Έμαθα για πρώτη φορά για τον Γιώργο Βιτσώρη (1899-1954), όταν έπεσε στα χέρια μου, πριν κάμποσα χρόνια, το βιβλίο Θεατρικές Μνήμες [Τάσος Πιτσιλός, 1986], γραμμένο από τον σημαντικό ηθοποιό και ερευνητή του θεάτρου μας Αρτέμη Μάτσα. Σ' εκείνο το βιβλίο ο Μάτσας αφιέρωνε οκτώ σελίδες στον Βιτσώρη, στο κεφάλαιο «Γιώργος Βιτσώρης: Ο Επαναστάτης», δημοσιεύοντας, για πρώτη ίσως φορά, σημαντικά στοιχεία της διαδρομής του, μαζί με μια φωτογραφία.
Ας μεταφέρουμε τα πρώτα λόγια από εκείνο το βιβλίο, που είναι ό,τι πρέπει για εισαγωγή:
«Γιώργος Βιτσώρης: Ο Ιδεολόγος Αγωνιστής. Σε ώρες δύσκολες ύψωσε τη σημαία της Αγάπης του για τον Άνθρωπο, μέσα από το πολιτικό του πιστεύω. Αγωνίστηκε παντού, σε κάθε χώρο. Αγνός πάντα, αμόλυντος, φωτισμένος νους και καρδιά. Έτσι όπως ταιριάζει στους αληθινούς μαχητές. Όποιος ιδεολογίας... Έτσι. Στον Γιώργο Βιτσώρη θα στρέψουμε τη θύμηση. Ξεκινώντας από το θέατρο, που τόσο το λάτρεψε. Γεννημένος στην Καβάλα το 1899, τελείωσε το Γυμνάσιο στην Αθήνα. Αδέλφια του ήταν ο γνωστός ζωγράφος Μίμης Βιτσώρης και ο ποιητής (σ.σ. και ηθοποιός) Τίμος Βιτσώρης.
Σπούδαζε στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Λότνερ, στο ιστορικό ερειπωμένο τώρα κτίριο της οδού Φειδίου 3, που αργότερα μετονομάστηκε σε Ελληνικόν Ωδείον, παράλληλα με την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων. Καθηγητές της Σχολής ο περίφημος ηθοποιός Νίκος Παπαγεωργίου, άντρας της Σαπφώς Αλκαίου, πατέρας της πρωταγωνίστριας Μαρίας Αλκαίου, και η Θεώνη Δρακοπούλου (η Μυρτιώτισσα). Ανάμεσα στους συμμαθητές του η μεγάλη Ελένη Παπαδάκη, η Αντιγόνη Μεταξά (η θεία Λένα αργότερα), ο Κώστας Κροντηράς, η Κατερίνα Κακούρη και η Νίτσα Βιτσώρη (σ.σ. πριν Λάσκαρη και αργότερα Τσαγανέα) που την ερωτεύτηκε, παντρεύτηκαν (σ.σ. το 1921) και έκαναν μια κόρη, τη μετέπειτα πρωταγωνίστρια Λιάνα Βιτσώρη, θεατρική συγγραφέα, τιμημένη και ως ποιήτρια».
Η συζήτηση ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Βιτσώρη, που έγινε στα γαλλικά, είναι καταγραμμένη, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1976 (σε αμερικάνικο περιοδικό), το 1980 τυπώθηκε σε ελληνικό περιοδικό, ενώ περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του Ν. Θεοδοσίου.
Έκτοτε για τον Γιώργο Βιτσώρη δεν θυμάμαι να διάβασα ποτέ κάτι σημαντικό, πέρα από σκόρπιες αναφορές εδώ κι εκεί – και αυτό έως πέρυσι, όταν κυκλοφόρησε (Μάιος 2019) η εξαιρετική μελέτη του σκηνοθέτη και συγγραφέα Νίκου Θεοδοσίου Ο Άγνωστος Βιτσώρης, μια πολύ περιποιημένη, ιδιωτική, έκδοση 100 μόλις αντιτύπων.
