Η Μαρία Αντέλα Κονόμι τρέχει μια πλατφόρμα που θέλει να στηρίξει την εγχώρια καλλιτεχνική παραγωγή μέσα από την επανάχρηση υλικών τα οποία οι δημιουργοί και οι χώροι τέχνης πετάνε, συμβάλλοντας έτσι σε ένα πιο βιώσιμο πολιτιστικό περιβάλλον.
Στο Παρίσι υπάρχει το La Reserve Des Arts, στη Νέα Υόρκη το Materials for the Arts, στο Βερολίνο το Material Mafia. Κάθε μια από αυτές τις πρωτοβουλίες έχει διαφορετικό μοντέλο λειτουργίας αλλά έναν κοινό σκοπό: την ενσωμάτωση της οικολογικής συνείδησης στον δημιουργικό και πολιτιστικό τομέα μέσα από την επαναχρησιμοποίηση υλικών στις παραγωγικές και δημιουργικές διαδικασίες.
Στην Αθήνα, το OnMaterials απευθύνεται σε δημιουργούς από όλα τα πεδία, εικαστικούς καλλιτέχνες, σκηνογράφους, σχεδιαστές, επιμελητές, διακοσμητές, τεχνίτες, αλλά και σε μικρότερους ανεξάρτητους εκθεσιακούς χώρους, σχολεία και δημιουργικά κέντρα ενθαρρύνοντας την ενσωμάτωση της επαναχρησιμοποίησης στη δραστηριότητά τους. Πρόκειται για μια συλλογική πλατφόρμα που επικεντρώνεται στον κύκλο ζωής υλικών τα οποία προέρχονται από εγκαταστάσεις σε γκαλερί, μουσεία, θέατρα, κινηματογραφικές παραγωγές, εμπορικές εκθέσεις κ.ά. Η πλατφόρμα προωθεί την αναδιανομή και την επαναχρησιμοποίηση των εκάστοτε υλικών.
Θέλαμε να ευαισθητοποιήσουμε και να ενεργοποιήσουμε τη δημιουργική κοινότητα, να χτίσουμε συνεργασίες που στο μέλλον θα μπορούν να μας προσφέρουν λύσεις και εναλλακτικές μεθόδους για την επαναχρησιμοποίηση διαφόρων πραγμάτων.
Η ιδέα άρχισε να σχηματίζεται στο μυαλό της Μαρίας Αντέλα Κονόμι την περίοδο που δούλευε στο Μη Κερδοσκοπικό Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης State of Concept, στην οργάνωση της παραγωγής των εκθέσεων. «Τότε άρχισα να παρατηρώ ότι συχνά, μετά από τις εκθέσεις μας, υπήρχαν πολλά υλικά από τις εγκαταστάσεις που αναγκαζόμασταν να τα πετάξουμε γιατί, πρώτον, δεν είχαμε αρκετά μεγάλο αποθηκευτικό χώρο, δεύτερον, δεν μας ήταν πλέον χρήσιμα. Μέσα από τις συναντήσεις με άτομα και φορείς από τον ευρύτερο δημιουργικό χώρο αλλά και έρευνα που διεξήχθη στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του OnMaterials, είδαμε ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για πρόσβαση στα υλικά αυτά για να τα επαναχρησιμοποιήσουν».
Ξεκίνησε να διαμορφώνεται τον Δεκέμβριο του 2018 στο πλαίσιο του προγράμματος υποτροφιών START-create cultural change, που στόχευε στην προώθηση και την ανάπτυξη πολιτιστικών πρωτοβουλιών οι οποίες ενισχύουν την κοινωνική συνοχή. Έναν χρόνο μετά, με τη συμβολή της τότε ομάδας, μέλη της οποίας ήταν οι Rosanayaris (Rosana Sanchez και Άρης Σπέντσας), η Giulia Palomba και η Αγγελική Κωνσταντοπούλου, το εγχείρημα πήρε σάρκα και οστά. «Μέσα από μια σειρά συναντήσεων και εργαστηρίων που διοργανώθηκαν σε συνεργασία με διάφορους φορείς και χώρους τέχνης, θέλαμε να ευαισθητοποιήσουμε και να ενεργοποιήσουμε τη δημιουργική κοινότητα, να χτίσουμε συνεργασίες που στο μέλλον θα μπορούν να μας προσφέρουν λύσεις και εναλλακτικές μεθόδους για την επαναχρησιμοποίηση διαφόρων πραγμάτων».
