Έγινε διάσημος στην πατρίδα του τη Ρουμανία με το πενάκι του μέσα από τις σελίδες της «Revista 22», πολιτικής εφημερίδας της γενιάς της επανάστασης που έριξε το καθεστώς Τσαουσέσκου. Καυστικός, χιουμορίστας, έντονα πολιτικοποιημένος, εξακολουθεί κάθε εβδομάδα να σχολιάζει την επικαιρότητα μέσα από την εφημερίδα του. Διεθνώς έγινε διάσημος με τα «καρτουνίστικα» σχέδιά του, επεμβάσεις που καλείται να ζωγραφίσει ως περφόρμερ-ακτιβιστής επάνω σε μαύρες και λευκές επιφάνειες με μαρκαδόρους Molotov και κιμωλία. Στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών χρειάστηκε ειδικούς μαρκαδόρους τύπου Posca για να μπορέσει να εκτελέσει τις διάσημες πια εικόνες του και τις συνθηματικές του φράσεις επάνω στη γυάλινη πρόσοψη και με αυτό τον προσωπικό του τρόπο να προλογίσει το «Τransition 2 - Latin» και να το γεφυρώσει με το περσινό «Τransition 1 - Balkan», ενώ θα δώσει το παρών του και στο επόμενο Transition που θα διεξαχθεί για την Κεντρική Ευρώπη.
Έχω στη διάθεσή μου 2.000 φωτογραφίες από graffiti ειδικά σε τουριστικές πόλεις, όπως η Ρώμη και η Αθήνα, που έχουν καλυφθεί από μπογιά, μάλλον από την αστυνομία. Το αποτέλεσμα είναι ένα αφηρημένο graffiti.
Ξεκινήσατε κάνοντας την πρώτη σας έκθεση μέσα στο σπίτι σας, όπου καλύψατε τους τοίχους με χαρτί. Ήταν ο μόνος τρόπος να εκφραστείτε εκείνο τον καιρό στη Ρουμανία;
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μας δεν είχαμε καμία ενημέρωση όσο αφορούσε την εξέλιξη της τέχνης τον 20ό αιώνα. Το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης σταματούσε πριν από τον Πικάσο. Δεν θα έλεγα, βέβαια, ότι ήμασταν εντελώς ανενημέρωτοι, αλλά ακόμα και όταν κατά τύχη έπεφτε στα χέρια μας κάποιος κατάλογος, αδυνατούσαμε να συνδέσουμε την πληροφορία. Η μόνη μας επαφή με τη διεθνή εξέλιξη ήταν τα περιοδικά γραφιστικής από την Πολωνία, που όμως δεν ήταν τέχνη. Δεν είχαμε ιδέα ότι υπήρχαν τα installations, οι περφόρμανς, το body art, τίποτα. Ίσως αυτό που συνέβη στο διαμέρισμά μου να ήταν ένα είδος αντανάκλασης. Πάντως, οτιδήποτε συνέβαινε έξω από τον χώρο σου ήταν υπό έλεγχο. Ό,τι κι αν ήθελες να παρουσιάσεις έπρεπε να περάσει από τρεις επιτροπές λογοκρισίας: μία καλλιτεχνική, μία πολιτισμού και μία του κομμουνιστικού κόμματος, η οποία ήταν και η πιο παράλογη. Ο μόνος χώρος στον οποίο διέθετες ελευθερία ήταν το σπίτι σου ή η εξοχή μακριά από την πόλη. Αυτός είναι και ο λόγος που κάναμε ό,τι κάναμε στο διαμέρισμά μας με τη γυναίκα μου, η οποία πειραματιζόταν με το body art, σε μια προσπάθεια να χρησιμοποιήσει με λιγότερο συμβατικούς τρόπους το σώμα της, τη γνώση και τις δεξιότητες που διέθετε. Από τη δική μου πλευρά, δεν ήταν ότι κάθισα να δημιουργήσω συνειδητά ένα έργο τέχνης – θέλησα απλώς να της κάνω έκπληξη για τη γιορτή της. Έτσι κάλυψα όλους τους τοίχους του διαμερίσματός μας με χαρτί και ζωγράφισα επάνω του ένα ερωτευμένο ζευγάρι. Ήταν, λοιπόν, μια έκπληξη για εκείνην παρά εγκατάσταση. Αν ήξερα ότι αυτά που έκανα την περίοδο του κομμουνισμού ήταν σημαντικά, θα έπρεπε να έκανα περισσότερα, αφού σήμερα έχουν τέτοια ζήτηση.
