δεν θα μπορέσει να αντικαταστήσει εικόνες "στριτάδων". Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, το οποίο βρίσκω και τρομερά ενδιαφέρον. Σε επίπεδο δημοσιογραφίας, όμως, το πράγμα σίγουρα πάει προς τα εκεί. Ήδη υπάρχουν σχολές δημοσιογραφίας για multimedia reporters. Όχι με τον τρόπο που γίνεται τώρα στην Ελλάδα, πάρε ένα κινητό και κάνε μου τα πάντα. Πρέπει να ξέρεις πότε να βγάζεις βίντεο και πότε φωτογραφία, γιατί άμα πας να κάνεις και τα δύο, θα τα κάνεις μέτρια».
Τελειώνοντας τη συζήτηση, αναπόφευκτα αρχίζουν και οι φιλοσοφικές συζητήσεις περί φωτογραφίας και αθανασίας. «Το πορτρέτο είναι φαγιούμ. Αυτό το να δω αν με έβγαλες ωραίο. Έχει μια τεράστια αντίφαση. Όταν το ακούω, πάντα μου έρχεται στο μυαλό εκείνος ο πίνακας του Ντιέγο Βελάθκεθ με τους δύο εμπόρους, που αν τον κοιτάξεις σε γωνία 90 μοιρών, βλέπεις στη θέση τους δύο νεκροκεφαλές. Έχει μια ματαιοδοξία η επιδίωξη να δείχνεις ωραίος σε μια φωτογραφία πορτρέτου. Στο επίπεδο, όμως, μιας εικόνας ισχύει το ανάποδο ακριβώς. Μοιάζει σαν να ξεγελάς κάπως το μάταιο. Είναι κάτι δικό σου που θα υπάρχει για πάντα».
σχόλια