O ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ CLEMENS GRITL ΣΤΟ LIFO.GR
«Γυμνό τσιμέντο»
Συνέντευξη στον Γιάννη Παπαϊωάννου
Υπάρχει μια στιγμή στο μυθιστόρημα «High-Rise» (1975) του J.G. Ballard όπου ο Δόκτωρ Robert Laing κάθεται στο μπαλκόνι του τρώγοντας το σκύλο του και αναπολεί τα ασυνήθιστα γεγονότα που συνέβησαν μέσα σε αυτήν την τεράστια πολυκατοικία που μένει τους προηγούμενους μήνες. Τώρα που όλα έχουν επιστρέψει στο φυσιολογικό, σκέφτεται έκπληκτος ενώ μασάει τις σάρκες του κατοικίδιου του, ότι δεν υπήρχε καμία ένδειξη στην αρχή ότι η ζωή όλων των ενοίκων θα έπαιρνε μια τόσο απειλητική διάσταση. Με τους σαράντα ορόφους και τα χιλιάδες διαμερίσματα, τα σούπερ-μάρκετ και τις πισίνες, την τράπεζα και το γυμνάσιο, όλα να χάνονται σε μια παρατημένη πραγματικότητα προς τον ουρανό, αυτό το ψηλό κτίριο μπορούσε να προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για βία και συγκρούσεις. Αυτό το ψηλό κτίριο μοιάζει στο μυθιστόρημα σαν να είναι φτιαγμένο για να προκαλέσει τον ίδιο τον ήλιο. Κανένας από τους αρχιτέκτονες που είχαν σχεδιάσει το συγκρότημα δεν μπορούσε να προβλέψει το δράμα της αντιπαράθεσης που λαμβάνει χώρα κάθε πρωί μεταξύ του τσιμέντου και του ανατέλλοντος ήλιου. Η χρυσή κουκίδα του εμφανίζεται πρώτη φορά κάθε μέρα στα πόδια αυτών των γιγάντων και σταδιακά ανεβαίνει στη γραμμή του ορίζοντα για να φέρει το φως και να ξυπνήσει εκείνους που μένουν μέσα σ' αυτό το συγκρότημα γιγάντων. Απ' όλους τους ενοίκους, ο Laing ήταν ο πρώτος που παραδέχτηκε ότι αυτά τα τεράστια κτίρια είχαν κερδίσει τουλάχιστον στην προσπάθειά τους να αποικίσουν τον ουρανό. Ο βρετανός συγγραφέας εξέτασε και σε άλλα μυθιστορήματα την επίδραση του αρχιτεκτονικού τοπίου στην ανθρώπινη ψυχή. Το έκανε και στο «Crash» (1973) και στο «Concrete Island» (1974) πριν το «High-Rise». Και οι συνέπειες αυτής της επίδρασης ήταν μάλλον δυσάρεστες και στις τρεις ιστορίες του.
Πριν από τον Ballard, όμως, ένα άλλο ζευγάρι βρετανών είχε ουσιαστικά φέρει όλη αυτήν τσιμεντένια συμμετρική μονοτονία στην αληθινή ζωή των Άγγλων. Το 1953 η Alison Smithson (1928-1993) και ο Peter Smithson (1923-2003) οι οποίοι στο γραφείο τους, εισήγαγαν τον όρο «νέος μπρουταλισμός» αρχικά (σαν εσωτερικό αστείο) στη δική τους αστική θεωρία. Φανερά επηρεασμένοι από το γαλλικό béton brut (το έγχυτο σκυρόδεμα με εμφανή ίχνη ξυλοτύπων που χρησιμοποίησε o Le Corbusier για να κατασκευάσει πολλά από τα κτίριά του μετά τον πόλεμο), το ζευγάρι ερμηνεύει το φορμαλισμό του μοντέρνου υποστηρίζοντας ότι θα έρθει μια εποχή κατά την οποία τα κτίρια θα λειτουργούν σαν μηχανές. Και κάπως έτσι ο όρος «μπρουταλισμός» (από το ακατέργαστο «brut» και όχι το βάναυσο «brutal») θα τύχει ευρείας διάδοσης. Τα μπρουταλιστικά κτίρια συνήθως διαμορφώνονται με επαναλαμβανόμενες ορθές γωνίες, στέκονται ως ογκώδεις γεωμετρικές μορφές στο αστικό περιβάλλον, για την κατασκευή τους χρησιμοποιείται γκρίζο ακατέργαστο σκυρόδεμα, ενώ μοιάζουν να αποτελούν κομμάτια ενός αρχιτεκτονικού συστήματος που συμβολίζει το άπειρο μιας συμμετρικής και ψυχρής μονοτονίας.