Δηλαδή, δεν είδε κανείς το έργο σας εκτός από εσάς τους δυο;
Λίγοι φίλοι μας το είδαν, αλλά όσον αφορά το body art, υπήρξα ο μοναδικός θεατής, μαζί με μια φωτογραφική μηχανή. Αργότερα δείξαμε τις φωτογραφίες σε κάποιους και ορισμένες τις χρησιμοποιήσαμε σε εκθέσεις.
Δεν το επαναλάβατε;
Όχι. Απλώς μετά την πτώση του κομμουνισμού έκανα κάτι σαν περφόρμανς, όταν πια είχα μάθει περί τίνος επρόκειτο. Συμμετείχα σε ένα από τα μεγαλύτερα φεστιβάλ νέων της Ρουμανίας που γινόταν στην πόλη όπου ξεκίνησε η επανάσταση , την Τιμισοάρα. Κάλυψα ένα θυρωρείο με χαρτί το οποίο ζωγράφισα.
Οπότε, εκείνη η πρώτη έκπληξη ήταν το έναυσμα να ξεκινήσετε αυτό που σας έκανε γνωστό ως καλλιτέχνη;
Αν δει κανείς αυτά που κάνω σήμερα και εκείνα που έκανα τότε, θα διαπιστώσει ότι είναι παρεμφερή. Αλλά χρειάστηκαν 15 χρόνια για να τα συνδέσω. Δεν είχα σκεφτεί αυτήν τη δυνατότητα. Είχα ξεκινήσει πιο τυπικά, με γραφιστικά σχέδια στο χαρτί, τα οποία δημοσίευα σε εφημερίδα. Η ζωή μου ήταν μοιρασμένη μεταξύ του χώρου της τέχνης και της εφημερίδας με την οποία συνεργαζόμουν, που ήταν ένα εικονογραφημένο πολιτικό έντυπο – δεξιών αντιλήψεων, πράγμα φυσιολογικό μετά από τόσα χρόνια κομμουνισμού, ένα μη-κερδοσκοπικό think tank διανοουμένων. Το μοναδικό έντυπο συνεργατών που έχει επιζήσει. Σήμερα έχει μια ισορροπία όσον αφορά τις ιδέες του κι εγώ εκπροσωπώ την αριστερή πλευρά λόγω της σχέσης μου με την τέχνη.
Πότε άρχισε η αναγνώρισή σας ;
Αυτό συνέβη σε δύο φάσεις. Είχα κάποια επιτυχία με τα σχέδια της εφημερίδας, αλλά οι πρώτες ζωγραφιές επάνω σε κτίρια έγιναν το 1995 στη Νέα Υόρκη σε έναν εναλλακτικό χώρο που λέγεται Franklin Furnace, όπου ζωγράφισα τους τοίχους με γραφιστικά μοτίβα, ανάμεσα στα οποία έβαλα πορτρέτα. Αυτή ήταν η πρώτη μου τοιχογραφία. Δεν αφηγούνταν κάποια ιστορία, αλλά βασιζόταν στην ιδέα μιας ελεγχόμενης κοινωνίας. Δεν ήταν απαραίτητα αναφορά στον κομμουνισμό, αλλά κολλούσε και με αυτό. Μου πήρε έναν μήνα να το ολοκληρώσω με μολύβι και επειδή ήθελα να κάνω εντύπωση στα εγκαίνια, σκέφτηκα την ιδέα της καταστροφής του. Έδωσα στον κόσμο σβηστήρες για να σβήσουν το έργο μου. Ήταν 1η Δεκεμβρίου και η έκθεση ήταν αφιερωμένη στα θύματα του Έιτζ, οπότε ήταν μια ξεχωριστή εκδήλωση και η ιδέα πέτυχε, άρεσε στον κόσμο, που το εκτίμησε. Βέβαια, δεν ήξερα ότι υπήρχε στην Ιστορία της Τέχνης προηγούμενο με ένα έργο του Ντε Κούνινγκ που κατέστρεψε με την άδειά του ο Ράουζενμπεργκ, ένα γνωστό περιστατικό της καλλιτεχνικής σκηνής της Νέας Υόρκης. Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον όταν το έμαθα και τότε συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να μάθω Ιστορία της Τέχνης. Μαζί με τη γυναίκα μου πήραμε τη συνειδητή απόφαση να ξαναμάθουμε Ιστορία της Τέχνης από την αρχή. Δεν ξέραμε τίποτα για τον 20ό αιώνα.
