Ποιος ο λόγος να αναρτά κανείς φωτογραφίες της φρίκης; Τώρα από τη μαρτυρική ανατολική Γούτα της Δαμασκού, χθες από κάπου αλλού, αύριο, προφανώς, από μια επόμενη σφαγή;
Αυτές τις μέρες μπήκε ξανά το ίδιο ερώτημα και βγήκε και η σχετική καχυποψία από διαφόρους, ιδιαίτερα για τη μετάδοση της συγκίνησης και τον χειρισμό του σοκ στη τεράστια σφαίρα όπου οι σύγχρονοι άνθρωποι ξορκίζουμε τους δαίμονές μας.
Ποιο νόημα έχει μια τέτοια χειρονομία; Το να «επικοινωνείς» ένα ματωμένο πρόσωπο, ένα νεκρό κορμάκι, μια πατρική κραυγή; Αυτό είναι το ερώτημα.
Τι σημαίνει, εν τέλει, το να συμμεριζόμαστε προσωρινά, ανάμεσα σε τόσα άλλα ιδιωτικά, πολιτικά και ευτράπελα, τέτοιες μορφές δημόσιου πόνου και οδύνης.
Φαντάζομαι (ελάχιστη επαφή έχω με τη σχετική φιλολογία) ότι υπάρχει εκτεταμένη έρευνα για τη δημόσια χρήση των συναισθημάτων και το ταξίδι των εικόνων από τις εμπόλεμες ζώνες στις οθόνες του λίβινγκ ρουμ.
Στεκόμαστε στα ερείπια και στις ανθρώπινες φιγούρες που τα διασχίζουν. Και διαβάζουμε κι ακούμε εκείνους τους πιτσιρικάδες που από κάποιο υπόγειο της Δαμασκού στέλνουν ένα μήνυμα, μια φωτογραφία, το δικό τους ερασιτεχνικό ρεπορτάζ.
Είναι όμως όλο αυτό ένα απλό εμπόριο φιλάνθρωπων αισθημάτων και ένα εκ του ασφαλούς παιχνίδι με τον ζόφο; Μήπως συνιστά και κάτι ακόμα χειρότερο, μια δικαιολογία για να μην «κάνεις κάτι» ως πολίτης;
Το σχήμα μιας παρόμοιας εξήγησης επανέρχεται κάθε φορά που η δημόσια επικοινωνία συνταράζεται από εικόνες μεγάλης έντασης. Είναι η υπόθεση που λέει ότι με αυτό τον τρόπο εξαγοράζουμε τις τύψεις και καταναλώνουμε τον ίδιο τον αποπροσανατολισμό μας.
Όπως τότε με τον μικρό Αϊλάν ή με τα σώματα των ναυαγισμένων προσφύγων. Και τώρα με τα παιδιά στη Συρία στα μπάζα των γκρεμισμένων κτιρίων.
Προσωπικά, ομολογώ επίσης πως κάτι με ενοχλεί όταν αυτές οι εικόνες προβάλλουν επιθετικά στο timeline του χρήστη.
Κυρίως όταν οι εικόνες συνοδεύονται από έτοιμα σχήματα εξήγησης που στρέφονται στο εξαντλημένο μοτίβο της ενοχής του πρώτου κόσμου και της υπαιτιότητας των Δυτικών.
Από την άλλη, όμως, ας αναρωτηθούμε μήπως κάποιος μπορεί απλώς να μην αντέχει τη σιωπή, την αφωνία και το να καταπίνει τα συναισθήματά του.
Και ότι έστω κι αν ο επιδεικτικός συναισθηματισμός είναι επιδημία των social media και της σύγχρονης κουλτούρας, η συμπάθεια με το θύμα και η συμπόνια είναι από τις ελάχιστες δυνατότητες να εκφραστεί εκείνος που δεν θέλει ή και δεν μπορεί να κάνει «ανάλυση».
Και ας έχει αυτή η συμπάθεια την ισχύ ενός ψηφίσματος του ΟΗΕ, ας είναι δηλαδή ένα απλό, συμβολικό νεύμα. Υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι η αποδοκιμασία και η συγκινημένη αντίδραση μπορούν, υπό όρους, να συνδεθούν με κάτι πιο ουσιαστικό: με αυτό, για παράδειγμα, που ο μακαρίτης Βάτσλαβ Χάβελ ονόμαζε «δύναμη των αδύναμων», the power of the powerless.
