[Από τον Guardian/απόδοση για το LIFO.gr: Νίκος Μιχαλόπουλος]
Το Χριστουγεννιάτικο τεύχος του Spectator δημοσίευσε ένα εντιτόριαλ με τίτλο «Γιατί το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά όλων των εποχών». Στεκόταν απέναντι στην αντίληψη ότι ζούμε σε «έναν επικίνδυνο, σκληρό κόσμο, όπου τα πράγματα είναι άσχημα και χειροτερεύουν».
Ορίστε η πρώτη παράγραφος: «Μπορεί να μην φαίνεται, αλλά το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά στην ιστορία του κόσμου. Αυτό ακούγεται ως υπερβολικός ισχυρισμός, αλλά επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία. Ποτέ δεν έχει υπάρξει λιγότερη πείνα, λιγότερη ασθένεια ή περισσότερη ευημερία. Η Δύση παραμένει σε οικονομική ύφεση, αλλά οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες προχωρούν μπροστά και οι άνθρωποι βγαίνουν από τη φτώχεια με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ. Ο αριθμός των νεκρών που προκλήθηκε από πόλεμο και φυσικές καταστροφές είναι επίσης ευτυχώς, χαμηλός. Ζούμε σε μια χρυσή εποχή».
Η ίδια ιδέα έχει αναπτυχθεί συστηματικά σε μια σειρά από bestsellers, από το Rational Optimist του Matt Ridley έως το The Better Angels of Our Nature του Steven Pinker.
Υπάρχει, επίσης και μια πιο προσγειωμένη έκδοση που ακούει κανείς συχνά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ιδίως σε εκείνα των μη ευρωπαϊκών χωρών: Κρίση, ποια κρίση; Κοιτάξτε τις λεγόμενες χώρες Bric, τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, ή τις Πολωνία, Νότια Κορέα, Σιγκαπούρη, Περού, ακόμα και πολλά υποσαχάρια αφρικανικά κράτη – όλοι προοδεύουν. Οι χαμένοι είναι η Δυτική Ευρώπη και μέχρι ενός σημείου, οι ΗΠΑ, άρα δεν έχουμε να κάνουμε με μια παγκόσμια κρίση, αλλά απλά με μια αλλαγή προόδου εκτός Δύσης. Δεν είναι ένα ισχυρό σύμβολο αυτής της αλλαγής, το γεγονός ότι, πρόσφατα, πολλοί άνθρωποι από την Πορτογαλία, μια χώρα σε βαθιά κρίση, επιστρέφουν στην Μοζαμβίκη και την Αγκόλα, πρώην αποικίες της Πορτογαλίας, αλλά αυτή τη φορά ως οικονομικοί μετανάστες και όχι ως αποικιοκράτες;
Ακόμη και όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα: Δεν είναι η κατάσταση στην Κίνα και τη Ρωσία τώρα, καλύτερη από ότι ήταν πριν από 50 χρόνια;
Περιγράφοντας την τρέχουσα κρίση ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο, η ιστοριούλα πηγαίνει έτσι, ότι είναι μια τυπικά ευρωκεντρική άποψη που προέρχονται από αριστερούς οι οποίοι υπερηφανεύονται συνήθως για τον αντι-ευρωκεντρισμό τους. Η λεγόμενη «Παγκόσμια κρίση» μας είναι στην πραγματικότητα ένα απλό τοπικό σοκ, σε μια μεγαλύτερη ιστορία συνολικής προόδου.
Αλλά θα πρέπει να μετριάσουμε την χαρά μας. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: αν η Ευρώπη είναι η μόνη σε σταδιακή παρακμή, τι αντικαθιστά την ηγεμονία της; Η απάντηση είναι: «ο καπιταλισμός με ασιατικές αξίες» - οι οποίες, φυσικά, δεν έχουν τίποτα να κάνουν με τους Ασιάτες και τα πάντα να κάνουν, με την σημερινή, σαφή τάση του σύγχρονου καπιταλισμού να περιορίσει ή ακόμα και να αναστείλει τη δημοκρατία.
Η τάση αυτή σε καμία περίπτωση δεν έρχεται σε αντίθεση με την πολυφημισμένη πρόοδο της ανθρωπότητας - που είναι εγγενής λειτουργία της. Όλοι οι ριζοσπάστες στοχαστές, από τον Μαρξ μέχρι τους ευφυείς συντηρητικούς, είχαν εμμονή με το ερώτημα: Ποια είναι η τιμή της προόδου;
Ο Μαρξ ήταν γοητευμένος από τον καπιταλισμό, λόγω της ανήκουστης παραγωγικότητας που εξαπέλυσε, αλλά επέμεινε ότι αυτή η επιτυχία γεννά ανταγωνισμούς. Θα πρέπει να κάνουμε το ίδιο σήμερα: να κρατήσουμε στην οπτική μας τη σκοτεινή πλευρά του παγκόσμιου καπιταλισμού που υποθάλπτει εξεγέρσεις.