Iκανοποιούμαι όταν γνωρίζω τι έχω πετύχει στο σημειωματάριό μου. Αυτά που βλέπεις στην έκθεση δεν είναι παρά η ανάμνηση ενός τέτοιου τύπου ζωγραφιάς. Στην έκθεση εδώ τώρα μόνο το 30% είναι από την αρχή δημιουργημένο, τα υπόλοιπα προέρχονται από άλλα πρότζεκτ.
Ταξιδεύατε συχνά εκτός Ρουμανίας τότε;
Ναι. Άρχισαν να μας καλούν σε εκθέσεις κι έτσι άλλοτε ζητούσαμε τους καταλόγους, άλλοτε τους αγοράζαμε και η γυναίκα μου ξεκίνησε ένα αρχείο με βιβλία σύγχρονης τέχνης, το οποίο έγινε διάσημο. Όλο το υλικό που συγκεντρώσαμε ήταν διαθέσιμο σχεδόν για δημόσια χρήση. Βρισκόταν στο ατελιέ μας στο Βουκουρέστι και αποτέλεσε έναν διάλογο που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με ό,τι γνωρίζαμε από τη Σχολή. Ενθουσιαστήκαμε με τα ’60s και τα ’70s κι ακόμα και σήμερα πιστεύουμε ότι τότε συνέβαιναν ακόμα πιο προοδευτικά πράγματα από σήμερα. Προσπαθήσαμε να τα προβάλλουμε όλα αυτά στη Ρουμανία και για ένα διάστημα γίναμε κάτι σαν ίδρυμα και οτιδήποτε έκανα ως καλλιτέχνης αυτομάτως συγκρινόταν με όλη εκείνη τη γνώση που είχαμε αγοράσει. Σταθήκαμε τυχεροί γιατί στην Αμερική γνωρίσαμε και σχετιστήκαμε με σημαντικούς καθηγητές πανεπιστημίων-ιστορικών τέχνης που μας παραχώρησαν καταλόγους αλλά και πολύτιμες πληροφορίες.
Πότε άρχισαν να ενδιαφέρονται για σας οι γκαλερί;
Όχι πριν από το 2005. Δέκα χρόνια μετά τη Νέα Υόρκη. Έχτισα την καριέρα μου βασιζόμενος σε εκθέσεις σε ιδρύματα, μουσεία και μη κερδοσκοπικούς χώρους. Έτσι έγινα γνωστός, αλλά η σχέση μου με τις γκαλερί και την ελεύθερη αγορά καθυστέρησε, κάτι φυσικό, εφόσον μεγάλωσα σε μια κοινωνία χωρίς ελεύθερη οικονομία.
Απαιτείτε, άλλωστε, με το που ολοκληρώνεται μια έκθεση, να σβήνεται το έργο οριστικά από τους τοίχους.
Ναι, πληρώνομαι γι’ αυτό. Είμαι σαν ένας εργάτης. Αυτή είναι η δουλειά μου.
Κρατάτε φωτογραφικό αρχείο;
Ναι, ως τεκμήριο και όχι για να τα ξαναεκθέσω αλλού.
Παρ’ όλα αυτά, επαναλαμβάνετε τα πιο πετυχημένα μοτίβα.
Έχω ένα ρεπερτόριο σχεδίων. Αυτά που κάνουν το κλικ, που μπορούν να είναι πιο γενικά.
Ήθελα να σας ρωτήσω ποια είναι τα θέματα που μοιάζει να αφορούν τους ανθρώπους σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Παρατήρησα στην είσοδο της Στέγης μερικά χαρακτηριστικά σας μοτίβα, όπως το «1% + 99% Iamveryalone».
Οι πλούσιοι είναι πολύ μόνοι.
Μόνο οι πλούσιοι είναι μόνοι;
Το 1% του πλανήτη κατέχει το 99% του πλούτου των υπολοίπων. Αυτό το 1% είναι ιδιαίτερα μισητό. Σωστά;
Παράξενο, εγώ το ερμήνευσα ψυχολογικά ως μοναξιά σε μια εποχή απομόνωσης.
