Η πόλη, εκτός από τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτή και τις σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους, είναι και τα κτίριά της.
Πολλά κτίρια και άλλοι δημόσιοι χώροι έχουν συνδέσει το όνομά τους κι έχουν μετεξελιχθεί σε κάτι διαφορετικό από αυτό που προέβλεπε το αρχικό σχέδιο του αρχιτέκτονα.
Η πλατεία Συντάγματος π.χ. ήταν μια απλή πλατεία μπροστά απ’ το Βασιλικό Παλάτι ως το 1843, όταν στις 3 Σεπτεμβρίου εκείνου του έτους πλήθος κόσμου μαζεύτηκε στο σημείο, απαιτώντας από τον Όθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα.
Τα κτίρια ενσωματώνονται στον ιστό της πόλης, αποκτώντας ζωή και ιστορία. Αλληλεπιδρούμε με αυτά για χρόνια, γενιές ολόκληρες, δημιουργώντας ουσιαστικούς δεσμούς μαζί τους, και στη (συλλογική) συνείδησή μας αποκτούν πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις και γίνονται κάτι πολύ περισσότερο από απλές, άψυχες κατασκευές. Γι’ αυτό και μας στενοχωρεί ιδιαιτέρως όταν βλέπουμε κτίρια-σύμβολα να παραπαίουν, ν’ αφήνονται στην τύχη τους. Η μπουλντόζα σηματοδοτεί την κηδεία του κτιρίου και η κατεδάφιση τον θάνατό του.
Καλώς ή κακώς, ο αρχικός λειτουργικός σκοπός ενός κτιρίου τερματίζεται κάποια στιγμή. Κλείνει ένα εργοστάσιο, μεταφέρεται μια υπηρεσία, διακόπτει τη λειτουργία της μια σχολή κ.ο.κ. Αυτό, όμως, δεν πρέπει να συνεπάγεται και το τέλος της ζωής ενός σημαντικού κτιρίου. Η επανάχρηση, δηλαδή η ένταξη νέας χρήσης, δίνει ζωή και μέλλον σ’ ένα κτίριο, και αν αυτό γίνει με σεβασμό στα χαρακτηριστικά του (όχι μόνο στα τυπολογικά και μορφολογικά αλλά και στα ιστορικά), δίνει πόντους στο αστικό τοπίο.
Έχουμε πλήθος τέτοιων παραδειγμάτων στην Αθήνα: το εργοστάσιο παραγωγής φωταερίου που τώρα φιλοξενεί την Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο στην Πανεπιστημίου, όπου εδώ και πολλά χρόνια έχει την έδρα του το Συμβούλιο της Επικρατείας, τα μουσεία Μπενάκη και Κυκλαδικής Τέχνης, που από κατοικίες μετασχηματίστηκαν σε μουσεία, το Μέγαρο Σερπιέρη στην Πανεπιστημίου, το οποίο αποτελεί την έδρα της Αγροτικής Τράπεζας, το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που έγινε το πολυκατάστημα City Link, και πολλά άλλα. Όλα τα παραπάνω είναι παραδείγματα από την εποχή της «ισχυρής Ελλάδας», προ κρίσης και Μνημονίου. Τι γίνεται τώρα;
Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ MONUMENTA
Τον ρόλο του κράτους και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας προσπαθούν ν’ αναλάβουν διάφορες ομάδες και κινήσεις πολιτών, οι οποίες δραστηριοποιούνται με στόχο την προστασία σημαντικών κτιρίων σε όλη την πόλη. Μια από τις πιο δραστήριες είναι η MonuMENTA, μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία με σκοπό την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της χώρας μας. Στην Αθήνα επικεντρώνονται στα κτίρια-σύμβολα κι επιδιώκουν την ευαισθητοποίηση του κοινού για εκείνα που χρειάζονται την άμεση βοήθειά μας, ώστε να συνεχίσουν να υπάρχουν. Μέσα από ποδηλατάδες, διοργάνωση ομιλιών, ξεναγήσεων κι εμπεριστατωμένης ενημέρωσης μέσω του site της (monumenta.org), η εταιρεία έχει καταφέρει να δώσει «παράταση» σε ιστορικά κτίρια.
Όπως μας πληροφορεί η Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος και συντονίστρια της MonuMENTΑ, υπάρχουν πολλά κτίρια-μνημεία στην Αθήνα που το μέλλον τους φαντάζει τουλάχιστον ζοφερό. O κινηματογράφος Άστρον είναι ένα από αυτά. « Έργο του αρχιτέκτονα Σόλωνα Κυδωνιάτη (1957) στη λεωφόρο Κηφισίας 37, έχει πάψει να λειτουργεί εδώ και αρκετά χρόνια. Το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού γνωμοδότησε τον Σεπτέμβριο 2011 υπέρ του μη χαρακτηρισμού του ως διατηρητέου μνημείου, ανοίγοντας τις ορέξεις διαφόρων. Ευτυχώς, όμως, οι υπουργοί Πολιτισμού και Τουρισμού δεν έχουν υπογράψει μέχρι σήμερα τη συγκεκριμένη απόφαση, δίνοντας χρόνο σε αυτούς που πιστεύουν στην αρχιτεκτονική και πολιτισμική αξία του Άστρον και αγωνίζονται να τη διαφυλάξουν», εξηγεί η κυρία Γρατσία. Μέσω της ιστοσελίδας της MonuMENTΑ μπορείτε να στείλετε ηλεκτρονική κάρτα στον υφυπουργό (πια) Πολιτισμού για να μην υπογράψει τον εν λόγω μη χαρακτηρισμό.