Το βιβλίο το αγόρασα σχεδόν αμέσως και το διάβασα μέσα στις επόμενες ώρες, καθότι είναι πολύ ωραία γραμμένο, συνδυάζοντας ιδανικά, στις σελίδες του, στοιχεία από τις δύο βασικές ιδιότητες του Γιώργου Βιτσώρη, την αγωνιστική και την καλλιτεχνική. Ή το ανάποδο, αν θέλετε.
Έχοντας λοιπόν ως βάση το βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου, μαζί με κάποιες παρεμβάσεις από άλλες πηγές, θα δώσουμε μερικές από τις πολύ σημαντικές στιγμές της ζωής αυτού του ανθρώπου, το όνομα του οποίου, για πολλά χρόνια, είχε κατακρατήσει ο χρόνος.
Ο αγωνιστής Γιώργος Βιτσώρης
Παράλληλα, λοιπόν, με τις θεατρικές σπουδές του ο Γιώργος Βιτσώρης έλκεται ως νέος από τις ιδέες της Οκτωβριανής Επανάστασης και κάπως έτσι γίνεται μέλος του ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος) και βασικά της νεολαίας του, συμμετέχοντας ενεργά στην πιο αριστερή τάση του, την Κομμουνιστική Ένωση (ΚΕ) ή Ένωση Κομμουνισμού (ΕΚ) υπό τον Φραγκίσκο Τζουλάτι. Η ΚΕ εξέδωσε μάλιστα το δικό της περιοδικό, που είχε τίτλο Κομμουνισμός (Οκτώβριος 1920-Σεπτέμβριος 1921), έχοντας ως βασικό στόχο της την προσχώρηση του ΣΕΚΕ στην Τρίτη Διεθνή. Όπως γράφει ο Ν. Θεοδοσίου:
«Τα γραφεία της Κομμουνιστικής Ένωσης και του περιοδικού Κομμουνισμός, που βρίσκονταν στον δεύτερο όροφο ενός κτηρίου στην οδό Πειραιώς 40, ήταν τόπος συγκεντρώσεων, όπου γίνονταν θυελλώδεις συζητήσεις. Αλλά οι συνθήκες του πολιτικού αγώνα την εποχή εκείνη περιλάμβαναν πολλή βία από τη μεριά του κράτους και των παρακρατικών μηχανισμών. Μέσα από ένα τέτοιο επεισόδιο έλαβε το "βάπτισμα του πυρός" η συμμαθήτρια, τότε, του Βιτσώρη, στη δραματική σχολή, Ελένη Λάσκαρη (σ.σ. Νίτσα Τσαγανέα). Και μάλιστα σε ένα από τα πρώτα τους ραντεβού!».
Ήδη το ΣΕΚΕ έχει μετατραπεί σε ΣΕΚΕ(Κ), ΣΕΚΕ (Κομμουνιστικό) δηλαδή, συνδεόμενο πλέον με την Τρίτη Διεθνή, όμως η ομάδα του Τζουλάτι αρχίζει να αυτονομείται μέσα στο κόμμα (1922), εμμένοντας στην θεωρητική δουλειά και στην βαθιά μελέτη των κειμένων του μαρξισμού-λενινισμού, αλλάζοντας θέση και για τη σύνδεση του ΣΕΚΕ με την Διεθνή, δημιουργώντας στην πορεία το δεκαπενθήμερο περιοδικό Αρχείον Μαρξισμού (Μάιος 1923).
Πολύ σύντομα, μέσα στο 1924, θα ξεσπάσει η πρώτη μεγάλη κρίση στο ΣΕΚΕ(Κ).
