Να σημειώσουμε κάτι από την αρχή. Όταν μιλάμε για τους Beatles μιλάμε για το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό νεανικό συγκρότημα, πέρα από εποχές και στυλ, που άλλαξε δια παντός το ποπ τραγούδι, διαμορφώνοντας συγχρόνως νέα και ισχυρά πρότυπα. Άρα, οποιαδήποτε κουβέντα σχετική με τους Beatles δε γίνεται να χάνει ποτέ την αξία της. Συνεχίζουμε...
Ένα ερώτημα σχετικό με τα Σκαθάρια, που πλανιέται ελαφρώς, είναι το αν θα μπορούσε να είχαν παίζει ποτέ live στην Αθήνα. Χρονικά, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί μόνο στην ευρωπαϊκή περιοδεία τους, το καλοκαίρι του 1965, όταν είχαν εμφανιστεί σε Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία, φθάνοντας μέχρι το Μιλάνο, τη Γένοβα και τη Ρώμη τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς. Ποτέ άλλοτε. Μα και τότε ήταν αδύνατον. Το καλοκαίρι του '65 ήταν ένα ταραγμένο καλοκαίρι για την Ελλάδα (Ιουλιανά, πριν και μετά) και μια τέτοια συναυλία ήταν πρακτικώς αδύνατον να συμβεί και για διαφόρους άλλους λόγους (τεχνικούς, οικονομικούς-budget κ.λπ.). Ίσως μόνο το κράτος θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά, άμα τους προσκαλούσε, ξέρω 'γω, στο Φεστιβάλ Αθηνών. Όμως το Φεστιβάλ Αθηνών ήταν, τότε, πολύ συντηρητικό για τέτοια πράγματα, καθώς και με το ρίξιμο της ιδέας μόνο οι επαΐοντες θα έβγαζαν σπυριά...
Παρά ταύτα, στην καλύτερη, και πιο ιστορική πια, φάση της διαδρομής τους, σχεδόν αμέσως μετά την κυκλοφορία του θρυλικού LP "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band", οι Beatles θα βρίσκονταν στην Ελλάδα, το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου 1967, για διακοπές – και βεβαίως η παρουσία τους δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από τα μέσα, τον Τύπο και τον κόσμο, μιαν εποχή όπου οι Beatles ήταν δημοφιλέστεροι και από το... Χριστό.
Οι Beatles είχαν την άδεια των αρχών για πλήρη ελευθερία κινήσεων, τόσο οδικώς όσο και στη θάλασσα, με τον τότε ΕΟΤ να τους ακολουθεί κατά πόδας, καθώς η τουριστική αξιοποίηση του γεγονότος –μέσα στο πλαίσιο και τις δυνατότητες της εποχής– ήταν προφανής.
Ένα άλλο ερώτημα, που το θέτουν ορισμένοι, έχει να κάνει με το γεγονός της παρουσίας ενός τόσο δημοφιλούς και «έξαλλου» νεανικού συγκροτήματος στη χώρα, το πρώτο καλοκαίρι της δικτατορίας. Πώς και επετράπη, εν πάση περιπτώσει, η παρουσία των Beatles εκείνη τη στιγμή στην Ελλάδα – όταν λίγες ημέρες πριν το πραξικόπημα είχαν γίνει οι γνωστές φασαρίες στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στη συναυλία των Rolling Stones; Βασικά... δεν έτρεχε τίποτα!
Οι Beatles είχαν την άδεια των αρχών για πλήρη ελευθερία κινήσεων, τόσο οδικώς όσο και στη θάλασσα, με τον τότε ΕΟΤ να τους ακολουθεί κατά πόδας, καθώς η τουριστική αξιοποίηση του γεγονότος –μέσα στο πλαίσιο και τις δυνατότητες της εποχής– ήταν προφανής. Το καθεστώς, εξάλλου, δεν θα μπορούσε να αρνηθεί για πολλούς λόγους μια τέτοια εκ Δυσμών «υψηλή» επίσκεψη, όταν μάλιστα δεν περίσσευαν και οι κινήσεις «καλής θελήσεως» προς το εξωτερικό. Οι άδειες εδόθησαν και οι Beatles ήρθαν!