Όλοι οι άντρες της Αθήνας γνωρίζουν καλά το 410 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, λίγοι όμως ξέρουν τον πρώην χώρο του. «Πρόκειται για έναν ιστορικό και ιδιαίτερα γοητευτικό χώρο, με 13 λιθόκτιστα κτίρια του 19ου και 20ού αιώνα και δεντροστοιχίες μεγάλων, αιωνόβιων δέντρων, στη συνέχεια του πάρκου Ελευθερίας. Τα περισσότερα κτίρια είναι εγκαταλειμμένα και πρόσφατα βγήκε η απόφαση του ΥΠΠΟΤ, σύμφωνα με την οποία κηρύσσονται διατηρητέα μνημεία τα 7 από τα 13 κτίρια. Ανάλογη απόφαση βγήκε πριν από λίγα χρόνια από το ΥΠΕΚΑ. Η MonuMENTA έχει προσφύγει στο ΣτΕ κατά της απόφασης του ΥΠΕΚΑ και περιμένει τη γνωμοδότηση», συμπληρώνει η ίδια.
Το κτήμα Δρακοπούλου στα πυκνοκατοικημένα Πατήσια είναι μια ακόμη περίπτωση. Εκεί βρίσκουμε τρία κτίρια: δύο διατηρητέα, την πολύπαθη βίλα Δρακοπούλου, που ένα μέρος της κάηκε (μυστηριωδώς για τους κατοίκους) το 2007, κι ένα νεοκλασικό κτίριο, το οποίο επίσης εν μέρει κάηκε το 2011, και το κτίριο των γραφείων της Εριουργίας Δρακοπούλου, το μόνο που απέμεινε από την κατεδάφιση. Η κυρία Γρατσία μας λέει ότι «το διατηρητέο βιομηχανικό κτίριο αποχαρακτηρίστηκε το 1991 για να κατεδαφιστεί το 2009 από τον Δήμο Αθηναίων, όμως η περαιτέρω ανάπλαση του χώρου (για εμπορική χρήση, όπως ακούγεται) έχει βρει σθεναρή αντίσταση από την τοπική Επιτροπή Κατοίκων, που αγωνίζεται για τη διαφύλαξη των ιδιαίτερα αξιόλογων κτιρίων και του κτήματος ως χώρου πρασίνου». Μάλιστα, εκεί θα προβληθεί στις 17/7 (21:00) η ταινία Τσίου, στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Θερινού Κινηματογράφου της Αθήνας.
ΕΜΠΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΜΠΡΟΣ
Άλλοι χώροι έχουν φανεί πιο τυχεροί. Στις 11 Νοεμβρίου 2011 η Κίνηση Μαβίλη, μια κολεκτίβα καλλιτεχνών και θεωρητικών των παραστατικών τεχνών, προχώρησε σε κατάληψη του ανεκμετάλλευτου ιστορικού κτιρίου του Εμπρός, το οποίο παρέμενε παραμελημένο για χρόνια από το Δημόσιο. Πρόκειται για ένα βιομηχανικό κτίριο στην καρδιά του Ψυρρή, το οποίο στέγαζε το παλιό τυπογραφείο της εφημερίδας «Εμπρός». Όταν η εφημερίδα έκλεισε, το κτίριο πέρασε στη δικαιοδοσία του Δημοσίου και μετά από μετατροπές επαναλειτούργησε από το 1988 ως το 2006 ως θέατρο από τη θεατρική εταιρεία Μορφές.
Όπως μας είπε ο Ανέστης Αζάς, στόχος της κολεκτίβας ήταν να «ενεργοποιήσουμε και να επαναλειτουργήσουμε τον χώρο με ίδια μέσα, προτείνοντας ένα δωδεκαήμερο συλλογικής οργάνωσης και διαχείρισης ανοιχτό σε σύγχρονες καλλιτεχνικές φόρμες. Με αυτό τον τρόπο το Εμπρός αποτέλεσε έναν δημόσιο χώρο για ανταλλαγή, έρευνα, συνάντηση και αναστοχασμό, έναν χώρο ζυμώσεων και ανταλλαγής μεταξύ καλλιτεχνών και μη». Το εγχείρημα αγκαλιάστηκε από διάφορες ομάδες της πόλης και το πρόγραμμά του παρέμενε ιδιαίτερα φορτωμένο έως πρόσφατα. Η καλοκαιρινή αθηναϊκή ραστώνη «επιβάλλει» ξεκούραση και εκ νέου οριοθέτηση των στόχων από Σεπτέμβρη.
