Ήθελα εδώ και μερικά χρόνια να μου έδινε μία συνέντευξη ο καρδιοχειρουργός Ανδρέας Μπαϊρακτάρης. Συγκεκριμένα, από τα τέλη του 2010, τότε που με ένα εσπευσμένο σωτήριο bypass παρέτεινε τη ζωή της ίδιας της μάνας μου. Έκτοτε, δεν ήταν λίγες οι φορές που είδα αυτόν τον άνθρωπο να προσέρχεται στο Ωνάσειο και να τον...κυνηγούν από πίσω οι χειρουργημένοι με τους συγγενείς τους για να του πουν ένα καλό λόγο και να του σφίξουν το χέρι. Στη Γερμανία, πάλι, εκεί που σπούδασε ο Μπαϊρακτάρης και πέρασε τη μισή ζωή του, κάτι ανάλογο δε θα συνέβαινε ποτέ. Ο Έλληνας είναι πιο εξωστρεφής και αποζητά μία προσωπική επαφή με τον γιατρό του. Για όλα αυτά ο κορυφαίος καρδιοχειρουργός με δέχτηκε μιαν ωραία πρωΐα στο γραφείο του και συνομιλήσαμε. Εν τω μεταξύ, ενώ η μάνα μου σπάνια θα κάνει το σταυρό της έξω από εκκλησία, όποτε περνάει από το Ωνάσειο, σταυροκοπιέται και λέει συνήθως το ίδιο: ''Να είναι καλά ο Άγιος Ανδρέας που είμαι ζωντανή σήμερα''...
Μέχρι να πάτε στο γραφείο σας κάθε μέρα εδώ μέσα, άνθρωποι έρχονται και σας σφίγγουν το χέρι σα να είστε ο θεός τους. Πως είναι μια τέτοια επαφή με τον λαϊκό κόσμο;
Εγώ πάντα έτσι ζούσα. Δε νομίζω ότι υπάρχει κανένας διαχωρισμός μ' αυτούς που έχουν ή δεν έχουν σπουδάσει. Τίποτα δε μου δίνει το δικαίωμα να μη μιλάω στην καθημερινότητα μου με τον λαϊκό κόσμο, όπως λέτε. Ως άνθρωπος πάντα ήμουν κοντά στον άνθρωπο και έτσι βλέπω τη δουλειά μου.
Στην ιατρική άρα ο άνθρωπος είναι υπέρ πάντων.
Φυσικά, γι' αυτό και σπούδασα ιατρική. Δεν έχει να κάνει μόνο με το επάγγελμα. Αν δείτε το βιογραφικό μου, έφυγα από ένα μικρό χωριό της Νεμέας και πήγα στη Γερμανία. Σπούδασα Γενική Ιατρική και καρδιοχειρουργική. Σίγουρα όλα αυτά δεν τα έκανα για τον εαυτό μου.
Υπήρχε κάτι που σας έστρεψε στην καρδιοχειρουργική;
Ο θάνατος της θείας μου. Εγώ τότε ήμουν 17 ετών κι η θεία μου είχε βαλβιδοπάθεια ρευματικής αιτίας. Μιλάμε για το 1970. Στο εξωτερικό τέτοιες επεμβάσεις είχαν ξεκινήσει από το ΄60, εδώ όμως όχι. Πρέπει να ξέρετε ότι το πρώτο χειρουργείο ανοιχτής καρδιάς έγινε το 1953.
Το ΄53! Σε ποια χώρα;
Στην Αμερική. Έγινε σε ένα κορίτσι 18 ετών με επιτυχία, που δεν είχε να κάνει με βαλβιδοπάθεια. Χτίσανε μια μεσοκολπική επικοινωνία.
Μιλήστε μου λίγο για τη θεία σας.
Ήταν αδερφή της μάνας μου και αποτελούσε την καθημερινότητα μου. Σκεφτείτε πόσοι άνθρωποι έφυγαν τις προηγούμενες δεκαετίες από καρδιακά νοσήματα που σήμερα αντιμετωπίζονται ως ρουτίνα. Εγώ τον περασμένο χρόνο χειρούργησα 47 ογδονταπεντάρηδες με επιτυχία.
Και τώρα ζουν μια χαρά, έτσι;
Φυσικά! Πλέον χειρουργούμε και υπερήλικες. Ο πιο ηλικιωμένος που χειρούργησα πάλι πέρσι ήταν 91 ετών.