Δεν θέλω εδώ να δώσω συγχωροχάρτι στις αρνητικές τάσεις που έχει η μεταμοντέρνα σκηνή του δημόσιου αποτροπιασμού.
Προφανώς και ευνοεί την απώλεια του μέτρου και έναν πρόχειρο οίστρο καταγγελίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όμως, δεν μπορούν να μεσολαβήσουν διαφορετικά ανάμεσα στους μικρόκοσμους της ζωής τους και στη δημόσια σκηνή όπου συμβαίνουν ενίοτε φριχτά πράγματα.
Ούτε βρισκόμαστε σε εποχές σαφήνειας των «στρατοπέδων» και μετωπικών σχημάτων, όπου μπορούμε να διαλέξουμε πλευρά. Η συριακή μηχανή θανάτου είναι ένα ζωντανό παράδειγμα.
Πολύ δύσκολα μπορούμε να ταυτιστούμε (και ευτυχώς) με έναν από τους εμπόλεμους, εκτός ίσως από εκείνες τις δυνάμεις των Κούρδων που πολέμησαν τους τζιχαντιστές και τώρα τους έχουν αδειάσει κομψά (ή όχι) από τους Αμερικανούς.
Μένουν έτσι τα θύματα. Στρεφόμαστε λοιπόν προς αυτά, προς τις μοναδικότητες των σωμάτων, των προσώπων, των γέρων, των παιδιών.
Δανειζόμαστε κάτι από το χάος που ζουν, όχι απαραίτητα για να κάνουμε το ανθρωπιστικό μας κομμάτι (γιατί πάντα να σκεφτόμαστε την πιο ποταπή μας πλευρά;).
Είμαστε με τα θύματα επειδή ενδεχομένως αυτός ο πόλεμος –και οι περισσότερες αιματοχυσίες του 21ου αιώνα– φανερώνει την αδυναμία των αναλυτικών μας κατηγοριών απέναντι στις εκτραχύνσεις της Ιστορίας.
Η Ιστορία, αυτή που «τέλειωσε» το 1989 για να ξαναρχίσει πιο χαοτική από πριν, δεν προσφέρεται για προγραμματικά κείμενα.
Υπάρχουν, βέβαια, οι άφθονες γεωπολιτικές αναλύσεις και οι ειδικοί στα πετρελαϊκά κοιτάσματα και στους ανταγωνισμούς. Πέρα από αυτούς, όμως, μένουμε με τις εικόνες των θυμάτων.
Στεκόμαστε στα ερείπια και στις ανθρώπινες φιγούρες που τα διασχίζουν. Και διαβάζουμε κι ακούμε εκείνους τους πιτσιρικάδες που από κάποιο υπόγειο της Δαμασκού στέλνουν ένα μήνυμα, μια φωτογραφία, το δικό τους ερασιτεχνικό ρεπορτάζ.
Και αυτοί μιλούν πια κυρίως με τις εικόνες. Ξέροντας ότι οι εικόνες, περισσότερο από τα λόγια, είναι πολύ ευάλωτες στη σκηνοθεσία, στην επεξεργασία, στην πολιτική καθοδήγηση.
Ζούμε, λοιπόν, σε ένα σύμπαν συναισθηματικής διάχυσης και πολιτικής παράνοιας. Μπορούμε όμως να είμαστε με τα θύματα και ας μην έχουμε ούτε τη συνέπεια ούτε το βάθος της πραγματικής δέσμευσης.
Η δέσμευση ωστόσο δεν θα προκύψει από την αδιαφορία ούτε από τη σνομπ καταγγελία των επιφανειακών κλίσεων του κοινού. Θα έλθει, αν έρθει, από την απόγνωση μπροστά στο κακό.
Όπως συνέβη και με τους ολοκληρωτισμούς του προηγούμενου αιώνα, με τη διαφορά ότι εκείνοι δρούσαν στα σκοτάδια, ενώ σήμερα οι εικόνες και τα βίντεο έρχονται κατευθείαν από την κόλαση.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια