Περνώντας την εξωτερική είσοδο της Υπηρεσίας Ασύλου, με το απαραίτητο μηχάνημα ελέγχου, είναι κανείς προετοιμασμένος να έρθει αντιμέτωπος με τον ανθρώπινο πόνο. Η υπηρεσία δεν χωρά στο κτίριο που της έχει παραχωρηθεί από την ΕΡΤ και «ξεχειλίζει» στον προαύλιο χώρο. Λυόμενα, κοντέινερ και μια μεγάλη τέντα με σόμπες υγραερίου, κάτω από την οποία περιμένουν καθισμένοι σε πολύχρωμα παγκάκια δεκάδες άνθρωποι, είναι το θέαμα που αντικρίζει κανείς. Την προσοχή τραβά ένα ζωγραφισμένο κοντέινερ γεμάτο πιτσιρίκια που παίζουν και ζωγραφίζουν όση ώρα οι γονείς τους έρχονται αντιμέτωποι με γραφειοκρατικές διαδικασίες, από τις οποίες θα εξαρτηθεί το μέλλον τους. Αυτό που, επίσης, κάνει εντύπωση είναι η ανθρωπιά και η έγνοια των εργαζομένων – προσωπικά, περίμενα να είναι τουλάχιστον αποστασιοποιημένοι. Μιλήσαμε με τη διευθύντρια της Υπηρεσίας κ. Μαρία Σταυροπούλου, θέλοντας να λύσουμε τις απορίες μας γύρω από τη διαδικασία χορήγησης ασύλου.
— Με ποιον τρόπο διαχωρίζεται ο πρόσφυγας από τον μετανάστη και ποια είναι τα δικαιώματα του πρόσφυγα;
Πρόκειται για τη διαφοροποίηση ανάμεσα στον πρόσφυγα –που παλιά τον λέγαμε πολιτικό πρόσφυγα– και στον οικονομικό μετανάστη. Ο διεθνής νόμος, και κατ' επέκταση ο ευρωπαϊκός και ο ελληνικός, λέει ότι εκείνος που κινδυνεύει αν γυρίσει στην πατρίδα του, είτε λόγω πολέμου, είτε λόγω θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων, είτε επειδή ανήκει σε μια μειονότητα ή σε κάποια κοινωνική ομάδα, όπως οι ομοφυλόφιλοι σε κάποιες χώρες, είναι που χαρακτηρίζεται πρόσφυγας και δικαιούται διεθνή προστασία – κυριότερο δικαίωμά του είναι να μην αναγκαστεί να επιστρέψει στη χώρα στην οποία κινδυνεύει. Παίρνει μια άδεια παραμονής διάρκειας τριών ετών και από εκείνη τη στιγμή, αυτοδικαίως, μπορεί να εργαστεί, να ασφαλιστεί, να πάει στο νοσοκομείο, μπορεί το παιδί του να πάει στο σχολείο. Ουσιαστικά, έχει όλα τα δικαιώματα, εκτός του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Μετά από τρία χρόνια κάνει αίτηση ανανέωσης της άδειας και ανάλογα με το πώς έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, ανανεώνεται ή όχι.
Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει όριο στους πρόσφυγες που μπορεί να δεχτεί μια χώρα. Επειδή κατά καιρούς ακούγονται τέτοιες ιδέες, να πούμε ότι δεν έχουν λογική. Αν, για παράδειγμα, γίνει ένας πόλεμος στη Βουλγαρία, τι θα κάνουμε, θα σφραγίσουμε τα σύνορα, θα πάρουμε μερικούς και θα αφήσουμε τους άλλους να βομβαρδίζονται;
— Ευάλωτοι ποιοι χαρακτηρίζονται;
Ο νόμος χαρακτηρίζει ευάλωτους μια σειρά από ανθρώπους, όπως οι σοβαρά άρρωστοι, οι ανάπηροι, οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα ασυνόδευτα παιδιά, οι άνθρωποι που πάσχουν από σοβαρό μετατραυματικό στρες – τα θύματα trafficking, τα θύματα βασανιστηρίων. Για τους ανθρώπους αυτούς επιταχύνεται η διαδικασία, όχι όμως σε όλες τις περιπτώσεις. Το σκεπτικό του νομοθέτη είναι ότι ο μεν ευάλωτος άνθρωπος πρέπει να τελειώνει το δυνατόν γρηγορότερα με τις διαδικασίες για να μην ταλαιπωρείται και να επέλθει στη ζωή του κάποια σταθερότητα όσο γίνεται ταχύτερα, από την άλλη όμως δεν πρέπει να μπαίνει σε μια πολύ γρήγορη διαδικασία, την οποία, λόγω των προβλημάτων του, δεν θα είναι σε θέση να παρακολουθήσει – έτσι ώστε και η διαδικασία να είναι δίκαιη. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει ένα σοβαρό ψυχιατρικό θέμα δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε ταχείες διαδικασίες, χρειάζεται χρόνο. Οι ευάλωτοι, όπως λέμε, έχουν ειδικές διαδικαστικές ανάγκες. Επίσης, η Υπηρεσία Ασύλου φροντίζει να έρθει σε επαφή με τις αρμόδιες υπηρεσίες αμέσως μόλις καταθέσει κάποιος από την κατηγορία των ευάλωτων αίτηση ασύλου και μας ενημερώσει ότι δεν έχει στέγη.
— Από ποιες χώρες προέρχονται οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα και σε τι ποσοστό εγκρίνονται οι αιτήσεις;
Οι αιτούντες άσυλο προέρχονται από πάρα πολλές χώρες, γύρω στις 75, οι κύριες χώρες καταγωγής όμως είναι η Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Ιράκ. Οι αριθμοί από άλλες χώρες είναι μικρότεροι. Όταν αρχίζει μια προσφυγική ροή φαίνεται αμέσως, γιατί έρχονται οικογένειες, ενώ οι οικονομικοί μετανάστες συνήθως φεύγουν μόνοι τους. Το ποσοστό των αιτήσεων που εγκρίνουμε είναι γύρω στο 35%, επειδή όμως αυτός ο αριθμός ακούγεται πολύ χαμηλός, πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν συνυπολογίζονται οι Σύριοι, οι οποίοι αυτήν τη στιγμή φεύγουν με μετεγκατάσταση, γιατί αναγνωρίζονται σε όλη την Ευρώπη ως πρόσφυγες. Αν τους προσθέσουμε στους αριθμούς του 2015, τότε το ποσοστό ανεβαίνει στο 50%.
— Υπάρχει όριο στους πρόσφυγες που μπορεί να δεχτεί μια χώρα;
Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει όριο. Επειδή κατά καιρούς ακούγονται τέτοιες ιδέες, να πούμε ότι δεν έχουν λογική. Αν, για παράδειγμα, γίνει ένας πόλεμος στη Βουλγαρία, τι θα κάνουμε, θα σφραγίσουμε τα σύνορα, θα πάρουμε μερικούς και θα αφήσουμε τους άλλους να βομβαρδίζονται;
— Οι άνθρωποι που κρίνουν τα αιτήματα ασύλου, οι χειριστές, δρουν ατομικά – δεν υπάρχουν επιτροπές, όπως είναι η κοινή πεποίθηση. Τι εκπαίδευση έχουν και πώς μπορούν να διασταυρώσουν τις πληροφορίες που τους δίνονται;
Πράγματι, στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, αυτός που αποφασίζει σε πρώτο διοικητικό βαθμό αν κάποιος πρέπει να πάρει διεθνή προστασία ή όχι είναι ένας μόνο χειριστής. Όταν πρωτοέρχεται στην υπηρεσία, περνάει μια εκπαίδευση η οποία βασίζεται σε ευρωπαϊκά πρότυπα και αυτό που στην ουσία εκπαιδεύεται να κάνει είναι μια συνέντευξη με τον αιτούντα άσυλο, μέσα από την οποία θα διακρίνει αν αυτά που λέει καταδεικνύουν ότι είναι πρόσφυγας και αν είναι αξιόπιστος. Όταν ο αιτών λέει την ιστορία του, ο χειριστής κάνει ερωτήσεις και από τη συνολική εικόνα κρίνει την αξιοπιστία του. Σήμερα υπάρχει υπερπληθώρα πληροφοριών για τις χώρες καταγωγής και αυτή πολλές φορές είναι η δυσκολία, το να διακρίνει κανείς ποια πηγή είναι επικαιροποιημένη και αξιόπιστη. Αυτά ακριβώς είναι που μαθαίνει ο χειριστής: τεχνικές συνέντευξης, εκτίμηση αξιοπιστίας και πώς αντλούμε πληροφορίες για τις χώρες καταγωγής.
— Ποιες δυσκολίες έχει να αντιμετωπίσει;
Πολλές! Η μεγαλύτερη προέρχεται από το τεράστιο βάρος της ευθύνης, γιατί στην ουσία από αυτόν κρίνεται, σε πολλές περιπτώσεις, η ζωή ενός ανθρώπου και το μέλλον του – αυτό είναι μεγάλο βάρος. Υπάρχει πάντοτε η ευθύνη του μονομελούς οργάνου, αυτό όμως τον καθιστά και πολύ πιο υπεύθυνο, ακριβώς γιατί η ευθύνη δεν μοιράζεται. Η άλλη δυσκολία είναι ότι πρέπει να προσπαθήσει να κρατήσει ένα υψηλό επίπεδο στην ποιότητα της απόφασής του, να κάνει μια καλή ανάλυση των πραγματικών περιστατικών, των στοιχείων της αξιοπιστίας κ.ο.κ., να πάρει τη σωστή απόφαση, να μην αδικήσει κανέναν και παράλληλα να το κάνει σε ένα σχετικά σύντομο διάστημα. Αυτά είναι πολλές φορές αντικρουόμενα πράγματα.
— Η υπηρεσία βοηθά τον χειριστή να σηκώσει το βάρος της ατομικής ευθύνης; Υπάρχει ψυχολογική υποστήριξη;
Κάναμε ένα πείραμα πριν από δύο χρόνια, το οποίο πέτυχε απόλυτα. Φέραμε μια ψυχολόγο – σήμερα είναι δύο και μακάρι να γίνουν τρεις. Ήταν πείραμα υπό την έννοια ότι δεν προβλεπόταν ψυχολογική στήριξη στις δημόσιες υπηρεσίες, η δική μας όμως είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Πιστεύω ότι βρήκαν μεγάλη στήριξη όσοι συνάδελφοι ζήτησαν τη βοήθεια των ψυχολόγων. Υπάρχει το θέμα της διαχείρισης της ευθύνης, είναι όμως πολύ σημαντική και η διαχείριση των συναισθημάτων που προκαλούνται σε έναν χειριστή που όλη την ημέρα ακούει πονεμένους ανθρώπους. Αυτά πρέπει να τα διαχειριστεί κανείς ώστε να διατηρήσει μεν μια ουδετερότητα και μια απόσταση αλλά παράλληλα να μην πετρώνει, να μη χάνει την ανθρωπιά του. Είναι μια πολύ λεπτή ισορροπία.
— Από την άποψη των υποδομών και του προσωπικού σε τι κατάσταση βρίσκεται η Υπηρεσία Ασύλου σήμερα;
Υπάρχουν δυσκολίες. Η Υπηρεσία έχει μεγαλώσει πάρα πολύ και πάρα πολύ γρήγορα – δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, ήταν οι ανάγκες τέτοιες. Εάν με ρωτήσετε αν το προσωπικό επαρκεί, θα σας πω ότι δεν επαρκεί ακόμα, αλλά τώρα είμαστε σε ένα σημείο που πρέπει να σταθεροποιηθούν οι βάσεις μας, πριν αναπτυχθούμε κι άλλο. Οι υποδομές είναι υπερπλήρεις. Ενώ μέσα σε έναν χρόνο έχουμε ανοίξει οκτώ επιπλέον γραφεία –κάποια από αυτά πολύ μεγάλα–, είναι υπερπλήρη και εξυπηρετούμε αντίστοιχα πολλούς αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες. Αναζητάμε συνεχώς κι άλλες υποδομές, γιατί αυτές δεν επαρκούν – υπάρχουν συνάδελφοι που δουλεύουν σε βάρδιες, ιδίως στα νησιά. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν στείλει όσους χειριστές είχαν υποσχεθεί, γίνονται συνεχώς προσπάθειες να έρθουν κι άλλοι. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι απλώς πολλοί χειριστές, θέλουμε χειριστές που να είναι έμπειροι και να μπορούν να καθοδηγήσουν, να συντονίσουν και να εκπαιδεύσουν τους πιο καινούργιους. Η πλειονότητα των συναδέλφων στα νησιά είναι εντελώς καινούργιοι κι αυτή είναι μια δουλειά πάρα πολύ εξειδικευμένη. Η εμπειρία είναι πολύ βασικό στοιχείο προκειμένου να κάνει καλά τη δουλειά του ένας χειριστής. Γι' αυτό συνεχίζουμε να ζητάμε έμπειρους συναδέλφους από άλλα κράτη-μέλη.