Σωστά, και αυτός είναι ο λόγος που επαναλαμβάνω μερικές από τις ζωγραφιές μου, επειδή μπορούν να έχουν πολλαπλές ερμηνείες. Μερικές είναι άρρηκτα συνδεμένες με πολιτικές καταστάσεις, τις καταλαβαίνεις και δεν τις ξεχνάς ποτέ, αλλά μερικές προβάλλουν γενικότερα θέματα κι έχουν διάφορα επίπεδα. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος στόχος μου, να ελαχιστοποιήσω σε μια εικόνα κάτι ιδιαίτερα πολύπλοκο και, παρ’ όλα αυτά να δώσω στην εικόνα πιθανότητες ερμηνειών στο όριο μεταξύ του να σου λένε μεν κάτι αλλά αυτό το κάτι να διατηρεί συγχρόνως κάποιο άλλο νόημα. Όταν ζωγραφίζω, ξέρω ποιες από τις ζωγραφιές μου λειτουργούν κατ’ αυτό τον τρόπο και ικανοποιούμαι όταν γνωρίζω τι έχω πετύχει στο σημειωματάριό μου. Αυτά που βλέπεις στην έκθεση δεν είναι παρά η ανάμνηση ενός τέτοιου τύπου ζωγραφιάς. Στην έκθεση εδώ τώρα μόνο το 30% είναι από την αρχή δημιουργημένο, τα υπόλοιπα προέρχονται από άλλα πρότζεκτ.
Μια άλλη επαναλαμβανόμενη φράση σας που εντόπισα στο γυαλί είναι το «Whatwehaveincommon?». Τι κοινό έχουμε, λοιπόν;
Δύο θέματα τα οποία είναι κοινά είναι η Δημοκρατία και το πρόβλημα με τις δικτατορίες. Είμαι Βαλκάνιος, εσείς Έλληνας, και αυτές είναι οι κοινές μας αγωνίες με τη Λατινική Αμερική.
Όταν επισκέπτεστε για πρώτη φορά έναν τόπο, τι κάνετε για να καταλάβετε τις ιδιαιτερότητές του; Κάποιου είδους έρευνα;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω χρόνο να περάσω μεγάλο διάστημα σε ένα μέρος. Βασίζομαι περισσότερο στη διαίσθησή μου και στον διάλογο. Στην Ελλάδα τεμπέλιασα λίγο, καθώς βρίσκεται έτσι κι αλλιώς στο επίκεντρο της ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια. Δεν χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια, ήμουν αρχές του ’14 στην Κρήτη, σε έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό στο Ηράκλειο, τη «Μεσόγειο», για οκτώ μέρες, με φιλοσόφους και καλλιτέχνες. Ήταν μια καλή εμπειρία, συζητήσαμε πολύ και αυτό αποτέλεσε την έρευνά μου για την Ελλάδα.
Πώς είναι να επεμβαίνεις σε ένα κτίριο τόσο μοντέρνο και διαμπερές όπως αυτό της Στέγης;
Είναι τυπική αρχιτεκτονική του πολιτισμού. Υπερμέγεθες κτίριο με μικρή είσοδο και υπό έλεγχο. Διαμπερές και παγιδευμένο. Πολύ γυαλί, πολύ διαφάνεια και πολλές διαχωριστικές γραμμές. Μέρος της κριτικής μου επικεντρώνεται ακριβώς σε αυτό και οφείλω να το επισημάνω. Γενικώς, είμαι υπέρ αυτών των πολιτιστικών κέντρων, αλλά με ενδιαφέρει και η προβληματική τού πώς χειριζόμαστε τον πολιτισμό και πώς ο πολιτισμός αφήνει να τον χειριστούμε. Μερικοί θα διαφωνήσουν μαζί μου, αλλά οι Αμερικανοί είναι πιο ειλικρινείς σε αυτό. Κτίζουν μουσεία με χώρους προορισμένους για ενοικίαση, καθώς είναι ο μόνος τρόπος να κερδίσουν κάποια χρήματα. Στις δικές μας χώρες το κράτος μέχρι πρόσφατα έπαιζε τον βασικό ρόλο σε αυτό τον τομέα και τώρα που δεν έχει πια τον τρόπο να το κάνει, στραφήκαμε στον ιδιωτικό τομέα. Αλλά ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει το ειλικρινές ενδιαφέρον του χορηγού. Ενδιαφέρεται μόνο να αγοράσει και να κατακτήσει τον πολιτισμό, ώστε να τον εκμεταλλευτεί για τους δικούς του προπαγανδιστικούς λόγους. Πρέπει, λοιπόν, να προσέξουμε.
Επηρεάζεστε από το graffiti;
Όταν ξεκινούσα, στη χώρα μου δεν υπήρχαν graffiti κι ούτε ενδιαφερόμουν γι’ αυτά. Η επιρροή μου προερχόταν από τη δουλειά μου στην εφημερίδα, την εικονογράφηση σε έντυπα.
