Τα τελευταία χρόνια έχουν επικρατήσει αρκετά οι εκθέσεις-πυροτεχνήματα, χωρίς συνέχεια, και μαζί μια τάση μιμητισμού συγκεκριμένων διεθνών εικαστικών προτύπων, χωρίς κάποιον ουσιαστικό αντίλογο που θα εξισορροπούσε την κατάσταση. Αυτό ήταν φυσικό βέβαια, εάν κανείς υπολογίσει την απουσία διαφορετικών στη δομή κέντρων τέχνης και τη διάδοση του σύγχρονου εικαστικού πολιτισμού, κυρίως μέσα από τις γκαλερί που έχουν να εξυπηρετήσουν και συγκεκριμένους εμπορικούς σκοπούς και το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, πιστό στο δικό του προφίλ, το ΕΜΣΤ, ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης χωρίς συνεχές πρόγραμμα και στέγη - όλοι φυσικά φορείς που έκαναν ότι μπορούσαν. Τα πράγματα έχουν βέβαια αλλάξει. Άλλοτε περισσότερο αποτελεσματικά, ό,τι και εάν σημαίνει αυτό και άλλοτε λιγότερο, η σύγχρονη εικαστική παραγωγή βρίσκει διεξόδους παρουσίασης στο κοινό μέσω πιο θεσμικών ή εναλλακτικών καναλιών. Η αλήθεια είναι ότι μια σειρά δράσεων και μεμονωμένων προσπαθειών, κυρίως ιδιωτικών, έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα πιο ενεργό εκθεσιακό πεδίο. Αυτά τα λίγα ιδρύματα με σημαντικό εκθεσιακό πρόγραμμα, οι καινούργιες γκαλερί σύγχρονης τέχνης, οι περισσότεροι άνθρωποι που συλλέγουν τέχνη, οι εναλλακτικές προσπάθειες που πληθαίνουν, οι δύο καινούργιες μπιενάλε, τα αρχαιολογικά ή πιο ιστορικά μουσεία που ανοίγουν τις πόρτες τους στη σύγχρονη τέχνη, τα φεστιβάλ εικαστικού περιεχομένου έχουν διαμορφώσει ένα κοινό που σιγά σιγά εθίζεται στο σύγχρονο πολιτισμό και μεγαλώνει κάθε χρόνο... Σε μια επικείμενη οικονομική κρίση που μπορεί, όπως διαφαίνεται διεθνώς, να φέρει τα πάνω κάτω στην αγορά της τέχνης και στην ιδιωτική οικονομική στήριξη του σύγχρονου πολιτισμού, η πολιτεία κυρίως, άλλα και όλοι όσοι ασχολούμαστε με την τέχνη, πρέπει να μεριμνήσουμε προκειμένου να στηρίξουμε αυτή την καλλιτεχνική και εκθεσιακή παραγωγή που μοιάζει να έχει πάρει μπρος και στην Ελλάδα πια. Όχι ότι δεν θα γίνουν οι από καιρού αναμενόμενες ουσιαστικές διορθώσεις στο επίπεδο του περιεχομένου, το οποίο είχε μπει σε δεύτερη μοίρα λόγω μιας ξέφρενης εμπορευματοποίησης, καθιστώντας την καλλιτεχνική πρακτική απλά ένα ακόμη καταναλωτικό προϊόν, αλλά γενικώς τα πράγματα θα δυσκολέψουν...

H τάση: Κινητοποίηση (όχι κίνημα)

Έργα και εκθέσεις που απορρέουν από μια επιτακτική ανάγκη έκφρασης και όχι απλά για προβολή, καθώς και από ιδρύματα σύγχρονης τέχνης διάπλατα ανοικτά τόσο σε πιο εναλλακτικές μορφές τέχνης όσο και στο νεανικό κοινό, από επαφή με τις μνήμες της σύγχρονης ιστορικότητας της τέχνης και κρατική οικονομική υποστήριξη και στρατηγική θα ήταν οι τάσεις που εύχομαι για την χρονιά που έρχεται... Διότι οι τάσεις στην ίδια την εικαστική παραγωγή είναι τελικά διαχρονικές, όλα τα άλλα είναι θέμα marketing... H εποχή των συγκεκριμένων κινημάτων πέρασε. Βρισκόμαστε περισσότερο σε μια ανακυκλική περίοδο της έκφρασης αλλά και αυτή όταν γίνεται με νόημα έχει τη δική της υπόσταση. Μάλλον τώρα είμαστε στην εποχή των συγκεκριμένων κινητοποιήσεων και σε αυτές πρέπει να επικεντρώσουμε, εάν θέλουμε να στηρίξουμε το σύγχρονο εικαστικό πολιτισμό.