Ο άνθρωπος που κινούσε τα σχετικά νήματα εκείνη την εποχή ήταν ο Αλέξης Μάρδας (1942-2017), γνωστός και ως Magic Alex, φίλος και συνεργάτης, τότε, των Beatles. Ο Μάρδας είχε μιλήσει πολλές φορές γι' αυτά τα θέματα – και σε περιοδικά, στη Γυναίκα π.χ. τον Μάρτιο του 1995 («Αλέξης Μάρδας, ο άνθρωπος που γνώριζε πολλά») και στην τηλεόραση, στο Αργά π.χ. του Νίκου Μαστοράκη (το 1994 και ξανά το 2006) και αργότερα σε σάιτ κ.λπ. Δεν ξέρω αν ο πατέρας του Μάρδα, που ήταν στρατιωτικός, είχε μεσολαβήσει για τα περαιτέρω, εκείνο όμως που είναι εξακριβωμένο είναι πως οι Beatles μετά της κουστωδίας τους –είχαν έρθει σε δύο δόσεις– είχαν μείνει, στην Αθήνα, στο πατρικό του Μάρδα, στη συνοικία των στρατιωτικών στου Παπάγου.
Αρχικά, την 20η Ιουλίου 1967 ήρθαν στην Αθήνα ο George Harrison με τη σύζυγό του Pattie Boyd, ο Ringo Starr και ο Neil Aspinall (συνεργάτης των Beatles) και εν συνεχεία, την 22α Ιουλίου, o John Lennon, με τη σύζυγό του Cynthia και το γιό τους Julian, μαζί με τον Paul McCartney, τη φίλη του Jane Asher, τη 16χρονη αδελφή τής Pattie Boyd την Paula Boyd, τον Mal Evans (road manager του συγκροτήματος) και τον Alistair Taylor (τον εξ απορρήτων του Brian Epstein). Όλοι αυτοί (και μάλλον κι άλλοι, λιγότερο επώνυμοι) κατέλυσαν στο πατρικό του Μάρδα στου Παπάγου και κάπου εκεί τους βρήκε ο Μαστοράκης προλαβαίνοντας να πάρει κάτι μικροσυνεντεύξεις. Διαβάζουμε από τους Μοντέρνους Ρυθμούς (#86, 2 Αυγούστου 1967), που θα κυκλοφορούσαν με ωραίο κατακόκκινο εξώφυλλο και με κύριο τίτλο «Οι Μπητλς στην Ελλάδα!»:
«Ο Γιάννης Μάρδας (σ.σ. τον Αλέξη Μάρδα τον έλεγαν και Γιάννη) ο έλληνας φίλος τους που τους διέθεσε το σπίτι του –ένα πραγματικά όμορφο σπίτι– στο συνοικισμό Παπάγου, και τους φιλοξένησε μαζί με τον Ζαχαράκη τζούνιορ (σ.σ. ποιος ήταν αυτός;) θα 'ναι σίγουρα ευχαριστημένος με τη γνωριμία του μαζί τους. Ο κόσμος που τους μίλησε, όσο έμειναν στην Ελλάδα, οι άνθρωποι του γιωτ, που τους γύρισε στα νησιά, σε μια κρουαζιέρα χρώματος γαλάζιου, έχουν να το κάνουν. "Είναι σπουδαία παιδιά". Οι δυο πρώτοι (σ.σ. Harrison και Ringo) έφτασαν μέσα σε σιγή και... φωτογραφική αδράνεια. Κρύφτηκαν καλά και μόνον οι teens, που μένουν κοντά στη βίλα του Μάρδα, τους πήραν είδηση. Λίγες μέρες αργότερα, ο Πωλ και ο Τζων, έκαναν παρέα στους φίλους τους (σ.σ. οι Beatles από ένα σημείο και μετά δεν ταξίδευαν και οι τέσσερις μαζί, για ευνόητους λόγους...)».
Ακολουθεί η κουβέντα, στο πόδι, του Νίκου Μαστοράκη (Ν.Μ) με τους John Lennon (J.L.) και Paul McCartney (P.M.):
Νίκος Μαστοράκης: Θ' αγοράσετε στ' αλήθεια αυτό το νησί που μάθαμε ότι σας προσφέρεται;
Paul McCartney: Όχι, δεν μας αφήνουν ν' αγοράσουμε νησί...
John Lennon: Ίσως όμως να μπορέσουμε ν' αγοράσουμε λίγη θάλασσα! Μας λείπει στο Λονδίνο...
Ν.Μ.: Μια ερώτηση συνηθισμένη. Τι γίνεται με το συγκρότημα;
P.M.: Η ιστορία είναι παλαιά – και όχι αληθινή. Αποφασίσαμε απλώς να σταματήσουμε τις ζωντανές εμφανίσεις. Συνεχίζουμε τους δίσκους και την τηλεόραση...
J.L.: Δεν διαλύθηκε το συγκρότημα. Εδώ και τις διακοπές μας τις κάνουμε μαζί.