OFF BROADWAY
Το ιστορικό σύμπλεγμα Μπρόντγουαιη είναι άλλη μια τέτοια περίπτωση ιστορικού χώρου που παραπαίει. Αποτελείται από το κτίριο των κινηματοθεάτρων που βρίσκεται κρυμμένο μέσα σε ένα οικοδομικό τετράγωνο της Αθήνας και τη στοά που το διαπερνά, από την Αγίου Μελετίου μέχρι την οδό Κεφαλληνίας. Η στοά είχε σχεδιαστεί για να περιλαμβάνει 17 καταστήματα, 6 προθήκες, τα ταμεία και τις εισόδους των θεάτρων και των κινηματογράφων και τις εισόδους δύο εκ των πολυκατοικιών του τετραγώνου. Στο υπόγειο βρίσκεται το θέατρο Μπρόντγουαιη και η μουσική σκηνή 13 Φεγγάρια, στον 1ο και 2ο όροφο ο χειμερινός κινηματογράφος, στον 3ο το θέατρο Κάτια Δανδουλάκη και στον 4ο είναι η εντυπωσιακή ταράτσα του θερινού κινηματογράφου. Σήμερα στο Μπρόντγουαιη λειτουργούν μόνο τα δύο θέατρα και τέσσερα καταστήματα.
Τον περασμένο Ιούνιο το Ινστιτούτο Γκαίτε, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μπάουχαους της Βαϊμάρης, επανενεργοποίησε όλους τους χώρους, άνοιξε και τα κλειστά καταστήματα και προσκάλεσε καλλιτέχνες απ’ όλη την Ελλάδα αλλά και τη Γερμανία να παράξουν επιτόπια έργα με θέμα την «Ανταλλαγή». Εκτός από αυτό το πρωτότυπο 9ήμερο εργαστήριο, πραγματοποιήθηκαν και ομιλίες, προβολές ταινιών και video art και συναυλίες. Η αρχιτέκτονας Σοφία Ντόνα, η οποία είχε και την επιμέλεια όλου του πρότζεκτ, μας περιέγραψε το πρόγραμμα: «Η Θάλεια Ραυτοπούλου άνοιξε σε ένα από τα καταστήματα τις “Μεταποιήσεις έργων τέχνης”, αναλαμβάνοντας δωρεάν τη μεταποίηση έργων τέχνης (π.χ. ζωγραφικών πινάκων, σχεδίων, ψηφιακών εκτυπώσεων, μεικτών τεχνικών, ψηφιακών αρχείων κειμένου, ήχου, εικόνας και βίντεο κ.ά.), κατά περίπτωση.
Στη στοά στήθηκε ένας χώρος εργασίας αποτελούμενος από μια σειρά τραπεζιών, όπου οι καλλιτέχνες μπορούσαν να δουλέψουν σε ό,τι ήθελαν. Σε συνεργασία με το βιβλιοπωλείο που λειτουργεί στη στοά διαμορφώθηκε ένα αναγνωστήριο. Η ηχητική εγκατάσταση της Νίνας Παππά ενεργοποίησε το μπαρ του θερινού κινηματογράφου, ενώ η Daniella Kourtesis χρησιμοποίησε τους ανελκυστήρες του Μπρόντγουαιη που βρίσκονται εκτός λειτουργίας. Στο φουαγιέ-μπαρ της ταράτσας τοποθετήθηκαν ξανά οι καρέκλες και τα τραπεζάκια του κι ένας από τους τοίχους χρησιμοποιήθηκε ως επιφάνεια προβολής βίντεο από τα 40 χρόνια video art στη Γερμανία. Ο θερινός κινηματογράφος διαμορφώθηκε με τις παλιές καρέκλες του και στρώθηκαν
στρωματάκια που χρησιμοποίησαν οι επισκέπτες-θεατές για να ξαπλώσουν στη μεγάλη κεκλιμένη επιφάνεια του κινηματογράφου. Στη θέση της παλιάς μηχανής προβολής λειτούργησε προτζέκτορας που πρόβαλλε ταινίες, όπως το Αθήναι της Εύας Στεφανή και το εξάωρο έργο Μέσα του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Την τελευταία ημέρα ο ίδιος χώρος μετατράπηκε σε stage όπου διοργανώθηκε ένα μεγάλο πάρτι με DJ set από τους Keep Shelly in Athens, την omada blanco, τους MINIMAXIMUM και τους Μy Wet Calvin. Οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρονται από τον ένα χώρο στον άλλον, από τον κινηματογράφο στο φουαγιέ, από το φουαγιέ στη στοά και από κατάστημα σε κατάστημα»
σχόλια