Όπως γράφει ο Θεόδωρος Νικολόπουλος στο βιβλίο του Η Άλλη Όψη του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος (1918-1930) [Ιδιωτική Έκδοση, 1983]:
«Διαγράφονται οι "δεξιοί" με πρώτο τον Αβραάμ Μπεναρόγια, καθώς και οι "εξτρεμιστές" Ε. Παπαναστασίου και άλλοι της κομμουνιστικής πτέρυγας του ΣΕΚΕ, ο Τζουλάτι και άλλοι του Αρχείου, οι Σεϊτανίδης, Ηλιάδης του προσφυγικού σωματείου Αλληλοβοήθεια κ.λπ.».
Το Αρχείον Μαρξισμού, με τους αρχειομαρξιστές του, είναι πλέον μία αυτόνομη οργάνωση, με τον Γιώργο Βιτσώρη να ανήκει στον στενό πυρήνα της συντακτικής ομάδας του περιοδικού μεταφράζοντας (κυρίως) μαρξιστικά κείμενα.
Το 1925 o Τζουλάτι αποχωρεί από την ομάδα των αρχειομαρξιστών, με την ηγεσία τής οργάνωσης να περνάει στον Δημήτρη Γιωτόπουλο (πατέρας του Αλέξανδρου Γιωτόπουλου, του καταδικασμένου για την υπόθεση της 17Ν), με τον Βιτσώρη να αναφέρεται ως «δεύτερος τη τάξει» (Θεοδοσίου).
Καθώς ο Γιωτόπουλος (μία τελείως αμφιλεγόμενη και σκοτεινή προσωπικότητα στην ιστορική πορεία) σπανίως έγραφε και μιλούσε δημοσίως, ο ρόλος του Βιτσώρη, ως «πρόσωπο» της οργάνωσης, υπήρξε καταλυτικός.
Η δικτατορία του Παγκάλου (1925-1926) δεν εμπόδισε επί της ουσίας την ανάπτυξη των αρχειομαρξιστών (αν και το περιοδικό τους θα κλείσει προσωρινά), οι οποίοι βλέπουν την επιρροή τους, μέσα στην εργατική τάξη, να αναπτύσσεται, παρότι η κύρια δράση τους αφορούσε στο θεωρητικό επίπεδο και όχι σ' εκείνο της (σκληρής) καθημερινότητας.
Βασικά πίστευαν ότι οι εργάτες έπρεπε να μορφωθούν, πριν μεταβληθούν σε επαναστατικά υποκείμενα, και γι' αυτό το λόγο έδιναν μεγάλη σημασία στην μάθηση γραφής και ανάγνωσης, των χαμηλότερων εργατικών στρωμάτων, και βεβαίως στην μαρξιστική κατάρτιση. Ζούσαν εντελώς φτωχικά, με μια πολύ ιδιαίτερη αίσθηση της ηθικής και του καθήκοντος, και ο τρόπος ζωής τους αποτελούσε παράδειγμα για όλους εκείνους που τους ακολουθούσαν.
Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια της κόρης του Γιώργου Βιτσώρη και της Νίτσας Τσαγανέα, της Λιάνας Βιτσώρη, στον Αρτέμη Μάτσα, σε ραδιοφωνική εκπομπή της ΕΡΤ από το 1989, η οποία καταγράφεται στο βιβλίο του Ν. Θεοδοσίου:
«Τους γονείς μου δεν τους χάρηκα πολύ στα παιδικά μου χρόνια, διότι λόγω ιδεολογίας και επαγγέλματος δυστυχώς λείπανε πάντα.(...) Θυμάμαι τον πατέρα μου σαν άνθρωπο πάντα αισιόδοξο και γελαστό. Και πολύ ωραίο άνθρωπο.(...) Μια φορά έπαιρνε συσσίτιο από ένα εργοστάσιο και μας έφερνε σπίτι σ' ένα κατσαρολάκι, γιατί ήμασταν πάρα πολύ φτωχοί. Και πάντα κυνηγημένοι. Ζούσαμε σε σοφίτες, σε τρώγλες, σε αυλές, σε μικρά σπιτάκια.(...) Λοιπόν μια μέρα θυμάμαι, ήρθε στο σπίτι και δεν έφερε φαγητό. Και του λέει η μητέρα μου, καλά, τι θα φάει η μπέμπα;(...) Και λέει ο πατέρας μου: Νίτσα μου με συγχωγείς (μιλούσε με το γο όλη η οικογένεια Βιτσώρη), με συγχωγείς Νίτσα μου, αλλά στο δγόμο βρήκα άλλα παιδάκια που πεινάγανε και δεν μπογούσα να μη δώσω το φαγητό. Αυτός ήταν ο πατέρας μου».
Η οργάνωση κινδύνευσε περισσότερο να διαλυθεί από τις αποχωρήσεις των μελών της, τις ενδοκομμουνιστικές έριδες κ.λπ., παρά από το κυνηγητό της δικτατορίας, όμως από το 1927 (Μάρτιος) ξαναμπαίνει μπροστά το περιοδικό Αρχείον Μαρξισμού (θα τυπωνόταν έως και τον Ιανουάριο του '28), πάντα με μεταφρασμένα θεωρητικά κείμενα (Λένιν, Τρότσκι, Κάουτσκι κ.ά.), με τους αρχειομαρξιστές να διεισδύουν σε ποικίλες επαγγελματικές ομάδες (αρτεργάτες, οικοδόμους, υποδηματοποιούς κ.ά.), τυπώνοντας μάλιστα και ειδικά φύλλα (Αρτεργάτης, Υποδηματεργάτης), μα ακόμη και στα πανεπιστήμια, με αφορμή την μεγάλη φοιτητική απεργία του 1929 (τυπώνοντας την εφημερίδα Ο Φοιτητής).
Ο Κώστας Αναστασιάδης, φοιτητής της εποχής, θυμόταν πολλά χρόνια αργότερα (από του βιβλίο του Θεόδωρου Νικολόπουλου που προαναφέραμε, με αναπαραγωγή και στο βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου):
«Τη φοιτητική φράξια του Αρχείου παρακολουθούσε σαν άμεσος και υπεύθυνος καθοδηγητής ο Γιώργης ο Βιτσώρης, αγωνιστής που συνδύαζε το επαναστατικό πάθος, με μια οξεία αίσθηση της πραγματικότητας».
Το 1930 οι αρχειομαρξιστές (όσοι τουλάχιστον είχαν απομείνει, μετά από διάφορες αποχωρήσεις και διασπάσεις) επιχειρούν να συνδεθούν με την ΔΑΑ (Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση), με αφορμή μια συνάντηση των μελών τής ΔΑΑ στο Παρίσι – την οποία ΔΑΑ καθοδηγούσε από μακριά ο εξόριστος τότε (1929-1933) στο νησάκι Πρίγκηπος, της Προποντίδας, Λέων Τρότσκι.
Ο Βιτσώρης ζητάει, μάλιστα, απ' ευθείας επικοινωνία-συνάντηση με τον Τρότσκι, προκειμένου να αποσαφηνιστεί ο ρόλος των αρχειομαρξιστών, οι οποίοι «βάλλονταν» στο εσωτερικό και από τους τροτσκιστές της οργάνωσης Σπάρτακος, του Παντελή Πουλιόπουλου (πρώην γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, από τον Δεκέμβριο του 1924 έως τον Σεπτέμβριο του 1925).
Τελικά με την ίδρυση της ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας Αρχειομαρξιστών), το φθινόπωρο του 1930, οι αρχειομαρξιστές αναγνωρίζονται από τον Τρότσκι ως το ελληνικό τμήμα της ΔΑΑ. Στην ΚΟΜΛΕΑ ανήκαν, επίσης, διάφορες εκδόσεις και βασικά η εφημερίδα Η Πάλη των Τάξεων.