Ν.Μ.: Πωλ, θα παντρευτείς την Τζέην;
(η ερώτηση γίνεται λίγο πιο δυνατά απ' το κανονικό κι η Τζέην χαμογελά από το παράθυρο του αυτοκινήτου)
P.M.: Θα κάνω παρέα στους υπόλοιπους...
(τώρα το χαμόγελο γίνεται πιο πλατύ στα χείλη της Τζέην)
Ν.Μ.: Γιατί σταματήσατε τα ρεσιτάλ;
P.M.: Γιατί μας κούρασαν. Είχαμε φτάσει στο σημείο να μην έχουμε πια σπίτι, με τόσα ταξίδια. Τώρα θα κάνουμε μόνο δίσκους...
J.L.: Είναι για μας μιαν απόλαυση να καλλιεργούμε τον κήπο μας, στο τέλος μιας κουραστικής εβδομάδας...
Ν.Μ.: Ποιος γράφει τους στίχους και ποιος τη μουσική απ' τους δυο σας;
J.L.: Και οι δυο και τα δυο. Άλλοτε ο Πωλ στίχους, άλλοτε εγώ.
P.M.: Άλλοτε ο Τζων μουσική, άλλοτε εγώ.
Ν.Μ.: Λίγα δευτερόλεπτα ακόμη, για μερικές φωτογραφίες...
Στις 23 Ιουλίου οι Beatles ξεκινάνε για μιαν εκδρομή σε Αράχωβα, Δελφούς, Ιτέα κ.λπ. Είναι γνωστή σε όλους πια η φωτογραφία τού Αριστοτέλη Σαρρηκώστα στην Αράχωβα με τους Βρετανούς να ποζάρουν μαζί με παραδοσιακούς μουσικούς, ίσως όμως δεν είναι τόσο γνωστή η παρουσία τους στην Ιτέα, εκείνη την Κυριακή του Ιουλίου 1967. Πριν καιρό ένας φίλος μού είχε στείλει στο blog μου κάποια σκαναρισμένα αποκόμματα της τοπικής εφημερίδας «Αγώνας της Ιτέας» της 31/7/1967 στα οποία διαβάζουμε:
«(...) Όλα αυτά όμως για τους μάγους του πενταγράμμου, το πολυθρύλητο συγκρότημα των Μπητλς δεν έχουν σημασία. Το απόγευμα της Κυριακής 23 τρέχοντος μηνός πήραν τ' αυτοκίνητά τους, τις ωραιότατες γυναίκες τους, τις φίλες και τους φίλους τους και κατέβηκαν από την Αράχωβα και τους Δελφούς, όπου με την ευκαιρία της αφίξεώς τους στη χώρα μας ήλθαν να γνωρίσουν τον τόπο μας, στην ωραία πόλη μας. Κάτι τους τράβηξε σ' αυτή. Τους οδήγησαν στο Ξενία, στην πλαζ του οποίου πήραν με την ησυχία τους το απογευματινό τους μπάνιο και χάρηκαν τη θάλασσα. Έτρεξαν στο γκαζόν, έπαιξαν χαρούμενοι μεταξύ τους, γέλασαν πολύ, ανέπνευσαν με άνεση, μακριά από τους έξαλλους teens, ήπιαν αναψυκτικά και ξεκουράστηκαν για δύο περίπου ώρες.
Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός της εισόδου τους στην πλαζ του Ξενία εξαιτίας του ινκόγκνιτό τους και της προσωρινής εκπλήξεως που δημιούργησαν με το ντύσιμο και την εμφάνισή τους. Τα θρυλικά Σκαθάρια του Λίβερπουλ καθώς εισέβαλαν... κυριολεκτικά φορτωμένοι με κουδούνια, κομπολόγια και άλλα μπιχλιμπίδια, που τους χάρισαν στην Αράχωβα, ανάγκασαν τους ανθρώπους του μοτέλ να... κουμπωθούν, να φροντίσουν για την είσπραξη των εισιτηρίων, πριν τους το... σκάσουν αυτοί οι τεντυμπόυδες και να τους προσέξουν να μην κάνουν ζημιές...
Τους αντελήφθησαν βεβαίως πολύ γρήγορα και τους πρόσφεραν την πατροπαράδοτη ελληνική φιλοξενία – μαζί δε με άλλους θαυμαστές και θαυμάστριες που κατέφθασαν εν τω μεταξύ και ζήτησαν αυτόγραφα.
Πριν από την αναχώρησή τους ο ελληνομαθής Τζων, αφού ζήτησε διάφορες πληροφορίες, ευχαρίστησε ελληνικότατα αφήνοντας επιπλέον για... σουβενίρ το ρολόι του, αφού κόπηκε το λουράκι και όλοι οι άλλοι ένα γενναίο φιλοδώρημα.