Ο Γερμανός καλλιτέχνης Clemens Gritl, μετά την ολοκλήρωση των αρχιτεκτονικών του σπουδών στο Μόναχο και τη Ρώμη, ξεκίνησε να σχεδιάζει τεχνητά τρισδιάστατα μοντέλα πόλεων, αντικατοπτρίζοντας και εξερευνώντας τις αστικές ουτοπίες του 20ου αιώνα. Αφορμή για να ξεκινήσει αυτή τη σειρά φωτορεαλιστικών σχεδίων του στάθηκε μια επιστημονική μελέτη και έρευνα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, που ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη του Technical University of Munich (το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου). Η μελέτη αυτή οδήγησε τον Gritl στο να ερευνήσει περισσότερο τη δημόσια αρχιτεκτονική, την αισθητική του μπρουταλισμού που άνθισε στις μεταπολεμικές δεκαετίες και στις δύο πλευρές του Σιδηρού Παραπετάσματος, τα οικιστικά συμπλέγματα αλλά και τα εθνικά μνημεία (ειδικά στις σοσιαλιστικές χώρες) και να αποκτήσει έτσι μια βαθιά γοητεία για τις βαριές γκρίζες μπρουταλιστικές δομές. Και ενώ σε αντίθεση με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, αυτά τα έργα βασίζονται περισσότερο σε επαναστατικά κοινωνικά οράματα, έτσι και το έργο του Gritl επικεντρώνεται στην αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στο χώρο, τη διάσταση, την κλίμακα και την μονοτονία τεράστιων αστικών περιοχών και της επίδρασής τους στους ανθρώπους.
[Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε τον Αύγουστο του 2017 για το LIFO.gr]
— Η δουλειά σας είναι γεμάτη από μια στοιχειωμένη μπρουταλιστική ομορφιά; Ποια ήταν η κύρια έμπευσή σας;
Ενώ σπούδαζα αρχιτέκτονας, παθιάστηκα με την μουσική, με την μόδα, την αρχιτεκτονική και το design της δεκαετίας του ’60. Μια μέρα ενώ βρισκόμουν στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, ανακάλυψα ένα τεράστιο αρχείο περιοδικών αρχιτεκτονικής, τα οποία ήταν μέρος μιας πολύ μεγάλης έρευνας που είχε γίνει από το πανεπιστήμιο. Κάπως έτσι λοιπόν άρχισα να περνάω όλο και περισσότερες ώρες στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου διαβάζοντας άρθρα και δημοσιεύσεις, και σιγά σιγά άρχισα να μελετάω περισσότερο για με τα μπρουταλιστικά κτίρια. Ήταν σαν να μπήκα σε ένα ταξίδι στο χρόνο. Στη συνέχεια συνειδητοποίησα ότι σε αντίθεση με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, ο μπρουταλισμός και αυτά τα κτίρια βασίζονταν ευρέως σε επαναστατικά κοινωνικά οράματα.
— Οράματα που σε ένα δημόσιο μάτι, το οποίο δεν έχει καθόλου πείρα, μεταφέρουν εικόνες κτιρίων που συμβολίζουν μια αρχιτεκτονική σχεδιασμένη για χαμηλά κοινωνικά στρώματα. Θεωρείτε την αρχιτεκτονική ως μια μορφή κοινωνικού ελέγχου;
Η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας ο «μπρουταλισμός» γίνεται όλο και πιο μοντέρνος πάλι. Ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές δείχνουν ένα τρομερό ενδιαφέρον στη διατήρηση αυτών των δομών. Κι ένας από τους βασικούς λόγους πιστεύω ότι οφείλεται στο γεγονός ότι αυτές οι αρχιτεκτονικές δομές συμβολίζουν μια ριζοσπαστική έκφραση κοινωνικών ιδεών. Η αρχιτεκτονική γενικότερα χρησιμοποιούνταν ως μέσο για την εκπροσώπηση και τη διαμόρφωση πολιτικών, κοινωνικών ή ιδεολογικών αξιών. Απλά θα ήθελα να περιγράψω αυτήν την μορφή του κοινωνικού ελέγχου ως «έμμεση» καθώς η επίδραση στο άτομο συμβαίνει ασυνείδητα και με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, ένα κτίριο με μια μεγάλη πόρτα στην είσοδο, που μπορεί να φτάνει τα τέσσερα μέτρα ή μια τεράστια αίθουσα που στηρίζεται σε στήλες ύψους δέκα μέτρων, δημιουργούν αυτόματα μια υποσυνείδητη αίσθηση σεβασμού και δέοντος.
— Τα έργα σας αποτελούν μέρος ενός συνεχιζόμενου project ή είναι ολοκληρωμένα;
Θα έλεγα ότι αποτελούν μόνο την αρχή! Κάθε μέρα συγκεντρώνω όλες τις ιδέες μου σε ένα σημειωματάριο με σκίτσα. Ο πλήρης χρόνος που απαιτείται για μια εικόνα κυμαίνεται από 4 μέχρι 6 μήνες, αφού μου αρέσει να αναπτύσσω τα κτίρια με πολύ λεπτομερή τρόπο. Αυτή τη στιγμή δουλεύω το ΝΟ#6. Είναι σχεδόν τελειωμένο και θα δημοσιευθεί σε περίπου τέσσερις εβδομάδες. Επίσης, ξεκίνησα πρόσφατα τη διαδικασία σχεδιασμού του ΝΟ#7.
— Υπάρχει ένα απόσπασμα από το «High-Rise» στην αρχική σελίδα του site σας. Αυτό είναι μάλλον το πιο προφανές βιβλίο για να αναφερθεί κάποιος όταν συζητάει για τον Ballard και την αρχιτεκτονική. Τι σας τράβηξε την προσοχή σε αυτό;
Όταν έκανα τη διδακτορική μου διατριβή σχετικά με τις κατοικίες μεγάλης κλίμακας του 1960 στο πανεπιστήμιο, ο καθηγητής μου συνέστησε να διαβάσω αυτό το μυθιστόρημα. Αμέσως, γοητεύτηκα από τη σκοτεινή δυστοπική ατμόσφαιρα του Ballard και την προκλητική του θέση ότι η παρουσία ενός τεράστιου αρχιτεκτονικού κτίσματος μπορεί να δημιουργήσει τόσο μεγάλη κοινωνική ένταση, με αποκορύφωμα τη δολοφονία, τη φθορά, την καταστροφή και ακόμη και την αναρχία. Η ιστορία αυτή με οδήγησε στο να φανταστώ πώς μια ριζοσπαστική, φουτουριστική μητρόπολη θα μπορούσε να αναπτυχθεί και να γεράσει.
— Πώς σας φάνηκε η κινηματογραφική μεταφορά του Ben Wheatley;
Νομίζω ότι η ιστορία του βιβλίου είναι πολύ δύσκολο να μεταφερθεί σε μια ταινία – πραγματικά, όμως, μου έλειψε η προσέγγιση να περιγράψει ο σκηνοθέτης τα σύνθετα αίτια της κοινωνικής αναταραχής. Επίσης θα περίμενα λίγο πιο εκτεταμένες και επεξεργασμένες τις εξωτερικές απόψεις των ψηλών κτιρίων, καθώς οι εσωτερικοί χώροι που φαίνονται στην ταινία είναι φτιαγμένοι με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια.
— Ο Ballard είναι γνωστός για την εμμονή του για τα πολυώροφα κτίρια στάθμευσης αυτοκινήτων. Αν δεν κάνω λάθος το NO#3 είναι ένα από αυτά. Τι σημαίνουν για εσάς τα πολυώροφα πάρκινγκ;
Ναι, πράγματι το ΝΟ#1 και το ΝΟ#3 δείχνουν πολυώροφα πάρκινγκ. Τι βλέπω σ’ αυτά τα κτίρια; Βλέπω μια μεγάλη ευκαιρία στο σχεδιασμό πολύ αρχαϊκών, ωμών δομών, ακατέργαστων και ελαχιστοποιημένων στο σκυρόδεμα που τα κρατάει όρθια.
• Όλες οι φωτογραφίες που έχουν χρησιμοποιηθεί σε αυτό το άρθρο έχουν χορηγηθεί με την έγγραφη άδεια του καλλιτέχνη.
• Κάθε αναπαραγωγή τους υπόκειται σε νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Επίσημο site του Clemens Gritl: https://www.clemensgritl.com/