Την άνοιξη του 1932 ο Γιώργος Βιτσώρης θα συναντήσει τον Λεόντα Τρότσκι στην Πρίγκηπο. Θυμάται επ' αυτού η Νίτσα Τσαγανέα (από το βιβλίο του Αρτέμη Μάτσα):
«Το 1930 ή '31 (σ.σ. το 1932) πήγαμε με τον Γιώργο Βιτσώρη στον Τρότσκι, που ήταν εξόριστος στην Πρίγκηπο. Εκεί βρισκόμουνα κι εγώ με τον θίασο Κοτοπούλη-Κυβέλη, για σειρά παραστάσεων και για μια ταινία. Ο Γιώργος ήρθε ξαφνικά ένα βράδυ στο θέατρο και παρακάλεσε την Κοτοπούλη να μ' αφήσει να πάω μαζί του, για να δούμε τον Τρότσκι. Και έπρεπε να πάμε μαζί για να μην τον υποψιαστούν. Η μεγάλη μας τραγωδός μου έδωσε άδεια και έβαλε άλλη να παίξει στη θέση μου.(...) Μας περιμένανε στην πόρτα. Ο Τρότσκι και η γυναίκα του Ναταλία. Μας αγκάλιαζαν και μας φιλάγανε σαν να είμαστε παιδιά τους. Βλέπανε τόσο σπάνια ανθρώπους.
Ο Τρότσκι και ο Γιώργος μιλάγανε... μιλάγανε ώρες συνέχεια.(...) Εκείνο που μου έκανε περισσότερο εντύπωση ήταν όταν ο Τρότσκι είπε στον Γιώργο πως είναι περίεργο το πώς χωρίς να έχουνε καν συζητήσει για την οργάνωση του τροτσκισμού στην Ελλάδα, χωρίς να έχουμε πάρει απ' αυτόν οδηγίες και γραμμή, έτσι όπως τα 'χαν σκεφτεί οι έλληνες τροτσκιστές, έτσι ακριβώς τα είχε σκεφτεί κι εκείνος.
Σαν άνθρωπος ο Τρότσκι, έτσι όπως τον γνωρίσαμε εμείς ήταν θαυμάσιος. Πάντα γελαστός, κεφάτος, γεμάτος χιούμορ, γεμάτος ενθουσιασμό και σιγουριά. Σαν άκουσε μάλιστα πως ρίξαμε το σύνθημα των Σοβιέτ στην εποχή της μεγάλης κρίσης, γεμάτος χαρά μας αγκάλιασε και μας φίλησε».
Η συζήτηση ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Βιτσώρη, που έγινε στα γαλλικά, είναι καταγραμμένη, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1976 (σε αμερικάνικο περιοδικό), το 1980 τυπώθηκε σε ελληνικό περιοδικό, ενώ περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του Ν. Θεοδοσίου.
