Αίγυπτος, η χώρα των αντιφάσεων.
Δεν θα ξεχάσω την πρώτη στιγμή που πάτησα το πόδι μου στην χώρα που θα με φιλοξενούσε για τα επόμενα 3 χρόνια. Κοιτούσα από το παράθυρο του αεροπλάνου, καθώς διέσχιζε τον Καϊρινό ουρανό, την πόλη με τις ομοιόμορφες πολυκατοικίες και την ομαλή ρυμοτομία των προαστίων, τα ελάχιστα δέντρα και την αχανή έρημο, να γειτνιάζει με τις ανθρώπινες κατασκευές. Εικόνες, κατά μια έννοια, εξωτικές.
Αυτή θα γινόταν η καινούρια μου πατρίδα; Μετά την επιμονή στο τελωνείο να ελέγξουν τις παραφουσκωμένες αποσκευές μου και την αγανάκτησή μου, λόγω της υπερπροσπάθειας που κατέβαλα για να συμμαζέψω όλα τα αντικείμενα (ρούχα, βιβλία, μικροαντικείμενα, όλα όσα θα με βοηθούσαν να στήσω την καινούρια μου ζωή) που ξεχείλιζαν και σκορπίζονταν εδώ κι εκεί ήρθε η στιγμή της εξόδου στον πραγματικό κόσμο. Πλήθος, φωνές, άγρα πελατών, θα ήταν χαοτικά αν για πρώτη φορά θα είχα να αντιμετωπίσω μόνη μου όλον αυτό τον πανζουρλισμό, αλλά ευτυχώς, οι συνάδελφοι είχαν φροντίσει να έρθουν να με παραλάβουν. Καλοσύνη τους. Το ίδιο κάνουν με κάθε νεοφερμένο εκπαιδευτικό που καταφθάνει στη Νειλοχώρα.
Ένα περίεργο συναίσθημα με κατέλαβε. Ένιωθα μια τέτοια οικειότητα, σαν να ζούσα ανέκαθεν εδώ. Περπατούσα με υπερβολική άνεση στους δρόμους, χωρίς να ανησυχώ για τις τρελές κούρσες των οχημάτων, ούτε με ξένιζαν οι γυναίκες με τις μαντίλες και οι άνδρες με τις κελεμπίες. Η αρχιτεκτονική των σπιτιών της Ηλιούπολης ήταν τόσο ξεχωριστή που σου μαγνήτιζε το βλέμμα. «I think I am gonna like it here!» ήταν οι πρώτες σκέψεις μου, κατά το γνωστό άσμα από το μιούζικαλ «Annie». Βέβαια, τα εντυπωσιακά διακοσμητικά στοιχεία των προσόψεων που μαρτυρούσαν ένα ένδοξο παρελθόν, αποκάλυπταν την φθοροποιό επίδραση του χρόνου και τις ελάχιστες παρεμβάσεις που έχουν γίνει εδώ και πολλά χρόνια για τον εξωραϊσμό τους.
Παράλληλα συνυπάρχει το καλαίσθητο παρελθόν με το ισοπεδωτικό οικοδομικό παρόν, όπως αποκαλύπτεται στις γκρίζες ομοιόμορφες τετραγωνισμένες πολυκατοικίες. Λίγα από αυτά πρόσεξα εκείνη την πρώτη μέρα και πολύ λίγα ακόμα παρατηρούσα τους πρώτους μήνες της εδώ παραμονής μου, όταν ο ενθουσιασμός του καινούριου καλά κρατούσε ακόμα.
Έναν τόπο όμως, δεν τον κάνουν τα κτίρια, αλλά οι άνθρωποι. Και οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι είναι ένα κράμα αντιθετικών στοιχείων. Καλοσύνη και πονηριά, ανεξαρτησία και δουλοπρεπισμός, επαναστάσεις και τυφλή υπακοή, ένδοξο παρελθόν και αμορφωσιά, ιστορία χιλιετιών και άγνοια.