Η ευχαρίστηση και η ικανοποίηση ήτανε ζωγραφισμένες στα πρόσωπα όλης της παρέας τους καθώς έφευγαν».
Θ' ακολουθήσει η γνωστή κρουαζιέρα (γύρος της Αττικής, Νότιος Ευβοϊκός με κατεύθυνση προς τα βόρεια φυσικά και εν συνεχεία τις Σποράδες), που είχε να κάνει και με μιαν «ιδέα» του John Lennon να βρουν οι Beatles κάποιο μικρό ελληνικό νησί, με τη βοήθεια του Magic Alex, ώστε να το αγοράσουν για να το μετατρέψουν σε κάτι σαν... hippie camp. Θυμάται τα δικά του o George Harrison:
«Μισθώσαμε ένα κότερο και αρχίσαμε να περιπλέουμε την Αττική, χαζεύοντας τα νησιά. Κάποιος μας είχε πει ότι θα άξιζε να επενδύσουμε μερικά χρήματα, οπότε εμείς σκεφτήκαμε: "ε, λοιπόν, ας αγοράσουμε ένα νησί. Θα πάμε μόνον εκεί και θα 'χαθούμε'". Είχαμε πάντως τότε ένα υπέροχο "ταξίδι", να το πούμε αυτό. Ο Τζων κι εγώ ήμασταν συνεχώς κάτω από την επήρεια του LSD (σ.σ. τα πίνανε κανονικά... πάνω από τη μύτη της χούντας, καθώς δεν είχαν ελεγχθεί οι αποσκευές τους στο αεροδρόμιο – ούτε στην πατρίδα τους τέτοια προστασία!), καθισμένοι στο μπροστινό μέρος του πλοίου γρατζουνώντας γιουκαλίλια. Η στεριά ήταν στ' αριστερά, ενώ ένα μεγάλο νησί ήταν στα δεξιά (σ.σ. η Εύβοια). Ο ήλιος έλαμπε κι εμείς τραγουδούσαμε Χάρε Κρίσνα για ώρες και ώρες. Τελικά αράξαμε σε μια μικρή παραλία σ' ένα χωριό, αλλά μόλις βγήκαμε από το κότερο άρχισε να βρέχει. Έπιασε θύελλα, μαζί με αστραπές, και το μοναδικό κτίσμα στο νησί ήταν ένα σπιτάκι κάποιων ψαράδων – οπότε όλοι μαζευτήκαμε εκεί. "Μας συγχωρείτε, δεν θα σας ενοχλήσουμε αν έλθουμε να προστατευτούμε στο σπίτι σας" και τέτοια... Το νησί ήταν καλυμμένο με μεγάλα βότσαλα, αλλά ο Άλεξ (σ.σ. ο Αλέξης Μάρδας) είπε: "Δεν έχει σημασία. Θα έρθει ο στρατός και θα τα καθαρίσει, θα τα πάρουμε πέρα μακριά". Τελικά, πήγαμε πίσω στο κότερο, σαλπάραμε, και ποτέ πια δεν σκεφτήκαμε ξανά σε σχέση με το νησί».
Από το The Beatles Anthology [Chronicle Books, San Francisco 2000]
Ποιο ήταν, όμως, αυτό το νησί; Άλλοι λένε η Αγία Τριάδα έξω από την Ερέτρια, άλλοι κάνουν λόγο για κάποιο από τα Λιχαδονήσια στον Βόρειο Ευβοϊκό, η αλήθεια όμως είναι πως το νησάκι ήταν ο Τσουγκριάς κοντά στη Σκιάθο.
Σε άρθρο της Μακεδονίας από την 29η Ιουλίου 1967 μαθαίνουμε πως ο Τσουγκριάς (που είχε ιδιοκτήτη) κόστιζε 12,5 εκατομμύρια δραχμές και πως το χουντικό Υπουργείο Γεωργίας απαγόρευσε την πώληση, για να διαφυλάξει τον ελεύθερο χαρακτήρα της έκτασης και τη μη άλωσή της από τον τουρισμό (αν θέλουμε το πιστεύουμε). Η εφημερίδα παρουσιάζει πάντως και δήλωση τού McCartney ο οποίος λέει: «Θέλαμε να το αγοράσουμε, αλλά δεν μας το πουλάνε πια. Μας είπαν ότι δεν επιτρέπεται πια η πώληση μεγάλων κομματιών γης στην Ελλάδα». Τέλος πάντων... Ίσως δεν έχουν και τόσο μεγάλη σημασία αυτά. Σημασία έχει πως στη γειτονική Σκιάθο παίχτηκε κάτι απίθανο!