Τον Νοέμβριο του 1932 ο Τρότσκι (με τουρκικό διαβατήριο και με ψεύτικο όνομα) μαζί με την σύζυγό του Ναταλία, συν τους γραμματείς του, επιβιβάζεται ινκόγκνιτο στο ατμόπλοιο «Πράγα», στην Κωνσταντινούπολη, με προορισμό, μέσω Μασσαλίας, την Κοπεγχάγη – εκεί όπου θα έδινε διάλεξη για την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στις 16 Νοεμβρίου 1932 το ατμόπλοιο «πιάνει» Πειραιά. Παρά τη μυστικότητα και τα μέτρα ασφαλείας το γεγονός μαθαίνεται, και το πλοίο «πολιορκείται» από Έλληνες τροτσκιστές, που θέλουν να δουν τον Τρότσκι και να του μιλήσουν – ανάμεσά τους και ο Γιώργος Βιτσώρης φυσικά. Κάτι τέτοιο κατέστη αδύνατον όμως, για πολλούς και διαφόρους λόγους. Ακόμη και η επιθυμία του Τρότσκι να επισκεφθεί την Ακρόπολη δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Πήγε όμως στον Ιερό Βράχο, με αυστηρή συνοδεία, η σύζυγός του Ναταλία
Τον Ιούνιο του 1933 διοργανώνεται στο Παρίσι Αντιφασιστικό Συνέδριο. Παρίστανται σ' αυτό και οι Γιωτόπουλος-Βιτσώρης. Το συνέδριο έχει την έγκριση της Μόσχας. Παρά ταύτα οι Έλληνες τροτσκιστές αποφασίζουν να συμμετάσχουν σ' αυτό. Η εφημερίδα Ο Νέος Ριζοσπάστης (14 Ιουνίου 1933) στη δεύτερη σελίδα της γράφει: «Γιωτόπουλος-Βιτσώρης, ανοιχτοί πράκτορες του Χίτλερ / Το διώξιμό τους από το συνέδριο του Παρισιού». Για το ΚΚΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος) οι τροτσκιστές του Αρχείου, εκείνη την εποχή, ήταν τσιράκια των εθνικοσοσιαλιστών και αποκαλούνταν αρχειοφασίστες!
Το 1934 ο τροτσκισμός στην Ελλάδα δέχεται βαρύτατο πλήγμα. Η ΚΟΜΛΕΑ, η πιο μαζική οργάνωση στην ιστορία του ελληνικού τροτσκισμού, διασπάται. Ο Γιωτόπουλος έρχεται σε ρήξη με τον Τρότσκι και δημιουργεί το ΚΑΚΕ (Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας), επανεκδίδοντας την εφημερίδα Η Πάλη των Τάξεων, ενώ ο Βιτσώρης, σε καθαρό τροτσκιστικό προσανατολισμό, εκδίδει τον Μπολσεβίκο, με την ομάδα του να αποκαλείται ΚΔΕΕ (Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση Ελλάδας).
Τον Οκτώβριο του '35 το πραξικόπημα του Κονδύλη φέρνει ξανά τον βασιλιά Γεώργιο Β, που ουσιαστικά είχε εκδιωχθεί από τα τέλη του '23, έχοντας στο στόχαστρό του και την αριστερά. Ο Βιτσώρης συλλαμβάνεται, εκτοπίζεται, αλλά σύντομα αφήνεται ελεύθερος, καθώς προκηρύσσονται εκλογές για την 26η Ιανουαρίου 1936 (είναι οι τελευταίες εκλογές του Μεσοπολέμου).
Ο Βιτσώρης θέτει υποψηφιότητα με το ΚΔΜ (Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Μέτωπο), συνεργαζόμενος με την ομάδα του Παντελή Πουλιόπουλου. Στην Βικιπαίδεια διαβάζουμε πως το ΚΔΜ, σ' εκείνες τις εκλογές, είχε λάβει μόλις 196 ψήφους και ποσοστό 0,02%.
Τον Σεπτέμβριο του 1937, επί δικτατορίας πια του Μεταξά, ο Βιτσώρης συλλαμβάνεται, κρατείται, αλλά με παρέμβαση της Μαρίκας Κοτοπούλη αποφυλακίζεται, σκοπεύοντας (όπως και συνέβη τελικά) να φύγει στο Παρίσι. Γράφει ο Αρτέμης Μάτσας σχετικά με τα χρόνια της (γαλλικής) Κατοχής:
«Στον πόλεμο του '40 ο Βιτσώρης πολέμησε στη Γαλλία με τους αντάρτες Μακί και ειδικεύτηκε στην ανατίναξη γεφυρών. Η γαλλική κυβέρνηση για τον ηρωισμό του και για τις πολύτιμες υπηρεσίες του στον πόλεμο τον παρασημοφόρησε».