Διάβασα πρόσφατα έρευνα όπου αναφέρεται ότι το 99,3% των γυναικών στην Αίγυπτο, έχουν δεχτεί κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης. Υπερβολές, σκέφτηκα στην αρχή. Όμως το βλέπω καθημερινά γύρω μου. Δεν γίνομαι μόνο εγώ, ως ξένη, δέκτης σχολίων που μπορεί να κυμαίνονται από φιλοφρονήσεις μέχρι αισχρόλογα, αλλά παρατηρώ την συμπεριφορά των αντρών απέναντι στις ίδιες τις συντοπίτισσές τους. Δεν τους πτοεί ούτε η μαντίλα, ούτε η μηδενική ανταπόκριση. Οι ίδιες οι κοπέλες δέχονται σιωπηρά τα κακεντρεχή σχόλια και συνεχίζουν τον δρόμο τους, το ίδιο που κάνω κι εγώ. Πώς μπορεί να θεωρείται φυσιολογικό να υποτιμάται με τέτοια αναισχυντία η γυναικεία υπόσταση;
Από την άλλη, ακούω συχνά σε συζητήσεις με ντόπιους το πόσο σπουδαία θεωρείται η γυναίκα στην ισλαμική θρησκεία. Το όνειρο του κάθε Αιγύπτιου άντρα είναι να βρει μια καλή δουλειά ώστε να μπορεί να παντρευτεί μια καλή γυναίκα και να μπορεί να της εξασφαλίσει μια άνετη και πλουσιοπάροχη ζωή, έχοντάς την «κορώνα στο κεφάλι του». Δεν έχω κοιτάξει βέβαια μέσα στα ίδια τα σπίτια. για να διαπιστώσω κατά πόσο ισχύει αυτό, αλλά από τα λεγόμενά τους με έχουν σχεδόν πείσει.
Έπειτα είναι η αντίφαση ανάμεσα στην πονηριά και την καλοσύνη. Είσαι ξένος, αλλοδαπός, αυτό σε αναγάγει κατευθείαν σε εύκολο θύμα εξαπάτησης. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην Αγορά του Χαν Ελ Χαλίλ, όπου το παζάρι γίνεται κατ’ επάγγελμα και είναι εν γνώσει σου. Πηγαίνεις να αγοράσεις από υπαίθριους πωλητές φρούτα και λαχανικά. Εκτός του ότι σε κλέβουν στο ζύγι (δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ αυτούς τους ζυγούς με τα μεταλλικά σταθμά, πώς να υπολογίσεις με ακρίβεια το ζύγισμα), σου δίνουν μπροστά στα μάτια σου άλλη τιμή από αυτήν που αναγράφεται στην ταμπελίτσα, τους το λες, εκείνοι επιμένουν, προστρέχουν προς βοήθεια περαστικοί, αλλά στο τέλος θα συνηγορήσουν ότι οφείλω να δώσω στον πωλητή αυτό που μου ζητάει, για το «service». Ποια εξυπηρέτηση αναρωτιέμαι, την κλεψιά;; Το θεωρούν καθήκον και υποχρέωσή τους. Έμαθα ότι «κλέβουν» ακόμα και τους ντόπιους, όπου τους παίρνει. Βέβαια, αν είναι η επίσημη πολιτική του κράτους, όπως παρατήρησε συνάδελφος, κατά την επίσκεψη μας στις πυραμίδες, όπου χρεώνουν την είσοδο 200 λίρες για τον ξένο και 20 λίρες για τον ντόπιο, τότε τι να περιμένεις από τον απλό πολίτη;
Ταυτόχρονα όμως, η πονηρία συνυπάρχει στην χώρα αυτή με την ευγένεια και την καλοσύνη.
Θα κλείσω με αυτό το περιστατικό που μου συνέβη τις πρώτες ημέρες που ήμουν εδώ και με συγκίνησε βαθύτατα. Είμαι δεύτερη μέρα στην Αίγυπτο και παίρνω την απόφαση να μετακινηθώ από την Ηλιούπολη στο Κέντρο, για να συναντήσω μια γνωστή φίλη που θα με βοηθήσει να βρω σπίτι εκεί. Φυσικά κινούμαι με ταξί και κάνει η ίδια τηλεφωνικά τις συνεννοήσεις με τον ταξιτζή για το πού θα με αφήσει, εφόσον τα αιγυπτιακά μου είναι ανύπαρκτα. Του αναφέρει έναν σταθμό του μετρό, θεωρώντας ότι είναι εύκολο να τον εντοπίσει. Όμως, ο ταξιτζής με αφήνει σε άλλο σταθμό του μετρό, χωρίς να ξέρω ούτε πώς λέγεται, ούτε πού είμαι. Απελπισία, είναι το συναίσθημα που βιώνω.