Απίστευτο! Σας θυμάμαι όταν τελείωσε το χειρουργείο της μάνας μου και ήρθα και σας ρώτησα: ''Πόσο θα ζήσει;'' ''Πόσων ετών είναι;'' με ρωτήσατε με τη σειρά σας. ''78''. ''Δεν θα πάει απ' την καρδιά της''!
Εδώ πρέπει να είναι καλός ο χειρουργός στη δουλειά του. Οι ιστοί ενός ηλικιωμένου είναι εύθραυστοι και πρέπει να τον προσέξεις παραπάνω. Κι αυτό είναι ρουτίνα πλέον!
Πόσους ασθενείς έχετε χειρουργήσει μέχρι τώρα;
Πάνω από 10.000!
Δηλαδή έχετε χαρίσει ζωή στην ουσία σε περισσότερους από 10.000 ανθρώπους!
Εγώ το βλέπω ότι παρέτεινα τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Στην Ελλάδα χειρουργώ περίπου 350 με 370 άτομα το χρόνο. Στη Γερμανία χειρουργούσα γύρω στα 550 άτομα.
Έχετε εξοικειωθεί όσο κανένας άλλος με την εικόνα ενός ''ανοιγμένου'' σώματος. Όντας φοιτητής πως ήταν η πρώτη εμπειρία;
Ως φοιτητής πήγαινα και παρακολουθούσα τα χειρουργεία. Μου άρεσε, δεν το έβλεπα αποκρουστικό. Ακόμη κι η κόρη μου που είναι 13 ετών έχει παρακολουθήσει χειρουργεία και διαχωρισμούς.
Όταν λέτε διαχωρισμούς;
Διαχωρισμός της αορτής, λόγου χάριν, εννοώ κατεπείγοντα περιστατικά. Έχει έρθει μέχρι και νύχτα να δει χειρουργείο.
Έτυχε δηλαδή να σας φωνάξουν άρον – άρον;
Ναι, αυτό. Συγκεκριμένα πήγαμε με την κόρη μου να δούμε ''Ριγκολέτο'' στο Μέγαρο Μουσικής, όπου με πήραν τηλέφωνο να έρθω κατ' ευθείαν στο Ωνάσειο για ένα κατεπείγον περιστατικό διαχωρισμού αορτής. Ε, πήρα ταξί κι αντί να μπω στο ''Ριγκολέτο'' μπήκα στο χειρουργείο μαζί με την κόρη μου.
Και την είχατε δίπλα σας;
Δίπλα μου όχι, καθόταν πιο πίσω με τους αναισθησιολόγους.
Εσείς προσέχετε την καρδιά σας;
Μέχρι τώρα το μόνο που έχω είναι μερικά κιλά περισσότερα. Έχω κόψει το τσιγάρο εδώ και πολλά χρόνια και προσέχω τη διατροφή μου. Κι αυτά τα κιλά που πήρα οφείλονται στο ότι δεν ασκούμαι.
Καθιστική η εργασία ενός καρδιοχειρουργού;
Απλά την περνάς όλη μέρα στο νοσοκομείο κι όταν πας κουρασμένος στο σπίτι το βράδυ τρως λίγο παραπάνω.
Όταν η μητέρα μου έπρεπε να μπει επειγόντως στο χειρουργείο και νοσηλευόταν σε άλλο νοσοκομείο, υπήρξε γιατρός που μου σύστησε να μην την φέρω στο Ωνάσειο, αλλά θα την πήγαινα σε έναν ''δικό'' του καρδιοχειρουργό και θα ''καθαρίζαμε'' με 6.000 ευρώ! Όταν σας την έφερα εδώ τελικά, μου είπατε ''Στείλ'του χαιρετίσματα, η γυναίκα θα χειρουργηθεί στο Ωνάσειο και θα μας κοστίσουν μόνο τα ταξί μας πήγαινε – έλα''!
Όλα αυτά δεν είναι συνηθισμένα έξω. Αποτελούν μέρος από τα ''ήθη και έθιμα'' της Ελλάδας. Δεν ξέρω την πηγή του Κακού, ξέρω μόνο ότι συντηρείται κι απ' τους γιατρούς κι απ' τους πολιτικούς κι απ' όλους.
Δε μπορώ να μη σας θυμίσω κάτι άλλο που μου είχατε πει, μπαίνοντας πρώτη φορά στο γραφείο σας: ''Μην τυχόν και βγάλεις φακελλάκι σε γιατρό ή νοσηλευτή εδώ μέσα, έχεις φύγει όπως είσαι κι εσύ κι η μάνα σου''!