Δεν παίρνουμε πολλές πληροφορίες για μια κοινωνία από τα graffiti;
Υπάρχουν δύο παράμετροι σε αυτό. Εγώ καλούμαι σε ένα μουσείο ως εκπαιδευμένος καλλιτέχνης και όχι ως graffiti artist. Τα graffiti είναι δημιούργημα κυρίως απαίδευτων και χωρίς κατάρτιση ανθρώπων που βρίσκουν το χώρους να εκφραστούν. Εγώ έχω στη διάθεσή μου μουσεία. Παρατηρώ και ερευνώ περισσότερο τα graffiti stencil που σου λένε μια ιστορία συχνά πολιτική. Αυτά μου αρέσουν πολύ. Επίσης, σε πολλές περιοχές της Λατινικής Αμερικής μου αρέσουν τα graffiti που έχουν κάποιο κόνσεπτ. Δεν μου αρέσουν καθόλου τα tags όπως τα OCCUPY. Και είμαι εντελώς αντίθετος με την ιδέα να νοικιάζεις graffiti για να ομορφύνεις τις πόλεις. Είμαι εντελώς άλλης φιλοσοφίας. Δεν μου αρέσει που θα το πω, αλλά είμαι πάνω απ’ όλα ζωγράφος και ήταν μια συνειδητή μου επιλογή να ζωγραφίζω σε άσπρο και μαύρο, με την παιδικότητα που χαρακτηρίζει τη δουλειά μου. Δεν είναι καθόλου το ίδιο με τους graffiti artists. Μόνο ο Μπασκιά ήξερε να ζωγραφίζει και γι’ αυτό μπήκε στα μουσεία. Είχε ενδιαφέρον. Ήμουν από τους πρώτους που ζωγράφισαν κατευθείαν σε τοίχους και όχι σε τελάρα, οπότε δεν μπορεί κανείς να με μπερδεύει με όσους κάνουν graffiti. Ίσως αυτοί επηρεάζονται από μένα.
Οι νέοι έχουν πάντα δίκιο;
Όχι, είναι ανόητοι. Κοίτα τα graffiti. Βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα. Οφείλεις να ξέρεις γιατί επιλέγεις ένα συγκεκριμένο κτίριο για να κάνεις το σχέδιό σου. Δεν αρκεί να κάνεις πόλεμο υπογράφοντας. Πρέπει να ξέρεις τι κάνεις με τη γλώσσα σου. Η κοινωνία έχει γίνει πολύ σκεπτόμενη και υπάρχει πολλή ιστορία γύρω μας. Και για να μην παρεξηγηθώ, βλέπω τα graffiti ως μια αστική έκφραση και μερικές φορές εντυπωσιάζομαι με την ευρηματικότητά τους, όπως με τα στίκερ επάνω στις ταμπέλες ανακύκλωσης. Αυτό είναι καταπληκτικό – φανταστείτε μια ολόκληρη πόλη σαν γκαλερί. Εντυπωσιάζομαι με τον τρόπο που οι άνθρωποι ανακαλύπτουν χώρους και που καμιά φορά αποδεικνύονται ευφυέστατοι, αλλά η πλειονότητα των graffiti θυμίζουν McDonalds. Είναι τα ίδια σε όλο τον κόσμο. Ξεχωρίζω μόνο εκείνα που είναι αυθεντικά και ευρηματικά. Έχω στη διάθεσή μου 2.000 φωτογραφίες από graffiti ειδικά σε τουριστικές πόλεις, όπως η Ρώμη και η Αθήνα, που έχουν καλυφθεί από μπογιά, μάλλον από την αστυνομία. Το αποτέλεσμα είναι ένα αφηρημένο graffiti. Αυτά αποτελούν μια αισθητική απόλαυση, μια γλώσσα αισθητικής στην πόλη. Τι με κάνει καλλιτέχνη αποδεκτό και νόμιμο εμένα; Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ επαναστατικότητας και κατεστημένου είναι πολύ λεπτή. Αυτό που επιδιώκω είναι να δω αυτήν τη διαχωριστική γραμμή. Τώρα που ζωγραφίζω επάνω σε γυαλί, ακόμα περισσότερο. Από τη μέσα πλευρά είμαι νόμιμος, απ’ έξω παράνομος. Δεν ξεχνάω ποτέ ότι στη χώρα μου απαγορευόταν να μιλήσω. Τώρα που μου δίνεται ο χώρος προσπαθώ να τον χρησιμοποιήσω με υπευθυνότητα.
Ιnfo: Η έκθεση του Νταν Περτζόβσκι στο ισόγειο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (Λεωφ. Συγγρού 107-109, www.sgt.gr) θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου.
σχόλια