— Σε σχέση με παλαιότερα, τι έχει αλλάξει στη διαδικασία του ασύλου στην Ελλάδα;
Αυξήθηκε πάρα πολύ ο αριθμός των αιτούντων άσυλο και γι' αυτό έπρεπε να δημιουργηθούν και επιμέρους διαδικασίες για να μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε. Η διαδικασία της μετεγκατάστασης είναι μια τέτοια «ειδική» διαδικασία. Κάποιες χώρες είναι περισσότερο πρόθυμες να δεχτούν πρόσφυγες, άλλες λιγότερο και υπάρχουν κι εκείνες που επιμένουν να μην παίρνουν καθόλου. Από τη δική μας πλευρά κάναμε μια τεράστια προσπάθεια μέσα στο 2016 ώστε να μπορέσουμε να δρομολογήσουμε τους αιτούντες άσυλο που μπορούν να πάνε σε άλλες χώρες –μιλάμε για τους Σύριους κυρίως– και να βάλουμε μια σειρά, με τους ευάλωτους να προηγούνται. Αυτή η διαδικασία, από πλευράς μας, μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου θα έχει ολοκληρωθεί και μένει μετά να μας δώσουν θέσεις τα υπόλοιπα κράτη-μέλη, να τους στείλουμε τα αιτήματα, να τα αποδεχτούν και μετά να οργανωθεί το ταξίδι. Ανάμεσα στους κρίκους της αλυσίδας αυτήν τη στιγμή υπάρχουν συνεχώς καθυστερήσεις. Αυτό δημιουργεί πολύ μεγάλο άγχος στους ανθρώπους που βλέπουν τους μήνες να περνούν, ενώ για εμάς το πρόβλημα είναι ότι είμαστε υποχρεωμένοι να τους εξηγήσουμε για ποιον λόγο καθυστερούν – δεν είναι εδώ οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών για να το κάνουν. Νομίζω ότι ένας λόγος που ως υπηρεσία έχουμε τραβήξει αρκετή αρνητική δημοσιότητα είναι κι αυτός: όταν λέμε ότι οι άνθρωποι στις δομές φιλοξενίας και τα camps δεν έχουν τι να κάνουν, είναι αγχωμένοι, πάσχουν από κατάθλιψη, γίνονται βίαιοι, δημιουργείται η εντύπωση ότι ολιγωρεί η ελληνική πολιτεία, ενώ εν προκειμένω δεν έχει καμία ευθύνη. Δεν είναι και πολύ ευχάριστη η θέση μας, γιατί εμείς φαινόμαστε και όχι η Υπηρεσία Ασύλου της Γερμανίας ή της Σλοβενίας, για παράδειγμα.
— Όλη αυτήν τη διαδικασία, τις υποδομές, τους υπαλλήλους, ποιος τους πληρώνει;
Τη διαδικασία της μετεγκατάστασης σε μεγάλο βαθμό τη χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όσον αφορά τη διαδικασία της χορήγησης ασύλου, είναι μια διοικητική δουλειά που έχει σχετικά μικρό κόστος – κυρίως τη μισθοδοσία των υπαλλήλων. Κατά τα 2/3 το κόστος καλύπτεται από ευρωπαϊκά κονδύλια (από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και κονδύλια του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου), τα οποία προφανώς και απορροφούμε – γιατί υπάρχει η φημολογία ότι δεν τα χρησιμοποιούμε. Όχι μόνο το κάνουμε αλλά θα ζητήσουμε να αυξηθούν.