BEST OF 2008

ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΜΗΝΥΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ
THE ERASERS

Στέλνουν τις ευχές τους και απαντούν με τον πιο εύγλωττο τρόπο «Merry Crisis and a happy new fear», στο ερώτημα τι προσδοκούν για το άμεσο μέλλον. Οι Εrasers, με μια σειρά δράσεων μέσα και έξω από τη σκηνή της σύγχρονης τέχνης, είναι γνωστοί στα εικαστικά από τη συμμετοχή τους στην πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας αλλά και από τα websites και τις αφίσες που έδειξαν στην έκθεση Athensville (Αrt Athina). Εκεί αγόρασαν web domains για 15 ευρώ με ονόματα μεγάλων συλλεκτών (όπως www.dakisjoannou.com). Ακόμη περισσότερο γνωστοί είναι για τις μουσικές performances που έχουν κάνει.

ΤΑ ΠΙΟ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΑ

AMP PRESENTS

Η καινούρια γκαλερί AMP presents τάραξε τα νερά με μια σειρά από εκθέσεις και με το σαφές καλλιτεχνικό στίγμα της. Ξεχώρισε επίσης για τα πιο πολυπληθή και ξένοιαστα εγκαίνια. Ο ιδιοκτήτης της Αντρέας Μελάς δηλώνει συχνά ότι ακόμη μαθαίνει, αλλά μέσα από τις εκθέσεις που παρουσιάζει από τον περασμένο Ιούνιο μοιάζει να ξέρει πολύ καλά τι θέλει να κάνει. Ξεκινώντας με το Mail Order Monsters σε συνεργασία με την Jeffrey Deitch Gallery και συνεχίζοντας με την πρώτη ατομική έκθεση του Ben Jones, ή την έκθεση των Tim Rollins και K.O.S, αλλά και πιο πρόσφατα με την παρουσίαση της Ελληνίδας εικαστικού Ραλλού Παναγιώτου στην έκθεση «It ain't a fair» στο Μαϊάμι, και την πρώτη ατομική έκθεση των Callas που άνοιξε μόλις στο χώρο του μοιάζει να μας έχει μολύνει με τη δυναμική σχέση της pop culture με τη σύγχρονη τέχνη και δημιουργία. Επίσης, είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις γκαλερί στην Ελλάδα που βοηθάει συμμετέχοντας και στηρίζοντας την παραγωγή των έργων που παρουσιάζει. Και ταυτόχρονα τα έργα έχουν «σωστές» τιμές που δεν σε κάνουν να πηδάς από την καρέκλα σου, διερωτώμενος από πού ξεφύτρωσαν όλα αυτά τα μηδενικά και σε τι αντιστοιχούν.

MIRFESTIVAL

Η Χριστιάνα Γαλανοπούλου (γνωστή για την επιτυχία του Videodance Φεστιβάλ) ξαναχτύπησε φέτος με το «MIR»!. Είναι ένα ανεξάρτητο φεστιβάλ, χωρίς τη στήριξη κάποιου θεσμικού πλαισίου και με μόνη οικονομική ενίσχυση αυτήν του Δήμου Αθηνών. Παρά τις δυσκολίες κατάφερε να συνδυάσει εναλλακτικές μαρτυρίες από τους χώρους της μουσικής, του σύγχρονου χορού και της τέχνης, αλλά και μαρτυρίες από καλλιτέχνες που δρουν στους τομείς όλων των προαναφερόμενων, προσελκύοντας 3.000 επισκέπτες σε τρεις μέρες. Μέσα σε μια έκθεση όπου, μεταξύ άλλων, ο καλλιτέχνης Yann Leguay τραυμάτιζε με χειρουργικά εργαλεία δίσκους βινυλίου παράγοντας έναν αυθεντικά ηλεκτρονικό ήχο, ή όπου τα γκρουπ Personal Cinema και Erasers ασκούσαν κριτική στο web 02 μέσω μιας ψηφιακής όπερας που παρουσιαζόταν σε πέντε υπολογιστές, το MIR έθεσε ουσιαστικά ερωτήματα σαν αυτά που απορρέουν από δημιουργίες που τελικά ολοκληρώνονται από επείγουσα ανάγκη και όχι για λόγους αυτοπροβολής. Ας ελπίσουμε ότι η οργάνωση θα έχει καλύτερη οικονομική τύχη του χρόνου.