Δώστε σημασία σ' ένα δημοσίευμα πάλι της Μακεδονίας της 9/8/1967 (ημέρα Τετάρτη), που αναφέρεται σε δυο Τετάρτες πίσω (26 Ιουλίου). Ψαξίματα με ημερομηνίες και τέτοια με έχουν οδηγήσει να συμπεράνω πως ο Ringo Starr δεν ήταν τότε στο κότερο, καθώς είχε αναχωρήσει για την πατρίδα του από τις 25 Ιουλίου, επειδή η γυναίκα του ήταν ετοιμόγεννη στο δεύτερο παιδί τους. Πάμε...
«Εν τοσούτω υπήρξαν και από μέρους της ελληνικής νεολαίας εξωφρενισμοί, όταν οι Μπητλς έφθασαν εις την Σκίαθον με μίαν νοικισμένην θαλαμηγόν. Το παν ανεστατώθη εις το λιμάνι και εις την προκυμαίαν. Οι θερμόαιμοι θαυμασταί έφθασαν να κυκλώσουν την θαλαμηγόν, παρεμποδίζοντες την κίνησιν των πλοίων, ζητούντες μία τρίχα από τα μαλλιά των ακούρευτων μουσικών, δια να την έχουν ως ανάμνησιν. Αλλά οι Μπητλς ουδέ εις το κατάστρωμα ενεφανίζοντο. Επί τέσσαρας ώρας οι θαυμασταί των εξεροψήνοντο από τον ιουλιανόν ήλιον, όταν έξαφνα από το εσωτερικόν της θαλαμηγού ηκούσθησαν ήχοι μουσικής. Έπαιζαν οι Μπητλς και ετραγουδούσαν. Έξαλλοι ηκούοντο ρυθμοί, υστερικαί κραυγαί, πανδαιμόνιον. Και τότε, εις την προκυμαίαν εις το καταμεσήμερον ήρχισε να χορεύει η νεολαία υπό τους ήχους της μουσικής και τας φωνάς των Μπητλς. Όλη η παραλία είχε μεταβληθή εις πίσταν χορού. Ούτε οι άνδρες του λιμεναρχείου, ούτε η αστυνομία ημπόρεσε να σταματήση τον ομαδικόν αυτόν και αλλόφρονα χορόν. Το μόνον που κατόρθωσαν ήτο να αποτρέψουν το ομαδικόν "ρεσάλτο" εις την θαλαμηγόν. Ημπορεί, βεβαίως, το γενόμενον εις την Σκίαθον να μην ομοιάζη με όσα έγιναν αλλού, από την νεολαίαν υποδεχόμενην του Μπητλς. Ήτο όμως και αυτό ένα ομαδικόν παραλήρημα, γνώρισμα της εποχής μας».
Απίστευτο ε;
Η Beatles θ' αναχωρήσουν από την Ελλάδα ξανά σε δόσεις. Ο John Lennon και ο Paul McCartney θα φύγουν την 31η Ιουλίου, ενώ ο George Harrison ίσως έφυγε λίγο νωρίτερα, αν κρίνουμε από το γεγονός πως την 1η Αυγούστου του '67 πετούσε για Λος Άντζελες, για να παρακολουθήσει ένα live του Ravi Shankar στο Hollywood Bowl (από το βιβλίο The Beatles A Day in the Life στην Omnibus Press, το 1980).
Ξαναήρθαν οι Beatles στην Ελλάδα;
Όλοι μαζί ποτέ. Τον Σεπτέμβρη του '63 όμως είχαν έλθει ο Paul McCartney με την Jane Asher και ο Ringo Starr με την Maureen Cox (αργότερα σύζυγος του Ringo), ενώ τον Νοέμβριο του '69 ήρθαν ο John Lennon με την Yoko Ono (ορισμένοι που δεν καταλαβαίνουν και πολλά στο ίντερνετ, χρησιμοποιούν φωτογραφίες του ζεύγους με λεζάντες του... '67!). Φυσικά, ορισμένοι είχαν έρθει και μόνοι τους, όπως ο George Harrison το 1979. Τότε μάλιστα ο Harrison πρέπει να εμπνεύστηκε και το τραγούδι του "Greece" (Yugo to Slavia/ Half past Armenia/ Down and towards the Med/ Left side of Turkey/ Nowhere near Fiji/ You will find Greece), που μπήκε στο άλμπουμ του "Gone Troppo" [Dark Horse Records] το 1982.
George Harrison - Greece