— Πώς αξιολογείτε την Υπηρεσία Ασύλου σήμερα; Έχετε βρει τον ρυθμό σας;
Η αλήθεια είναι ότι από τον Ιούνιο του 2013 που ξεκινήσαμε δεν είχαμε ούτε μία ήσυχη μέρα. Ποτέ! Δουλεύουμε συνέχεια στο κόκκινο γιατί οι εξελίξεις είναι τέτοιες, που μας ξεπερνούν. Το 2016 ήταν τρομερά δύσκολη χρονιά. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας όσον αφορά την ανάπτυξη της υπηρεσίας και τη σταθεροποίησή της. Στη χώρα μας είναι πάρα πολύ δύσκολο να πούμε ότι μπορούμε να προβλέψουμε τι θα γίνει με τις ροές, οπότε μια μεγάλη πρόκληση για την υπηρεσία είναι να κάνει ό,τι χρειάζεται ώστε να είναι σε ετοιμότητα για οτιδήποτε συμβεί.
— Ισχύει η άποψη ότι η Ελλάδα έχει γίνει πόλος έλξης, επειδή δεν υπάρχει απώθηση και θεωρείται ότι όποιος έρχεται δύσκολα απελαύνεται;
Πριν από πέντε-δέκα χρόνια μπορεί και να ίσχυε – πράγματι, είχαμε μεγάλο αριθμό οικονομικών μεταναστών. Τότε ήταν πολύ διαφορετικές και οι οικονομικές συνθήκες. Τώρα δεν νομίζω ότι αποτελεί ιδιαίτερο πόλο έλξης. Γεγονός είναι ότι πολλοί άνθρωποι βλέπουν την Ελλάδα ως ένα πρώτο σκαλοπάτι. Αυτό δεν είναι τωρινό φαινόμενο, ισχύει εδώ και τριάντα χρόνια.
— Έχει γίνει κατάχρηση του δικαιώματος κατάθεσης αίτησης ασύλου από ανθρώπους που δεν το δικαιούνται με σκοπό να κερδίσουν χρόνο;
Βεβαίως, συμβαίνει. Κάποιους τους συμβουλεύουν να το κάνουν, ενώ άλλοι το κάνουν στην προσπάθειά τους να βρουν μια λύση. Σε όλες τις χώρες συμβαίνει αυτό. Το να πούμε ότι μια αίτηση είναι καταχρηστική δεν λέει κάτι, πρέπει να την εξετάσουμε.
— Η γνώμη σας για τις ΜΚΟ ποια είναι; Βοηθάνε στη δουλειά σας ή δημιουργούν προβλήματα;
Η υπηρεσία μας είναι μια υπηρεσία που κατ' ανάγκην συνεργάζεται με τις ΜΚΟ. Οι ΜΚΟ είναι οργανώσεις που είναι πολύ πιο κοντά στους ανθρώπους και με αρκετές από αυτές συνεργαζόμαστε άμεσα. Υπάρχει, δυστυχώς, μια τάση να τα «τσουβαλιάζουμε» όλα, λες και οι ΜΚΟ είναι ένα συμπαγές πράγμα. Υπάρχουν ΜΚΟ που κάνουν τη δουλειά τους με εξαιρετικά επαγγελματικό τρόπο και βοηθούν πάρα πολύ, ενώ υπάρχουν άλλες που μπορεί να έχουν καταχραστεί χρήματα ή να λειτουργούν για το θεαθήναι ή για να κάνουν κριτική στην κριτική. Πιστεύω, ωστόσο, ότι για όλους υπάρχει ρόλος: ακόμα και η οργάνωση που ασκεί μόνο αρνητική κριτική μάς κρατάει σε εγρήγορση. Δεν μπορούμε, εξάλλου, να ισχυριζόμαστε ότι όλα είναι τέλεια. Το θέμα είναι να πηγαίνουμε μπροστά και να μη σπρώχνουμε τα πράγματα προς τα πίσω.