Ο ηθοποιός Γιώργος Βιτσώρης
Από το βιβλίο του Αρτέμη Μάτσα μαθαίνουμε επίσης:
«Ο Γιώργος και η Νίτσα Βιτσώρη, πιασμένοι χέρι χέρι, γεμάτοι από αγάπη και όνειρα, ξεκίνησαν για την θεατρική καριέρα τους και έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση στο Θέατρο των Νέων, το 1924 στο Παγκράτι. Στο θίασο ήταν τα παιδιά του μεγάλου Ευάγγελου Παντόπουλου, η Ναυσικά και ο Αντρέας, ο Κώστας Μουσούρης, ο Σταύρος Ιατρίδης κ.ά. Ο θίασος αλλάζει έργο τρεις φορές την εβδομάδα. Εκτός από τα κωμειδύλλια, ανέβηκαν έργα Ίψεν, Μολιέρου, Τολστόι, Παντελή Χορν, Ξενόπουλου, Μπόγρη, Ηλιάδη και άλλων. Το ζευγάρι έπαιξε και με τους θιάσους του Βεάκη, της Κυβέλης, της Κοτοπούλη, του Αργυρόπουλου, αλλά και με τα Μπουλούκια. Ο Γιώργος Βιτσώρης, για να επανέλθουμε, και τον πιο μικρό ρόλο αν έπαιζε ξεχώριζε ως πρωταγωνιστής, έτσι που ο Παντελής Χορν έγραψε: "Πρώτη φορά είδα ηθοποιό να παίζει τόσο μικρό ρόλο και να κερδίζει την παράσταση"».
Στο βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για τα έργα που συμμετείχε το ζεύγος Βιτσώρη, φωτογραφίες και ακόμη προγράμματα παραστάσεων από το σάιτ του ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).
Μετά το 1927 ο Γιώργος Βιτσώρης σταματά να ασχολείται με το θέατρο, καθώς οι δραστηριότητές του επικεντρώνονται κυρίως στα πολιτικά ζητήματα, για να επανέλθει ως ηθοποιός το 1935.
Έτσι, από διάφορα προγράμματα της εποχής τον βλέπουμε να συμμετέχει στον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη, στα έργα Η Κυρία δεν με Μέλλει (1935) του Victorien Sardou, Κοσμική Κίνησις (1936) του Θ. Ν. Συναδινού, μαζί με τους Βασίλη Λογοθετίδη, Δημήτρη Μυράτ, Νίτσα Βιτσώρη, Μαίρη Αρώνη, Χρήστο Τσαγανέα, Αλίκη Ζωγράφου κ.ά., Ο Ρουμπής, η Κουμπή και τα Κουμπιά (1936) του Σπύρου Μελά και ακόμη στο Όπως Αγαπάτε... (1937) του Σαίξπηρ, στο οποίον η Νίτσα Βιτσώρη εμφανίζεται ως Νίτσα Τσαγανέα (που σημαίνει πως τότε περίπου πρέπει να παντρεύτηκε με τον επίσης τροτσκιστή Χρήστο Τσαγανέα).
Στη Γαλλία πια, και σχεδόν καθ' όλη την διάρκεια της δεκαετίας του '40, ο Γιώργος Βιτσώρης δεν θα λείψει από το γαλλικό θέατρο και τον κινηματογράφο.
Ο Ν. Θεοδοσίου γράφει για εννέα θεατρικές παραστάσεις, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η παρουσία τού έλληνα ηθοποιού στο μοναδικό θεατρικό έργο τής Σιμόν ντε Μποβουάρ Les bouches inutiles (1945) σε σκηνοθεσία Michel Vitold. Ο Βιτσώρης συμμετείχε επίσης σε έργα του Ζαν Πωλ Σαρτρ και άλλων.