Κοιτάξτε, εγώ δεν είμαι συνηθισμένος σ' αυτά. Δε μπορείς να συγκρίνεις την ελληνική με τη γερμανική νοοτροπία. Δεν έχει να κάνει με υπανάπτυξη, αλλά με το πως έχει μάθει ο Έλληνας. Κι αν το πάρουμε αντίθετα, εδώ ο άλλος έχει φιλότιμο και κάνει ένα δώρο στο γιατρό του. Στη Γερμανία αυτό το βρίσκεις πιο σπάνια. Δεν εννοώ φακελλάκια, μην παρεξηγηθώ κιόλας.
Άρα στη Γερμανία δε συμβαίνει αυτό που λέγαμε στην αρχή, να σας σφίγγουν το χέρι.
Καθόλου. Ούτε έρχονται οι Γερμανοί στα χειρουργεία. Δεν έχουν καν προσωπικό γιατρό εκτός κι αν πηγαίνουν στον διευθυντή του νοσοκομείου, ο οποίος έχει το δικαίωμα να χειρουργεί ιδιωτικά και να αμοίβεται από τους αρρώστους. Εδώ, στο Ωνάσειο, υπάρχουν γιατροί, στους οποίους πηγαίνουν προσωπικά οι ασθενείς για να χειρουργηθούν απ' αυτούς. Δεν θέλουν δηλαδή να χειρουργηθούν από κάποιον γιατρό, αλλά από έναν συγκεκριμένο, οπότε οι συγγενείς που μένουν ευχαριστημένοι αποκτούν προσωπική σχέση μαζί του. Στη Γερμανία για να καταλάβετε μετά το χειρουργείο οι συγγενείς ενημερώνονται τηλεφωνικά για την έκβαση του.
Είμαστε και πιο εκδηλωτικοί ως μεσογειακός λαός.
Σίγουρα. Θυμάμαι μια φορά χειρουργούσα εδώ και έξω περίμεναν σαράντα άτομα, όλο το σόι του ασθενή.
Σαν τους τσιγγάνους ένα πράγμα.
Οι τσιγγάνοι το κάνουν αυτό και στη Γερμανία. Μια φορά χειρούργησα έναν βασιλιά των τσιγγάνων και μου έφεραν μία πολυθρόνα σα θρόνο για να κάτσει η γυναίκα του μεσ' στο χειρουργείο (γέλια).
Αν σας ρωτούσα να μου πείτε με δυο λόγια ή και με μια εικόνα πως χτύπησε η κρίση το Ωνάσειο, πως θα απαντούσατε;
Μέχρι τώρα η λειτουργία του Ωνασείου συνεχίζει να είναι κανονική. Το μόνο που χτύπησε η κρίση ήταν οι μισθοί των γιατρών. Ο δικός μου μισθός, π.χ., συρρικνώθηκε στο 50%. Το τονίζω, όμως, η παραγωγικότητα μας δεν μειώθηκε καθόλου.
Θα νιώσατε έντονη δυσφορία.
Αυτό είναι κάτι που δεν αρέσει σε κανέναν. Το 2010 εγώ είχα έρθει με συμφωνία, είχαμε άλλους όρους...Ήρθε όμως η κρίση και μας οδήγησε σ' αυτή την κατάσταση. Κι από την ημέρα που ήρθα στο Ωνάσειο είμαι αποκλειστικός, δεν πηγαίνω πουθενά αλλού να χειρουργώ.
Πόσο έχετε βιώσει την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στο θάνατο, το φόβο ότι δε θα βγει ζωντανός ενδεχομένως από ένα χειρουργείο;
Συμβαίνει αυτό. Ο κάθε χειρουργημένος, ακόμη και συναδέλφους γιατρούς που έχω χειρουργήσει, φοβούνται. Ο φόβος είναι τελείως φυσικός για τον άνθρωπο, υποχρεωτικός για την αυτοσυντήρηση του.
Ανήκετε στους γιατρούς που θα έλεγαν σε έναν συγγενή ασθενούς, ''πρώτα ο θεός και μετά εγώ'';
Όχι, ποτέ. Ξέρω τη δουλειά μου. Δε μπορώ να προβλέψω το μέλλον ή ότι απρόβλεπτο συμβεί κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου. Είμαι πιστός, αλλά τέτοια πράγματα δεν τα λέω.
Έχετε καλή σχέση με το θεό, λοιπόν.
Πάντοτε. Από παιδί ήθελα να γίνω ή παπάς ή γιατρός.