— H συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία τηρείται;
Η συμφωνία καταρχάς τηρείται. Η δουλειά της Υπηρεσίας δεν είναι να μειωθούν οι ροές, ούτε να γίνουν ή να μη γίνουν επιστροφές. Η δουλειά η δική μας είναι να δούμε εάν αυτοί που ζητάνε άσυλο στα νησιά δικαιούνται ή όχι να μείνουν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες. Πολλές φορές –δικαιολογημένα σε έναν βαθμό– λέγεται ότι οι διαδικασίες ασύλου στα νησιά καθυστερούν υπερβολικά. Θα πρέπει όμως να σκεφτεί κανείς τι θα σήμαινε αν δεν καθυστερούσαν, κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες. Αν σήμαινε ότι παραβιάζονται τα δικαιώματα των προσφύγων, τότε δεν κάνουμε κάτι. Εδώ υπάρχει ένας νόμος, είναι σαφής και αυτόν πρέπει να τηρούμε. Προφανώς, δεδομένων των συνθηκών –λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού αιτήσεων που έγινε στα νησιά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, τη στιγμή που οι υπηρεσίες εκεί δεν ήταν αναπτυγμένες– δημιουργήθηκε μια σοβαρή καθυστέρηση, αλλά έχουμε αρχίσει να ελέγχουμε την κατάσταση.
— Σε πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» αναφέρεται ότι «σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας "Προορισμός: Απόγνωση. Η επίδραση της ευρωτουρκικής διακήρυξης στα ανθρώπινα δικαιώματα", και οι είκοσι αποφάσεις που έβγαλαν οι νέες επιτροπές (πρόκειται για Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών των δευτεροβάθμιων επιτροπών ασύλου που ιδρύθηκαν το καλοκαίρι) μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου επιβεβαιώνουν την πρωτοβάθμια απόφαση της πρόθυμης Υπηρεσίας Ασύλου και των υπαλλήλων του EASO, που κρίνει απαράδεκτο το αίτημα ασύλου στην Ελλάδα, και ζητούν την απέλαση των προσφύγων στην Τουρκία, με το σκεπτικό ότι είναι τάχα ασφαλής τρίτη χώρα γι' αυτούς». Πώς το σχολιάζετε;
Η Υπηρεσία Ασύλου οφείλει να εφαρμόζει τον νόμο. Πολύ συχνά γίνεται δέκτης κριτικής απ' όσους πιστεύουν είτε ότι ο νόμος είναι πολύ αυστηρός και δεν προστατεύει επαρκώς τους πρόσφυγες, είτε, αντίθετα, ότι ευνοεί υπερβολικά τους αιτούντες άσυλο. Αντί να κατευθύνουν την κριτική τους στον νομοθέτη, την κατευθύνουν εσφαλμένα στην Υπηρεσία. Σε κάθε περίπτωση, η Υπηρεσία θα συνεχίσει να εφαρμόζει τον νόμο. Εάν κάποιος θεωρεί ότι σε συγκεκριμένη περίπτωση δεν έκανε σωστά τη δουλειά της, υπάρχει πάντα η δυνατότητα προσφυγής στον δεύτερο βαθμό καθώς και στα δικαστήρια.
— Γίνεται συζήτηση να αναθεωρηθεί ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ. Η Ελλάδα τι θα ήθελε να ισχύσει και τι ισχύει τώρα, που ενδεχομένως δημιουργεί προβλήματα;
Το Δουβλίνο βασίζεται σε μια θεωρία που έχει αποδειχτεί ότι δεν είναι σωστή. Σύμφωνα με αυτήν, σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει ένα κράτος-μέλος το οποίο είναι υπεύθυνο για κάθε αίτηση ασύλου. Στη συνέχεια, θέτει μια σειρά κριτηρίων για να υποδειχτεί ποιο θα είναι αυτό. Το πρώτο κριτήριο είναι αν υπάρχουν μέλη της οικογένειας του αιτούντα σε μια χώρα. Το δεύτερο ορίζει ότι αν μια χώρα έχει δώσει μια άδεια παραμονής σε έναν αιτούντα άσυλο, τότε σε αυτήν θα πρέπει να κριθεί και η αίτηση ασύλου. Αυτό το οποίο επιβαρύνει εμάς και τις χώρες του Νότου, ως χώρες πρώτης εισόδου, είναι ότι υπάρχει ένα κριτήριο που υποδεικνύει ως υπεύθυνη χώρα εκείνη της οποίας τα σύνορα διήλθε πρώτα, παράνομα, ο αιτών. Εμείς πρεσβεύουμε, και νομίζω ορθώς, ότι δεν είναι πολύ λογικό αυτό και πως θα πρέπει να βλέπουμε την Ευρώπη ως έναν ενιαίο χώρο δικαιοσύνης και ασφάλειας, άρα και ως ενιαίο χώρο ασύλου. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει, επειδή ένας άνθρωπος φτάνει πρώτα στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, να μένει διαπαντός εδώ μέχρι να ολοκληρωθούν όλες οι διαδικασίες χορήγησης ασύλου. Αντίθετα, είναι αναγκαίο να γίνεται μια κατανομή ευθυνών, πράγμα το οποίο μεταφράζεται σε κατανομή του κόστους αλλά και των ανθρώπων. Αυτό, όπως αντιλαμβανόμαστε όλοι, πολλά από τα κράτη-μέλη δεν το βλέπουν ακριβώς έτσι και θεωρούν ότι το πρόβλημα είναι δικό μας. Η στάση αυτή έχει και μια τιμωρητική διάσταση, καθώς δεν υπάρχει τρόπος σφραγίσματος των συνόρων που να μη συνιστά κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφύγων.