Αυτήν τη στιγμή η πλατφόρμα λειτουργεί ως μια άτυπη μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία. Αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ όσων θέλουν να δώσουν υλικά που δεν χρειάζονται πλέον και αυτών που θέλουν να τα επαναχρησιμοποιήσουν στις δημιουργικές τους αναζητήσεις. Στο site μπορεί κάποιος να βρει τα υλικά που είναι διαθέσιμα και να τα «κλείσει», αποκτώντας τα δωρεάν. Κατά τον ίδιο τρόπο, κάποιος που θέλει να δωρίσει υλικά που δεν χρειάζεται μπορεί να τα κάνει διαθέσιμα μέσω αυτού. «Η αξία της πρωτοβουλίας αυτής βρίσκεται στην ιδέα της επαναχρησιμοποίησης των υλικών, στη μεταποίησή τους και στη συνεχή ροή που μπορεί να αποκτήσουν μέσα από το δίκτυο και όχι στα ίδια τα υλικά». Προτεραιότητα της πλατφόρμας αυτήν τη στιγμή είναι η χαρτογράφηση των υλικών, η διευκόλυνση της μετακίνησης και δεύτερης χρήσης τους. «Επιδίωξή μας είναι στο μέλλον το OnMaterials να αποκτήσει ένα βιώσιμο μοντέλο λειτουργίας με έναν φυσικό χώρο που θα λειτουργεί όχι μόνο ως αποθήκη για την προσωρινή φύλαξη και κατηγοριοποίηση των υλικών αλλά και ως σημείο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών, γνώσεων και πρακτικών».
«Θα πρέπει μαζί με τους καλλιτέχνες να δημιουργήσουμε εναλλακτικές πρακτικές πιο βιώσιμες». Το OnMaterials θέλει να υπενθυμίσει ότι τα υλικά που είναι άχρηστα για έναν καλλιτέχνη μπορεί να αποτελούν πρώτη ύλη για κάποιον, το γνωστό και ως «τα σκουπίδια του ενός είναι ο θησαυρός του άλλου». Ή ότι τα περισσεύματα μιας μεγάλης καλλιτεχνικής παραγωγής θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην πραγματοποίηση άλλων μικρότερων. «Με τον τρόπο αυτό δεν σκοπεύουμε να αναδείξουμε την αξία των υλικών, η αξία βρίσκεται στη χρήση και την επαναχρησιμοποίηση. Δίνοντας δεύτερη ζωή στα υλικά δημιουργούμε όχι μόνο οικονομικό όφελος αλλά και περιβαλλοντικό».