Η Ηλιούπολη είναι παράδεισος σε σχέση με το χαοτικό κέντρο. Χαμένη στο κέντρο της πόλης λοιπόν, χωρίς να ξέρω πού βρίσκομαι, χωρίς να ξέρω την γλώσσα. Αποφασίζω να μπω στο μετρό, παρόλα τα πάμπολα αρνητικά σχόλια που είχα ακούσει τις δύο αυτές ημέρες από τους γνωστούς μου, παρουσιάζοντάς το σαν έναν χώρο που θα είναι καλύτερα να τον αποφεύγω, αν είμαι μόνη μου. Τι στο καλό, σκέφτομαι, έχω ταξιδέψει σε τόσες και τόσες χώρες του κόσμου, τα έχω καταφέρει με πιο χαοτικά μετρό, του Παρισιού, του Λονδίνου, της Νέας Υόρκης, πόσο δύσκολο θα είναι το μετρό του Καΐρου; Λογάριαζα χωρίς τον ξενοδόχο μάλλον…
Κατεβαίνω τις σκάλες και βρίσκομαι σε έναν προθάλαμο, όπου πλήθος κόσμου κινείται με τέτοια βιασύνη που με παρασύρουν σαν μπαλάκι κι εγώ στέκομαι σαν χαμένη και κοιτάζω. Προσπαθώ να δω τους χάρτες. Οκ, δύο γραμμές μόνο, καλό αυτό. Όμως, πού βρίσκομαι; Ποιος είναι αυτός ο σταθμός, για να βγάλω την πορεία μου στον χάρτη; Αρχίζω να ρωτάω τον κόσμο «Please, what is the name of this station?». Μάλλον σαν κινέζικα τους ακούγονταν τα αγγλικά. Κατευθύνθηκα στο γκισέ των εισιτηρίων. Εντάξει, ο κόσμος δεν ξέρει ξένες γλώσσες, δεν μπορεί να μην γνωρίζει ο υπάλληλος; Στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα.
Η απελπισία μου και η αγωνία μου στο ναδίρ. Κάνω μερικές ακόμα άκαρπες προσπάθειες, όχι να ρωτήσω πώς θα πάω στον σταθμό του Saad Zaghloul -αυτό κι αν θα ήταν δύσκολο να μου το εξηγήσουν, αλλά να το καταλάβω και ι ίδια -, αλλά σε ποιο σταθμό είμαι, για να μπορέσω μετά να κινηθώ μόνη μου. Ίσως ακούγεται γελοίο, πώς είναι δυνατόν να χαθεί κανείς στο μετρό του Καΐρου; Κι όμως, όταν δεν ξέρεις την γλώσσα, όταν όλα είναι γραμμένα σε ένα αλφάβητο που δεν αναγνωρίζεις ούτε ένα γράμμα, όταν δεν μπορείς να επικοινωνήσεις, όταν είσαι σε μια άγνωστη χώρα που τελευταία δεν ακούγονται τα καλύτερα γι’ αυτήν, λόγω των πολιτικών καταστάσεων, κι όταν έχεις μάθει στην ζωή σου να τα βγάζεις πέρα πάντα μόνη σου, χωρίς να προστρέχεις σε βοήθεια από τους άλλους, ένα τέτοιο σκηνικό μπορεί να είναι αρκετά σοκαριστικό.
Προσπαθώ να σκεφτώ και να βρω μια λύση. Τα αγγλικά είναι μια άγνωστη γλώσσα για τους πολλούς, δεν μπορεί να είναι όμως για όλους. Κάποιος θα ξέρει. Πώς να τον βρω όμως μέσα σε αυτό το συνονθύλευμα; Και τότε λειτούργησαν τα στερεότυπα που έχουμε. Για να ξέρει κάποιος αγγλικά, σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει σπουδάσει, άρα θα διαφέρει από όλο αυτό το πλήθος των φτωχών λαϊκών ανθρώπων. Και πώς θα ξεχωρίσω κάποιον σαν αυτόν; Μα από την εξωτερική του εμφάνιση.