Η ΠΙΟ ΓΛΥΚΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
JACK EARLY ΣΤΗΝ ΓΚΑΛΕΡΙ Ε31

Μουδιασμένος λιγάκι, σαν ξωτικό που για καιρό ήταν σε αχρηστία και ξέχασε τα μαγικά του τρικ, ο Jack Early, γνωστός θρύλος σε (εμάς) τους παλιότερους της σύγχρονης τέχνης μέσα από το καλλιτεχνικό δίδυμο Prutt and Early, παρουσίασε δουλειά του μετά από περίπου δεκαπέντε χρόνια σε ατομική έκθεση. Αυτήν τη φορά ο Early αφηγήθηκε την ιστορία του μέσα από στίχους τραγουδιών που γράφει, απλά και συγκεκριμένα, αβίαστα και άμεσα σαν παραμύθι. Σε μια εγκατάσταση που έμοιαζε με δωμάτιο εφήβου απροσδιόριστου φύλου μας έδωσε ένα μάθημα για τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Ο Jack Early ξαναβρίσκει τον εαυτό του και μετουσιώνει τη λύπη στην πιο γλυκιά μουσική, χωρίς μίσος η κανενός τύπου κακία... Η E31 έδωσε την ευκαιρία στο κοινό της Αθήνας να βιώσει πρώτο αυτή την τόσο ανθρώπινη ανάκαμψη.

ΟΙ ΠΙΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ...

UNDER THE LION, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΕΡΑΝ

Επιμέλεια Αλέξανδρος Γεωργίου, Οργάνωση D.ART
Μια ομαδική προσπάθεια Ιρανών και ενός Έλληνα καλλιτέχνη, με την ουσιαστική οργανωτική και οικονομική υποστήριξη ενός Έλληνα πάτρωνα των τεχνών που άφησε πίσω της ένα κύμα συζητήσεων να πλανάται πέρα από τα περιορισμένα τετραγωνικά ενός συμβατού εκθεσιακού χώρου ή μιας σχετικά συγκρατημένης επιλογής έργων από τη μακρινή (ίσως όμως όχι και τόσο) Τεχεράνη. Η έκθεση βασίστηκε στην ιδέα και επιμέλεια του Αλέξανδρου Γεωργίου και εάν κάτι ένωσε τόσο δυνατά τα έργα, πέρα από τη δεδομένη κατάσταση που βιώνουν οι καλλιτέχνες στην Τεχεράνη, αυτό είναι το βλέμμα και η συναισθηματική κατάσταση του επιμελητή.

SELECTIVEKNOWLEDGE

Επιμέλεια Els Hanappe, Itys foundation
«Επιλεκτική Γνώση» είναι ο τίτλος που περιέγραψε την πρώτη έκθεση του νεοσύστατου Ινστιτούτου Σύγχρονης Τέχνης ITYS, το οποίο ξεκινάει από μια ιδιωτική συλλογή (της οποίας ο/η συλλέκτης προτιμά να παραμείνει ανώνυμος). Μια σειρά από ενδιαφέροντα έργα μετέτρεψε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στο Μέγαρο Εϋνάρδου σε καταλύτη γνώσης, επικαιρότητας, προσωπικού συναισθήματος. Ο κύριος στόχος της έκθεσης ήταν να παρουσιάσει τρόπους με τους οποίους διαφορετικοί καλλιτέχνες διαλέγουν να επεξεργαστούν την επικαιρότητα -κομμάτια της συλλογικής μας μνήμης- προκειμένου να δημιουργήσουν την προσωπική τους αφήγηση. Καλοδουλεμένη ως εγχείρημα, η έκθεση μας έβαζε σε σκέψεις γύρω από τις κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της σύγχρονης ανάπτυξης. Κι αυτό μέσα από μαρτυρίες, όπως το βίντεο των Γερμανών καλλιτεχνών Nina Fisher Maroan και El Sani, το οποίο καταγράφει την άδεια Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού με την παρουσία νέων ανθρώπων που σκοτώνουν την ώρα τους σε αντιπαράθεση με στιγμιότυπα εξέγερσης ενάντια στην απαξίωση της γνώσης, ή αυτήν του Σέρβου καλλιτέχνη Ivan Groupanov, ο οποίος θέτει το θέμα του βρώμικου πολέμου στα Βαλκάνια και τις επιπτώσεις αυτού στις νεότερες γενιές μέσα από ένα slide show φωτογραφιών που απεικονίζουν τον πατέρα του μυώδη και δυνατό μέσα στο οικείο περιβάλλον σε αντιπαράθεση με τον αδελφό του, που δείχνει ευάλωτος και αθώος. Σε μια Αθήνα που οι περισσότερες εκθέσεις εξυπηρετούν πομπώδη μοντέλα γρήγορου ενθουσιασμού και κατανάλωσης χρειάζεται ένας τέτοιος υγιής αντίλογος...