Οι άνθρωποι δεν επαναστατούν όταν τα πράγματα είναι πολύ άσχημα, αλλά όταν απογοητεύονται οι προσδοκίες τους. Η γαλλική επανάσταση συνέβη μόνο όταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς είχαν χάσει την κατοχή της εξουσίας, η αντι-κομμουνιστική εξέγερση του 1956 στην Ουγγαρία εξερράγη αφότου ο Imre Nagy ήταν ήδη πρωθυπουργός για δύο χρόνια, μετά από (σχετικά) ελεύθερες διαβουλεύσεις ανάμεσα στους διανοούμενους, οι άνθρωποι επαναστάτησαν στην Αίγυπτο το 2011, επειδή υπήρχε κάποια οικονομική πρόοδος από τον Μουμπάρακ, δημιουργώντας μια τάξη μορφωμένων νέων ανθρώπων που συμμετείχαν στην παγκόσμια ψηφιακή κουλτούρα.
Και γι 'αυτό οι Κινέζοι κομμουνιστές έχουν δίκιο να πανικοβάλλονται: γιατί, κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι σήμερα ζουν καλύτερα από ότι πριν από 40 χρόνια - και οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί (μεταξύ των νεόπλουτων και τα υπολοίπων) έχουν εκτιναχθεί και οι προσδοκίες είναι πολύ υψηλότερες.
Αυτό είναι το πρόβλημα με την ανάπτυξη και την πρόοδο: είναι πάντα άνιση, γεννάει νέες αστάθειες και ανταγωνισμούς, δημιουργεί νέες προσδοκίες που δεν μπορούν να καλυφθούν. Στην Αίγυπτο λίγο πριν από την αραβική άνοιξη, η πλειοψηφία ζούσε λίγο καλύτερα από ότι πριν, αλλά τα στάνταρντς με τα οποία μετρούσε τη (μη) ικανοποίηση της ήταν πολύ υψηλότερα.
Για να μην χαθεί αυτός ο σύνδεσμος μεταξύ προόδου και αστάθειας, θα πρέπει πάντα κάποιος να επικεντρώνεται στο πώς ό,τι εμφανίζεται για πρώτη φορά ως ελλιπής υλοποίηση ενός κοινωνικού έργου, σηματοδοτεί τον εγγενή περιορισμό του.
Υπάρχει μια ιστορία (απόκρυφη, ίσως) σχετικά με τον αριστερό-κεϋνσιανό οικονομολόγο John Galbraith: πριν από ένα ταξίδι στην ΕΣΣΔ στα τέλη της δεκαετίας του 1950, έγραψε σε έναν αντι-κομμουνιστή φίλο του, τον Sidney Hook: «Μην ανησυχείς, δε θα παρασυρθώ από τους Σοβιετικούς και θα γυρίσω πίσω, ισχυριζόμενος ότι έχουν σοσιαλισμό!». Ο Hook του απάντησε αμέσως: «Μα αυτό είναι που με ανησυχεί - ότι θα επιστρέψεις υποστηρίζοντας ότι η ΕΣΣΔ δεν είναι σοσιαλιστική!»
Αυτό που φοβόταν ο Hook ήταν η αφελής άμυνα της καθαρότητας της ιδέας: αν τα πράγματα πάνε στραβά με την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, αυτό δεν ακυρώνει την ίδια την ιδέα, σημαίνει απλά ότι δεν την εφαρμόζουν σωστά. Δεν έχουμε ανιχνεύσει την ίδια αφέλεια σε φονταμενταλιστές της αγοράς σήμερα;
Όταν, κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης συζήτησης στην τηλεόραση, στη Γαλλία, ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Guy Sorman υποστήριξε ότι δημοκρατία και καπιταλισμός αναγκαστικά πάνε μαζί, εγώ δεν θα μπόρεσα να αντισταθώ, κάνοντάς του την προφανή ερώτηση: «Τι γίνεται όμως με την Κίνα;». Αυτός έκανε πίσω: «Στην Κίνα δεν υπάρχει καπιταλισμός!»
Για τον φανατικά υπέρμαχο του καπιταλισμού Sorman, αν μια χώρα δεν είναι δημοκρατική, δεν είναι πραγματικά καπιταλιστική, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που για έναν δημοκρατικό κομμουνιστή, ο σταλινισμός ήταν απλά μια μη αυθεντική μορφή κομμουνισμού.
Με αυτόν τον τρόπο οι σημερινοί απολογητές της αγοράς, σε μια πρωτοφανή ιδεολογική απαγωγή, εξηγούν την κρίση του 2008: δεν ήταν η αποτυχία της ελεύθερης αγοράς που την προκάλεσε, αλλά η υπερβολική κρατική ρύθμιση, το γεγονός ότι η οικονομία της αγοράς μας δεν ήταν η αληθινή, αλλά είχε πέσει στα νύχια του κράτους πρόνοιας.
Όταν απορρίπτουμε τις αποτυχίες του καπιταλισμού της αγοράς, ως ακούσιες ατυχίες, καταλήγουμε σε ένα αφελή "προοδ-ισμό» («progress-ism») που βλέπει ως λύση, μια πιο «αυθεντική» και καθαρή εφαρμογή μιας έννοιας και συνεπώς προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά ρίχνοντας της λάδι.
σχόλια