Πως σχολιάζετε το γεγονός ότι Χρυσαυγίτης ψυχίατρος σε δημόσιο ψυχιατρείο χορηγούσε άδειες οπλοφορίας σε βουλευτές του κόμματος του;
Δεν το έχω ακούσει αυτό το πράγμα, αλλά το θεωρώ απαράδεκτο και καταδικαστέο. Οφείλουμε να ξέρουμε την ιστορία της χώρας μας και ολόκληρης της Ευρώπης. Εγώ τα παιδιά μου τα πήγα σε ηλικία 10 ετών να δουν το Νταχάου, να μάθουν τι πάει να πει ναζισμός. Η παιδεία πρέπει να υπάρχει από νωρίς για να μην καλλιεργούνται ακροδεξιές αντιλήψεις.
Δυστυχώς έχουν ήδη καλλιεργηθεί...Σας πληγώνει αυτή η Ελλάδα;
Εγώ έφυγα το ΄73 για τη Γερμανία, αφού υπήρχε μια χούντα εδώ και δε βλέπαμε κανένα μέλλον. Το ίδιο συμβαίνει σήμερα με την ανεργία, όπως και με πολλούς αρχάριους γιατρούς, οι οποίοι σηκώνονται και φεύγουν. Όταν υπάρχουν οικονομικές δυσχέρειες, ξεκινούν και τα προβλήματα.
Ακούγεται ότι η κρίση διόγκωσε τα ψυχικά νοσήματα. Θα λέγαμε το ίδιο και για τα καρδιολογικά;
Δε μπορώ να πω κάτι τέτοιο. Από το στρες μόνο δεν παθαίνεις στεφανιαία νόσο.
Ο νεότερος ασθενής που έχετε χειρουργήσει;
29 ετών με στεφανιαία νόσο. Έκανε bypass. Σημειωτέον ότι χειρουργούνται και βρέφη εδώ. Διευθυντής στην κλινική είναι ο κ. Αζαριάδης. Γύρω στα 300 βρέφη χειρουργούνται κάθε χρόνο στο Ωνάσειο.
Ακούτε μουσική όταν χειρουργείτε;
Πάντα ακούω μουσική. Ραδιόφωνο συνήθως, κάτι συνηθισμένο. Δεν έχω συγκεκριμένη μουσική.
Έχετε ζήσει πάρα πολλά χρόνια στη Γερμανία. Η κρίση θα σας οδηγούσε στο να επιστρέψετε εκεί;
Εγώ δεν ξαναφεύγω απ' την Ελλάδα. Δε θέλω να ξαναξενιτευθώ. Κάθε μετανάστης έχει την επιθυμία να γυρίσει στην πατρίδα του. Ήρθα εδώ πέρα με τη σκέψη ότι δε θα ξαναφύγω. Τα παιδιά μου πηγαίνουν σε γερμανικό σχολείο και είμαστε όλοι καλά.
Πόσα παιδιά έχετε;
Έχω με δεύτερο γάμο δύο παιδιά, 13 και 11 ετών, και το πιτσιρίκι που γέννησε πέρσι η γυναίκα μου είναι 15 μηνών.
Να σας ζήσουν. Εδώ τώρα πόσα χειρουργεία κάνετε ημερησίως;
Δύο, αλλά καμιά φορά και τρία.
Μέσος όρος διάρκειας τους;
Δύο με τρεις ώρες. Η ταχύτητα έχει να κάνει με το πόσο εκπαιδευμένος και έμπειρος είναι ο γιατρός. Έχουμε μια σχολή στη Γερμανία να μη δουλεύουμε στου Κασίδη το κεφάλι. Εγώ έρχομαι από ένα σύστημα. Οι Γερμανοί είναι μεθοδικοί, δε λένε ''δε βαριέσαι''. Έχουν επίσης συγκεκριμένα βήματα στο χειρουργείο. Δεδομένης της πρώτης επέμβασης το ΄53 που σας είπα, οι μέθοδοι είναι οι ίδιες, απλά έχουν εξελιχθεί. Τα ράμματα έχουν αλλάξει στο θώρακα και η τεχνική εξωσωματικής κυκλοφορίας του αίματος. Αυτά είναι τα πρώτα. Έπειτα ως χειρουργός πάντα έχεις μία καμπή εκμάθησης μέχρι να μπεις σε μία ρουτίνα. Όσο περισσότερα χειρουργεία κάνεις, τόσο πιο έμπειρος γίνεσαι.