Μέχρι στιγμής έχουν οργανωθεί τέσσερα εργαστήρια δημιουργικής επαναχρησιμοποίησης με τίτλο «Wasted or Wanted», τα οποία έδειξαν έμπρακτα πώς μπορεί να πάρει δεύτερη ζωή ένα υλικό που είναι για πέταμα ή άχρηστο για κάποιους. Ένα από αυτά ήταν μια καλλιτεχνική εξερεύνηση για την επαναχρησιμοποίηση των υλικών που πετάνε οι φοιτητές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ένα εργαστήριο σε συνεργασία με τον Ολλανδό καλλιτέχνη Ties Ten Bosch και το Studio 11. Οι φοιτητές διερεύνησαν και πειραματίστηκαν με τη μετατροπή των αποβλήτων τους σε ιδέες. Σε αυτό που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Athens Zero Waste Festival 2019 και έλαβε χώρα στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης οι συμμετέχοντες επαναχρησιμοποίησαν υφάσματα σε συνεργασία με την καλλιτέχνιδα Camille Romagnani, πειραματίστηκαν μετατρέποντας ρετάλια υφασμάτων σε μια πολύχρωμη σύνθεση, σε μια σημαία η οποία συμβολίζει το ταξίδι για τη δημιουργία ενός νέου δικτύου. Ένα άλλο εργαστήριο απευθυνόταν σε φοιτητές και αποφοίτους εσωτερικής διακόσμησης και σχεδίου βιομηχανικών προϊόντων, προκειμένου να ανακαλύψουν ποια είναι τα υλικά που χρησιμοποιούν οι πρωτοβουλίες ανακύκλωσης για τη δημιουργία νέων προϊόντων, από τη διαδικασία αναζήτησης και επιλογής τους μέχρι τον σχεδιασμό και την παραγωγή κάτι νέου.
Το OnMaterials θέλει να υπενθυμίσει ότι τα υλικά που είναι άχρηστα για έναν καλλιτέχνη μπορεί να αποτελούν πρώτη ύλη για κάποιον, το γνωστό και ως «τα σκουπίδια του ενός είναι ο θησαυρός του άλλου».
Στην Ελλάδα αυτήν τη στιγμή υπάρχουν αρκετές καλές πρακτικές που κάνουν δουλειά στον τομέα της κυκλικής οικονομίας. Το BlueCycle, ένα πρόγραμμα που με έδρα του τον Πειραιά αξιοποιεί πλαστικά που προέρχονται από την αλιευτική δραστηριότητα και σε συνεργασία με τους The New Raw προσφέρει design έπιπλα. Το Πλαστικουργείο στα Εξάρχεια, το οποίο σε συνεργασία με την κοινότητα Precious Plastic δημιουργεί τα απαραίτητα εργαλεία για να διαδοθεί η ανακύκλωση πλαστικού στην Ελλάδα. Το Rokani, που είναι ένα εργαστήριο upcycling για custom έπιπλα. «Τα περισσότερα makerspaces που υπάρχουν στην Αθήνα με τον έναν ή άλλον τρόπο προσπαθούν να εντάξουν την έννοια του upcycling στον τρόπο λειτουργίας τους και να περιορίσουν την άσκοπη σπατάλη φυσικών πόρων, επαναχρησιμοποιώντας υλικά», όπως παρατηρεί από τη μέχρι τώρα εμπειρία της η Μαρία Αντέλα Κονόμι.
Πώς όμως θα μπορούσε η έννοια της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης να εφαρμοστεί συστηματικά στον πολιτιστικό τομέα; Πώς μπορούν οι πολιτιστικοί και καλλιτεχνικοί φορείς να εμπλακούν σε μια κοινότητα όπως το OnMaterials, που επιδιώκει να προωθήσει μια βιώσιμη στάση; Με αποστολή της την πρόσβαση όσο το δυνατόν περισσότερων ενδιαφερομένων σε υλικά που έχουν δεύτερη ζωή, η πλατφόρμα του OnMaterials θέλει να στηρίξει την καλλιτεχνική παραγωγή, συμβάλλοντας ταυτόχρονα σε ένα πιο βιώσιμο πολιτιστικό περιβάλλον. «Ο μεγάλος όγκος των υλικών που πετιούνται ή αποθηκεύονται για χρόνια μετά την κάθε παραγωγή θα μπορούσε να αποτελέσει πόρο για άλλους. Στόχος μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε τους εκάστοτε φορείς ώστε να επιτευχθεί προγραμματισμός για επαναχρησιμοποίησή τους από τα πολύ πρώιμα στάδια της οργάνωσης των εκθέσεων και των παραγωγών».
Μια συνεργασία της Lifo με την Design Ambassador και το Archisearch.gr
