Όλα τα βήματα για να γίνει «πράσινο» ένα σπίτι

H βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι αυτήν τη στιγμή η πιο «καυτή» αλλά και επιτακτική τάση, καθώς θεωρεί το κλίμα ως έναν από τους σοβαρότερους παράγοντες που καθορίζουν το σχεδιασμό των κτιρίων. Μια κατασκευή στην Αίγυπτο δεν μπορεί παρά να διαφέρει ριζικά από μια κατασκευή στην Αλάσκα ή στην Σιβηρία. Στα ψυχρά βόρεια κλίματα προέχει η προστασία από το ψύχος και η αξιοποίηση και της ελάχιστης ηλιοφάνειας για τη θέρμανση. Στα τροπικά κλίματα προέχει η προστασία από τον ήλιο και η αξιοποίηση της χαμηλής θερμοκρασίας του υπεδάφους, όπως επίσης και της ελάχιστης αύρας για δροσισμό. Σε ήπια, εύκρατα, μεσογειακά κλίματα, όπως το δικό μας, τα κτίρια μπορούν, εάν σχεδιαστούν από την αρχή σωστά, να θερμαίνονται το χειμώνα από τον ήλιο σ' ένα ποσοστό 60-70% και το καλοκαίρι να διατηρούνται δροσερά χωρίς κλιματισμό. Στα κτίρια που έχουν ήδη κτιστεί μπορούμε να κάνουμε βελτιωτικές παρεμβάσεις, μικρότερες ή μεγαλύτερες. Ο βαθμός βελτίωσης εξαρτάται άμεσα από τα συγκεκριμένα δεδομένα του κάθε κτιρίου.

Εξοικονόμηση ενέργειας

Το πρώτο βήμα για την εξασφάλιση θερμικής άνεσης στο κτίριο είναι η βελτίωση της μόνωσης. Εάν η μόνωση είναι ανεπαρκής, προσθέτουμε μόνωση. Εάν τα τζάμια των κουφωμάτων είναι μονά, τα αντικαθιστούμε με διπλά. Ελέγχουμε την οικονομική και αποδοτική λειτουργία των εγκαταστάσεων θέρμανσης και κλιματισμού. Οι περισσότερες απώλειες θερμότητας το χειμώνα και η καλοκαιρινή υπερθέρμανση προέρχονται συνήθως από μη μονωμένα δώματα. Προσθέτουμε στο δώμα μόνωση. Η φύτευση πάνω από τη μόνωση, εφόσον το επιτρέπει η στατική αντοχή του κτιρίου, λειτουργεί ευεργετικά (εικ. 2). Στο δώμα μπορούν επίσης να κατασκευαστούν πέργκολες καλυμμένες με φυλλοβόλα αναρριχώμενα.

Θέρμανση

Μπορούμε να πετύχουμε θέρμανση από τον ήλιο, όταν ένα κτίριο είναι στραμμένο προς το Νότο. Χρειαζόμαστε λοιπόν μία μικρή αλλά σωστή πυξίδα. Τα πυκνά και μεγάλα νότια ανοίγματα επιτρέπουν τη διείσδυση του ήλιου, που κινείται χαμηλά το χειμώνα, σε μεγάλο βάθος στον εσωτερικό χώρο (εικ. 3, 4). Όταν τα νότια ανοίγματα είναι λίγα και μικρά μπορούμε να τα αυξήσουμε. Σε τυφλό νότιο τοίχο χωρίς μόνωση μπορούμε να προσθέσουμε εξωτερικά ένα τζάμι σε απόσταση 10 έως 15 εκατοστών, αφού βάψουμε τον τοίχο με σκούρο χρώμα. Ο τοίχος μετατρέπεται έτσι σε «τοίχο μάζας». Η σκούρα εξωτερική επιφάνεια του τοίχου θερμαίνεται πολύ από την ηλιακή ακτινοβολία, που παγιδεύεται από το τζάμι, η θερμότητα αυτή απορροφάται από τον τοίχο και μεταφέρεται στον εσωτερικό χώρο.

Η πιο αποδοτική και ευχάριστη παρέμβαση στη νότια πλευρά είναι η κατασκευή ενός «θερμοκηπίου», όπου αυτό είναι εφικτό. Προσθέτει για τους χειμερινούς μήνες ένα θερμό ηλιόλουστο χώρο, από τον οποίο μεταφέρεται η θερμότητα στα νότια δωμάτια. Τα τζάμια του θερμοκηπίου πρέπει το καλοκαίρι να απομακρύνονται οπωσδήποτε για την αποφυγή υπερθέρμανσης (εικ. 5). Όταν το κτίριο είναι χτισμένο διαγώνια ως προς τον άξονα Βορρά-Νότου, δηλαδή όταν καμία όψη του δεν βλέπει νότια, μπορούμε συχνά, με κάποιες πιο ριζικές παρεμβάσεις, να στρέψουμε τα ανοίγματά του προς το Νότο.

Ηλιοπροστασία

Η αποτελεσματική εξωτερική ηλιοπροστασία του κτιρίου είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση εσωτερικής δροσιάς. Το καλοκαίρι ο ήλιος κινείται ψηλά στο στερέωμα. Μικρές οριζόντιες προεξοχές (εξώστες, στέγες, πέργκολες, τέντες) στη νότια πλευρά πρέπει να σκιάζουν τη νότια όψη και κυρίως τα νότια ανοίγματα. Στην ανατολική και τη δυτική πλευρά η ηλιοπροστασία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με κατακόρυφα σκίαστρα τοποθετημένα παράλληλα προς την ανατολική και τη δυτική όψη. Τέτοια σκίαστρα είναι οι κατακόρυφες τέντες, τα στοράκια, οι εξωτερικές κουρτίνες, δικτυωτά με αναρριχώμενα ή και συστάδες δένδρων. Όταν τα ανατολικά και δυτικά σκίαστρα απέχουν από τους τοίχους του κτιρίου, δημιουργείται ανάμεσα σ' αυτά και στο κτίριο ένας σκιερός αεριζόμενος χώρος, που κάνει την ηλιοπροστασία πολύ αποτελεσματικότερη.

Φύτευση

Η φύτευση γύρω αλλά και πάνω στο κτίριο είναι εξαιρετικά προστατευτική το καλοκαίρι, γιατί τα φυτά απορροφούν και καταναλώνουν την ηλιακή ενέργεια για τη φωτοσύνθεση. Δεν θερμαίνονται και δεν προκαλούν θερμικές ανακλάσεις, όπως π.χ. τα κεραμίδια. Φύτευση στο κτίριο μπορεί να γίνει με αναρριχώμενα στις κατακόρυφες επιφάνειες ή με χώμα και χόρτο πάνω στα δώματα και τις στέγες. Η πυκνή φύτευση μειώνει δραστικά την εξωτερική θερμοκρασία το καλοκαίρι (ακόμη και στους δρόμους των πυκνοδομημένων κέντρων των πόλεων) και μονώνει πολύ αποτελεσματικά τα κτίρια και από τη ζέστη και από το κρύο. Ταυτόχρονα, ανακυκλώνει το CO₂, καθαρίζει την ατμόσφαιρα και ξαναφέρνει την αλυσίδα των οικοσυστημάτων μέσα στην πόλη.

Δροσισμός

Προϋπόθεση για να διατηρούμε δροσιά το καλοκαίρι είναι ο καλός νυχτερινός αερισμός, που απάγει το θερμό εσωτερικό αέρα της προηγούμενης μέρας προς τα έξω και εισάγει το δροσερό νυχτερινό αέρα μέσα στο κτίριο, ώστε τη νύχτα να ψυχθούν καλά οι εσωτερικοί τοίχοι. Νωρίς το πρωί πρέπει να κλείνουν καλά όλα τα παράθυρα και να παραμένουν κλειστά. Οι ψυχροί τοίχοι απορροφούν από τον εσωτερικό αέρα θερμότητα και τον ψύχουν, διατηρώντας τους χώρους δροσερούς (εικ. 6). Ο φυσικός δροσισμός είναι αποτελεσματικότερος σε περιοχές με νυχτερινές θερμοκρασίες έως και 23-25^οC. Στα κέντρα των πόλεων η νυχτερινή θερμοκρασία των δρόμων είναι πολύ υψηλότερη. Η φύτευση των όψεων και των δωμάτων των πολυκατοικιών μπορεί να τη μειώσει ακόμη και πάνω από 10^οC (εικ. 7).

Υγιεινή

Η άδηλη αναπνοή του κτιριακού κελύφους, των εξωτερικών τοίχων, των στεγών και των δωμάτων έχει καθοριστική σημασία για την υγιεινή των χώρων, για την αποφυγή συγκέντρωσης υγρασίας και για την καλή ποιότητα του εσωτερικού αέρα.

Τα σύγχρονα κτίρια στην Ελλάδα ανήκουν στην παγκόσμια καταγεγραμμένη κατηγορία των «άρρωστων κτιρίων». Ασφυκτιούν και «ιδρώνουν» μέσα σ' ένα περίβλημα πλαστικών μονώσεων, όπως ασφυκτιά αυτός που φοράει ένα πλαστικό αδιάβροχο. Οι εσωτερικοί υδρατμοί συμπυκνώνονται μέσα στους τοίχους, δημιουργώντας μύκητες και μούχλα. Οι τοξικές ουσίες των οικοδομικών υλικών και της επίπλωσης συγκεντρώνονται στον εσωτερικό χώρο και υπερβαίνουν συχνά τα διεθνώς επιτρεπτά όρια. Μπορούν να προσβάλλουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, να προκαλέσουν καρκίνο, έως και γενετικές μεταλλάξεις.

Είναι πολύ σημαντικό κάθε επισκευή κτιρίου να συνοδεύεται από την προσπάθεια αντικατάστασης των τοξικών υλικών από καθαρά υλικά που «αναπνέουν». Τέτοια υλικά είναι: ξυλόμαλλο (Heraklith) για τη μόνωση των τοίχων στη θέση της πολυστερίνης ή του φελιζόλ. Φυτικές ίνες (π.χ. γούτας ή σιζάλ) στη θέση του αφρού πολυουρεθάνης. Ρητίνες φυτικής ή ζωικής προέλευσης χωρίς τοξικές προσμίξεις (π.χ. βαρέα μέταλλα). Βερνίκια φυτικής προέλευσης με φυτικά διαλυτικά ή υδατοδιαλυτά. Τα υδατοδιαλυτά βερνίκια δεν είναι πάντα οικολογικά. Τα περισσότερα περιέχουν ως βασική ύλη τοξικές χημικές ρητίνες.

Στην ελληνική αγορά υπάρχουν υλικά μονώσεων και κατασκευής καθαρά και ακίνδυνα που εξασφαλίζουν αναβαθμισμένη ποιότητα υγιεινής στους χώρους χωρίς να επιβαρύνουν την κατασκευή με σοβαρό πρόσθετο κόστος.