FRACTURED FIGURE

Επιμέλεια Jeffrey Deitch, Urs Fisher Ιδρυμα ΔΕΣΤΕ
Kάτω από τον τίτλο «Fractured Figure», η γνωστή έκθεση στο Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ που κράτησε σχεδόν ένα χρόνο (ανανεωνόμενη σε τακτά χρονικά διαστήματα) συγκέντρωσε ένα σύνολο διαφορετικών καλλιτεχνικών ιδιοσυγκρασιών, οι οποίες αντανακλούν σίγουρα την τάση των τελευταίων χρόνων στη σύγχρονη τέχνη μέσα από το πρίσμα της συγκεκριμένης συλλογής, και όχι μόνο. Την περασμένη χρονιά, σε μια ανανεωμένη εγκατάσταση της έκθεσης, ο επιμελητής Jeffrey Deitch μαζί με τον καλλιτέχνη Urs Fisher δημιούργησαν ένα χώρο που θα τον παρομοίαζα με ένα «παιδότοπο» για kid adults, ο οποίος κυριολεκτικά εκτυλίσσεται στο άρωμα της λευκής σοκολάτας μέσω των γλυπτών του καλλιτέχνη Terence Koh και στον οποίο δεν υπάρχει κανένας από τους περιορισμούς της ενήλικης κοινωνικής συμπεριφοράς. Ένα σύνολο από έργα νεότερων αλλά κυρίως καταξιωμένων καλλιτεχνών (τα οποία, ομολογουμένως, εάν δεν υπήρχε το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, δεν θα τα βλέπαμε στην ελληνική πραγματικότητα) πυροδότησαν αισθητικά παραδείγματα για την εξαιρετικά κατακερματισμένη και εκτός ελέγχου ανθρώπινη κατάσταση. Το πιο ευεργετικό σημείο του εγχειρήματος είναι ότι στο μεγαλύτερο σύνολο -και πάντα συμβολικά- οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν μοιάζει να έχουν αποδεχτεί την ιστορική στιγμή ως έχει, μια γενική, οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντολογική ακόμη και αισθητική κρίση, στην οποία ο άνθρωπος εμφανίζεται πιο εύθραυστος, πιο ανοχύρωτος και πιο ημιτελής από ποτέ.

ΓΚΑΛΕΡΙ ΑΔ
Ο,ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΕΟ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ?

H έκθεση με τίτλο «Ό,τι είναι νέο και ενδιαφέρον?», η οποία ξεκίνησε το Δεκέμβριο παρουσιάζει έργα σταθμούς στην εξέλιξη της τέχνης στην Ελλάδα μαζί με έργα νεότερων αλλά καταξιωμένων Ελλήνων καλλιτεχνών. Έργα των Nelly's (1953), Κανιάρη (1969, 1970), Κεσσανλή (1957, 1971, 1986), Κουνέλλη (1965), Σαμαρά (1971, 1982), Steve Γιανάκου (1981, 2007), Ακριθάκη (1966, 1982) συνυπάρχουν με έργα των Μάρκου, Χριστοδουλίδη, Βελώνη, Σαγρή, Χαρίση, Θεοδωρόπουλου, Νίκου Παπαδημητρίου, Στέφανου Τσιβόπουλου που σε άμεσο διάλογο διαγράφουν μια ιστορική -όχι αποκλειστικά- γραμμική συνέχεια που φέρνει στο νου συσχετισμούς μεταξύ του έργου τέχνης και της κοινωνικής πραγματικότητας στην Ελλάδα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μέσα στη γενική απουσία εκθεσιακών μουσειακών χώρων, όπου μια τέτοια τακτική παρουσίασης θα ήταν δεδομένη, και συγχρόνως μέσα στη γενική μανία και παραζάλη για τους νέους καλλιτέχνες και τα νέα έργα, σαν να μην υπήρξε τίποτα πριν από αυτά, η έκθεση αυτή δεν καλύπτει βέβαια το μεγάλο κενό, αλλά δίνει και μια ώθηση για παρόμοιου τύπου αναζητήσεις.

ΟΙ ΠΙΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ 

ΣΤΗΒ ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ
Μουσείο Μπενάκη (επιμέλεια Κατερίνα Κοσκινά) 

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα παρουσιάστηκε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του Ελληνοαμερικανού καλλιτέχνη Stephen Antonakos στο Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο του ειδικού προγράμματος του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου. Τα 250 έργα -ιδιαίτερα ευαίσθητα επιλεγμένα και τοποθετημένα σε επιμέλεια της Κατερίνας Κοσκινά- έδωσαν τη δυνατότητα στους θεατές να παρατηρήσουν το συνολικό έργο, την πορεία αλλά και τις επιρροές ενός σημαντικού για την ελληνική πραγματικότητα καλλιτέχνη, από τα κορυφαία φορμαλιστικά κινήματα του ‘60-‘70 στις ΗΠΑ. Σε αντίθεση με άλλες αναδρομικές που έχω επισκεφτεί, που μοιάζουν περισσότερο με «επικήδειο», η έκθεση του Αντωνάκου χαρακτηριζόταν από μια απαράμιλλη ζωντάνια και έμοιαζε περισσότερο με την αρχή μιας συζήτησης παρά με τα καλλιτεχνικά συμπεράσματα μιας ζωής. Σε μια σκηνή σύγχρονης τέχνης που συχνά ξεχνά την άμεση ιστορία της και σπάνια τιμά τις γηγενείς αναφορές, εκθέσεις τέτοιου τύπου είναι απλά αναγκαίες.  

MPIA NTABOY
ΕΜΣΤ (επιμέλεια Σταμάτης Σχιζάκης και Τίνα Πανδή)

Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα αναδρομική έκθεση της χρονιάς εγκαινιάστηκε μόλις την περασμένη εβδομάδα. Στο καινούργιο, εφήμερο, αριστοτεχνικά ανακαινισμένο χώρο του ΕΜΣΤ, στο Ωδείο Αθηνών, η παράθεση των σημαντικότερων έργων της Μπίας Ντάβου πιστοποιεί τις εγχώριες αναζητήσεις του μοντερνισμού και μάλιστα ενός ιδιοσυγκρασιακού μοντερνισμού, που θα είχε πολλά να προσφέρει στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης, εάν το έργο της Ντάβου τύχαινε μεγαλύτερης αναγνώρισης και προβολής... εκείνα τα χρόνια! Όπως θα έπρεπε (εδώ και καιρό μάλιστα), το μουσείο αφιερώνει το χώρο του για την ατομική παρουσίαση του έργου της Ντάβου, το οποίο ανήκει στη συλλογή του ύστερα από δωρεά του γιου της Ζάφου Ξαγοράρη. Η έκθεση φανερώνει μια πιο εγκεφαλική και λιγότερο λυρική αναζήτηση της φόρμας, μακριά από γραφικότητες και φανφάρες που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σε εγχώρια αντιπροσωπευτικά δείγματα της καλλιτεχνικής έκφρασης εκείνης της περιόδου.

ΒΛΑΣΣΗΣ ΚΑΝΙΑΡΗΣ
Μουσείο Μπενάκη (επιμέλεια Μάνος Στεφανίδης)

Το Μουσείο Μπενάκη, με αφορμή τα ογδοντάχρονα του Βλάση Κανιάρη, διοργανώνει αναδρομική έκθεση του διακεκριμένου αυτού εκπροσώπου της ελληνικής avant-garde, η οποία εγκαινιάσθηκε επίσης την περασμένη εβδομάδα. Τα έργα του Κανιάρη μοιράζονται άμεσα ανησυχίες τόσο εικαστικές όσο και φορμαλιστικές σε σχέση με αυτές των πολύ νεότερών του καλλιτεχνών και συγκεκριμένα με μια από τις επικρατέστερες γλυπτικές αναζητήσεις: το assemblage. Με συμβολική αφετηρία το 1948, το έργο του Κανιάρη παρουσιάζεται -κάτω από την αριστοτεχνική επιμέλεια του Μάνου Στεφανίδη- σε σχέση με τα μόνιμα εκθέματα του Μουσείου Μπενάκη, τα οποία υποστηρίζουν παράλληλα μια διαχρονική συνέχεια της ελληνικής τέχνης. Μια ευχάριστη έκπληξη για ανασασμούς στο τέλος του χρόνου, σε σχέση μάλιστα και με την έκθεση της Μπίας Ντάβου, της οποίας τα εγκαίνια συνέπεσαν την ίδια μέρα. Αν και αποτελούν δύο διαφορετικούς πόλους αναζήτησης, η εγκυρότητα και των δύο αναπτερώνει το ηθικό σχετικά με ιστορική εξέλιξη της τέχνης στην Ελλάδα.