Ίσως ακουστεί λίγο κυνικό, αλλά όταν έχεις μπροστά σου έναν ανοιγμένο θώρακα είναι όπως ο μηχανικός έχει ένα ανοιγμένο καρμπιρατέρ αυτοκινήτου;
Όχι ακριβώς, αλλά εγώ όταν έχω έναν ανοιγμένο θώρακα ξέρω κατ' ευθείαν που θα μπουν τα bypass, ποια βαλβίδα θ΄αλλάξω. Λογικό, αφού τό'χω κάνει πάνω από 10.000 φορές.
Να ρωτήσω αν μέσα σ' αυτούς τους 10.000, σας ''έχει'' πεθάνει κάποιος από μετεγχειρητική επιπλοκή;
Πάντοτε υπάρχουν τέτοια περιστατικά και τις περισσότερες φορές το ξέρει ο χειρουργός, αλλά στα κατεπείγοντα δεν υπάρχει άλλη λύση. Σε άλλα περιστατικά μπορείς μόνο να κερδίσεις, δηλαδή λες ''χειρουργείο ή θάνατος''.
Πόσο σας στενοχωρεί αυτό;
Δεν το θέλω, καθόλου. Εμένα δεν μου αρέσει ο θάνατος. Και ως φοιτητής δεν πήγαινα να βλέπω τα πτώματα, δεν το άντεχα σε αντίθεση με τα χειρουργεία. Νομίζω αν είμαστε ειλικρινείς, το θάνατο κανένας δεν τον θέλει.
Πως σχολιάζετε το σενάριο επιστημονικής φαντασίας ότι σε έναν αιώνα από τώρα οι άνθρωποι θα μπορούν να αγοράζουν καρδιές, χέρια, πόδια και άλλα όργανα με μια λογική σούπερ – μάρκετ;
Δεν πιστεύω ότι μπορεί να συμβεί αυτό, να προμηθεύονται οι άνθρωποι όργανα από τα ράφια. Δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, δυστυχώς. Ακόμη και τη ρομποτική καρδιοχειρουργική, την έχουμε παρατήσει από το 1997, αφού δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα με τη συμβατική χειρουργική.
Πάντα ήθελα να ρωτήσω: Η καρδιά είναι ο πιο συμπαγής μυς. Γιατί δεν μπορεί να πάθει καρκίνο;
Η καρδιά μπορεί να πάθει καρκίνο. Ενδέχεται να παρουσιαστούν όγκοι μέσα στις αρτηρίες της καρδιάς. Είναι μια μορφή πολύ σπάνιου σαρκώματος, αλλά υπάρχει. Έχω χειρουργήσει στη Γερμανία, εδώ δε μου έχει τύχει. Πρόκειται συνήθως για δευτερεύοντα καρκίνο που προκύπτει από μεταστάσεις. Πολύ προβληματική η θεραπεία του, σχεδόν αδύνατη.
Είναι καλή τελικά η προσωπική επαφή γιατρού και ασθενή που συμβαίνει στη χώρα μας;
Ο Έλληνας φοβάται. Και ο Γερμανός φοβάται. Ο Γερμανός όμως αισθάνεται καλυμμένος από το σύστημα. Ο Έλληνας ψάχνεται μεσ' στην αβεβαιότητα του, ρωτάει από δω, ρωτάει από κει και αυτό δεν το θεωρώ κακό. Και στον γιατρό αρέσει αυτό επίσης, εμένα προσωπικά μου αρέσει να μιλάω με ανθρώπους και να ζω την αγωνία τους.
Άρα κάπου υποφέρατε εντός του γερμανικού συστήματος υγείας.
Όλα τα συστήματα έχουν τα συν και τα πλην τους, ούτε λέω ότι οι Γερμανοί είναι καλύτεροι από τους Έλληνες. Οι Γερμανοί έχουν δουλέψει για ένα άρτιο σύστημα υγείας τα τελευταία 150 χρόνια, όχι τα τελευταία, τώρα δηλαδή.