— Ποιο βλέπετε να είναι το μέλλον του Ευρωπαϊκού Ασύλου;
Σήμερα, όπως το βλέπουμε μεσοπρόθεσμα, φαντάζει λίγο ζοφερό. Έχουν αρχίσει να υπερισχύουν οι φωνές για περιορισμό του αριθμού των προσφύγων, για περιορισμό όχι μόνο των δικών τους δικαιωμάτων αλλά και των αιτούντων άσυλο – αυτά δεν είναι καλά δείγματα για μια περιοχή του πλανήτη που είχε πολύ υψηλά ιδανικά και πρεσβεύει θεμελιώδεις αρχές. Θέλω να πιστεύω ότι θα ανατραπεί αυτό, ότι θα αλλάξει. Όταν αρχίζει κανείς να ρίχνει τα στάνταρ σε ένα κομμάτι των δικαιωμάτων του ανθρώπου, μοιραία θα τα ρίξει παντού – και στα δικαιώματα των πολιτών. Έτσι λειτουργούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ή τα κρατάς όλα ψηλά ή, αν αρχίσεις να παραβιάζεις μερικά, θα διαβρωθούν όλα. Επιπλέον, όταν η Ευρώπη αρχίζει να ρίχνει τα στάνταρ των δικαιωμάτων, γιατί να μην το κάνουν και οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη, που φιλοξενούν τεράστιους αριθμούς προσφύγων; Μετά, το θέμα παίρνει διαστάσεις βιβλικής καταστροφής. Θέλω να πιστεύω ότι θα ξυπνήσουμε και δεν θα αφήσουμε να συμβεί κάτι τέτοιο. Πραγματικά το ελπίζω!
Η Υπηρεσία Ασύλου διατηρεί μια εξαιρετικά ενημερωμένη και εύχρηστη ιστοσελίδα (http://asylo.gov.gr), στην οποία υπάρχουν πληροφορίες για το άσυλο σε 18 γλώσσες. Σύντομα θα είναι έτοιμη και μία εφαρμογή, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν, μέσω του κινητού τους, να έχουν εύκολη πρόσβαση σε αυτές. Μόλις κυκλοφόρησε το φωτογραφικό λεύκωμα «The Itinerary» («Η Διαδρομή»), το οποίο βασίζεται στην ομώνυμη έκθεση (http://theitineraryexhibition.com) που διοργάνωσε η Υπηρεσία Ασύλου στην Τεχνόπολη τον Μάιο του 2016. Οι φωτογραφίες των έντεκα φωτορεπόρτερ, που περιλαμβάνει το βιβλίο, είναι μια καταγραφή της προσπάθειας των προσφύγων να φτάσουν στον εκάστοτε προορισμό τους από διάφορα σημεία-σταθμούς, όπως τα νησιά του Αιγαίου, η Ειδομένη, ο Ελαιώνας, ο Πειραιάς, η ΠΓΔΜ, η Σερβία και η Ουγγαρία. Παράλληλα, απεικονίζουν τις χώρες-αφετηρίες της διαδρομής αυτής, όπως το Ιράκ, η Συρία και η Υποσαχάρια Αφρική.