Στέκομαι στην άκρη και περιμένω, μέχρι που βλέπω έναν ψηλό νέο με κουστούμι, που ξεχώριζε από το πλήθος. Αυτόν θα ρωτήσω! Αυτός θα ξέρει σίγουρα αγγλικά! «Excuse me, mister, do you know the name of this station?» Έλα που λογάριαζα χωρίς τον ξενοδόχο. Με κοίταξε περίλυπος και με συμπάθεια και με δυσκολία ξεστόμισε «I don’t know» και απομακρύνθηκε. Αν δεν ξέρει ούτε αυτός, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να βγω από το αδιέξοδο. Θα το ρισκάρω. Θα περάσω προς τους συρμούς, μπορεί να κάνω μερικές άσκοπες βόλτες, αλλά στο τέλος θα φτάσω στον προορισμό μου. Κι εκεί που στέκομαι μπροστά στις κυλιόμενες σκάλες, μην μπορώντας ακόμα να αποφασίσω ποια κατεύθυνση θα πάρω και λέω να το αφήσω στην τύχη, βλέπω να με πλησιάζει ο ψηλός κουστουμαρισμένος νέος.
Για καλό, για κακό, δεν ήξερα εκείνη την στιγμή. Προσπάθησε να ψελλίσει κάποια πολύ βασικά αγγλικά «I help you». Με αγγλικά δεν θα συνεννοούμασταν, οπότε του έδωσα να μιλήσει στο τηλέφωνο με την φίλη μου, για να του εξηγήσει πού θέλω να πάω. Και τότε συνέβη κάτι εκπληκτικό. Δεν μου έδειξε απλώς την κατεύθυνση, αλλά με οδήγησε σε όλη την διαδρομή, μέχρι που με παρέδωσε στην φίλη μου, αυτοπροσώπως! Αυτό με άφησε άναυδη, εμβρόντητη! Τέτοια καλοσύνη, τέτοια ευγένεια, τέτοια προσφορά! Παρεμπιπτόντως, βρισκόμουν στον σταθμό Mohamed Naguib. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να αλλάξω 2 συρμούς για να φτάσω στον Saad Zaghloul. Ήταν ώρα τρελής κίνησης στους υπόγειους διαδρόμους, από αυτές που ανθρώπινα ποτάμια σε παρασέρνουν σε άλλες κατευθύνσεις από αυτές που θέλεις να πας, που λες αν βγω ζωντανή και δεν με ποδοπατήσουν, θα είναι ένα θαύμα.
Ο άγνωστος με έχει πιάσει από τον καρπό και με τραβολογάει σαν μικρό παιδάκι σε αυτό το μανιασμένο πλήθος, για να μην με χάσει. Με βάζει πρώτα σε ένα από τα μεικτά βαγόνια, όπου είμαστε σαν σαρδέλες. Αντιλαμβάνεται την δυσφορία μου να με κοιτάζουν σαν ξερολούκουμο τόσα αντρικά μάτια και στον επόμενο συρμό, με βάζει στο βαγόνι για τις γυναίκες κι εκείνος μπαίνει στο διπλανό. Όλη αυτήν την ώρα, δεν ανταλλάσσουμε κουβέντες. Ό,τι προσπάθησα να του πω, ζήτημα ήταν αν το κατάλαβε. Επαναλάμβανα μόνο κατά διαστήματα «thank you».
Τώρα μπορούσα να δω στην διαδρομή που αναγραφόταν μέσα στο βαγόνι ότι θα κατέβαινα μετά από τέσσερις σταθμούς. Πράγματι, την ώρα που έβγαινα από το βαγόνι, να τον πάλι μπροστά μου. Νόμιζα ότι είχε φύγει. Είχαμε φτάσει στο Saad Zagloul. Με οδήγησε στο φως του ήλιου και όταν είδα την φίλη μου, ήταν σαν να έβλεπα όαση στην μέση της ερήμου. Χιλιοευχαρίστησα για πολλοστή φορά τον «σωτήρα» μου και, αφού πια διαπίστωσε ότι ήμουν σε καλά χέρια και ασφαλής, έφυγε.
Στους έξι μήνες της εδώ παραμονής μου, έχω δει και έχω ζήσει πολλά ακόμα «στραβά» και αξιοπερίεργα, αλλά και περιστατικά που σε αιχμαλωτίζουν με την γενναιοδωρία τους. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι η Αίγυπτος είναι η χώρα των αντιθέσεων και ότι έχω να δω, να ακούσω, να γευθώ, να γνωρίσω πολλά ακόμα και να βιώσω νέες εμπειρίες, όσο χρονικό διάστημα θα παραμείνω φιλοξενούμενη στην Χώρα του Νείλου.
Κωνσταντίνα Αρετάκη
Εκπαιδευτικός – Καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Καΐρου και στο Πανεπιστήμιο Μπένι Σουέφ.
σχόλια