Είχατε δει στο διαδίκτυο τη γελοιογραφία με τον Ιπποκράτη να κλαίει και να λέει ''Όχι, ρε μαλάκες, τον Άδωνι'';
Ο Γεωργιάδης είναι ένας πολιτικός, ο οποίος απλά πήρε εντολή από τον Σαμαρά να καλύψει τις ανάγκες του Υπουργείου Υγείας. Μπορεί να ήταν ένας άλλος στη θέση του. Θέλω να πω ότι δεν έχει να κάνει με το πρόσωπο τη στιγμή που δεν υπήρχε ποτέ σύστημα υγείας στην Ελλάδα. Από τη δεκαετία του '60 θυμάμαι ότι για να πήγαινες στο τοπικό νοσοκομείο της Κορίνθου έπρεπε να περάσεις από τον εκάστοτε βουλευτή. Τα πάντα ήταν πελατειακές σχέσεις των πολιτικών. Δείτε σήμερα πόσα ιδιωτικά ιατρεία υπάρχουν συγκριτικά μ'αυτά του ΕΣΥ. Δεν είναι χαρακτηριστικό μιας κατάστασης; Στη Γερμανία η αναλογία είναι πολύ μικρότερη.
Απορώ κατά πόσο μπορεί ένας ευσυνείδητος γιατρός σαν εσάς να δουλέψει μέσα σ' ένα τέτοιο σαθρό σύστημα.
Το σύστημα δεν με ενδιαφέρει εμένα. Δεν είμαι μέρος του συστήματος, είμαι γιατρός και χειρουργώ ασθενείς και το Ωνάσειο μου προσφέρει ότι χρειάζομαι στη δουλειά μου. Το Ωνάσειο κάνει 2.000 περιστατικά το χρόνο, το 1/5 όλων των χειρουργείων ανοιχτής καρδιάς στην Ελλάδα. Η Κλινική μας, η Α΄Καρδιοχειρουργική, έκανε 300 και τα περισσότερα τα έκανα εγώ.
Τι είναι αυτό που σας δίνει μεγαλύτερη χαρά στη ζωή σας;
Τα παιδιά μου και η οικογένεια μου. Όταν πάω στα παιδιά μου, μου φεύγουν κι η κούραση και όλα.
Θα θέλατε να ακολουθήσουν το ίδιο επάγγελμα;
Ο γιος μου απ' τον πρώτο γάμο είναι 35 ετών και δικηγόρος. Δε δίνω στα παιδιά μου κατεύθυνση, θέλω μόνο να πάνε να σπουδάσουν στη Γερμανία.
Σας ανησυχεί ένα ανθελληνικό κλίμα που είχε αναπτυχθεί εκεί;
Τα παιδιά μου έχουν γερμανική υπηκοότητα, Γερμανίδα μάνα, άρα είναι Γερμανάκια κατά το ήμισυ. Όπως ο Αμερικανός είναι ρατσιστής με τους μαύρους και τους Ινδιάνους, έτσι και ο Έλληνας είναι ρατσιστής με τους Αλβανούς και τους Πακιστανούς, γενικολογώντας τώρα.
Ο ρατσισμός είναι ίδιον κάποιων ανθρώπων πιστεύετε;
Αναφορικά με τους Έλληνες δεν πρόκειται ακριβώς για ρατσισμό. Είναι μια βλακεία μας, ένας εθνικισμός του στυλ ''να διαφυλάξουμε τα συμφέροντα του Έθνους μας''. Εμένα ανέκαθεν μου άρεσε η πολυπολιτισμικότητα. Όταν βρέθηκα σε μια ξένη κοινωνία, θέλησα να ζήσω με τα ήθη της, τη γλώσσα της. Έπρεπε να συμμετάσχω, δεν μπορούσα να ζω μέσα σε ένα γκέτο. Απ' την αρχή δεν έκανα παρέα μόνο με Έλληνες, μόνο ζεϊμπέκικο και τζατζίκι. Ήξερα ότι έπρεπε να φάω και το ''βουρστ'', το γερμανικό λουκάνικο. Κι ας μην ήμουν συνηθισμένος στη γερμανική κουζίνα, ας πούμε. Όσο για εδώ, μη σας ξενίζει η ξενοφοβία. Οι Έλληνες πάντα ήταν φιλόξενοι. Τη δεκαετία του ΄70 αν βλέπαμε έναν μαύρο τρέχαμε από πίσω του, τον θαυμάζαμε. Ο πατέρας μου θα του άνοιγε την πόρτα και θα του έδινε φαγητό. Δεν υπήρχε ρατσισμός. Απλά αυτό είναι η απόρροια μιας αγανάκτησης και οργής χωρίς το φίλτρο της παιδείας που λέγαμε.
Εσείς που χαρίζετε ζωή, πώς θα θέλατε να τερματιστεί η δική σας;
Σίγουρα όχι μετά από ένα χειρουργείο ανοιχτής καρδιάς (γέλια)
σχόλια