Στον κινηματογράφο, τέλος, καταγράφονται εμφανίσεις του Γιώργου Βιτσώρη σε τουλάχιστον έξι γαλλικές ταινίες της δεκαετίας του '40. Με τη σειρά, όπως εμφανίζονται και στην βάση IMDb:
Adieu Léonard (1943) σε σενάριο Ζακ Πρεβέρ και σκηνοθεσία Πιέρ Πρεβέρ, Le père Serge (1945) σε σκηνοθεσία Lucien Ganier-Raymond, Le dernier sou (1946) σε σκηνοθεσία Αντρέ Καγιάτ, Le couple idéal (1946) σε σκηνοθεσία Bernard-Roland & Raymond Rouleau, Voyage surprise (1947) σε σκηνοθεσία Πιέρ Πρεβέρ (στην ταινία εμφανίζεται με το ψευδώνυμο Niko Dakis ο γνωστός αργότερα σκηνοθέτης Νίκος Παπατάκης, όπως και η κόρη του Γ. Βιτσώρη Λιάνα, που τότε βρισκόταν στο Παρίσι) και τέλος η ταινία Tabusse (1949) σε σκηνοθεσία Jean Gehret (με εμφάνιση και της Λιάνας Βιτσώρη).
Για τα τελευταία χρόνια της ζωής τού Γιώργου Βιτσώρη δεν υπάρχουν πληροφορίες. Φαίνεται πως η αρρώστια τον εμπόδιζε να δουλέψει και να προχωρήσει στην τέχνη του. Αποκαμωμένος θα πεθάνει από καρκίνο στις 14 Ιουλίου 1954, την ημέρα της εθνικής γιορτής των Γάλλων, στα 55 χρόνια του. Ετάφη, δε, σε κοιμητήριο του Παρισιού, κοντά στο μνήμα τού Λεβ Σέντοβ, γιου του Τρότσκι.
Κλείνοντας να πούμε πως η Λιάνα Βιτσώρη (1924-1997), η κόρη του Γιώργου Βιτσώρη και της Νίτσας Τσαγανέα, υπήρξε σύζυγος του σημαντικού κονφερασιέ, τραγουδιστή, στιχουργού, σεναριογράφου και πολλά άλλα Γιώργου Οικονομίδη (1916-1985). Είναι γνωστό το τραγούδι του Γ. Οικονομίδη «Μα εγώ αγαπώ τη Λιάνα» από την ταινία Χαρούμενο Ξεκίνημα (1954) του Ντίνου Δημόπουλου, με τις νεαρές τότε Μάρω Κοντού και Μαίρη Χρονοπούλου στη σχετική σκηνή.
Επίσης η Λιάνα Βιτσώρη υπήρξε ποιήτρια (Και Λεγόμαστε... Άνθρωποι είναι ο τίτλος του βιβλίου της από το 1981), θεατρική συγγραφέας (Αυτός που δεν γεννήθηκε, το 1981) και στιχουργός. Τέσσερα τουλάχιστον τραγούδια σε στίχους δικούς της έχει ερμηνεύσει ο Κώστας Χατζής. Είναι τα: «Και μετράω τα βήματά μου» στο άλμπουμ «Ανθρώπινα Συστήματα» [Philips, 1978], «Και λεγόμαστε άνθρωποι» στο άλμπουμ «Θυμηθείτε Μαζί μου, 18 Χρόνια Κώστας Χατζής / Χατζής '79» [Philips, 1979], «Γαλάζια η θάλασσα» στο LP «Νταουλιέρικα» [Philips, 1982] και «Δεν είναι που δε σ' αγαπώ», που πρωτοείπε η Ελπίδα το 1983 και μετά ο Κώστας Χατζής στο LP «Τα Στίγματα του Καιρού» [Philips, 1984].
Τέλος, κόρη της Λιάνας Βιτσώρη και του Γιώργου Οικονομίδη, και εγγονή του Γιώργου Βιτσώρη και της Νίτσας Τσαγανέα, είναι η Μαριαλένα Οικονομίδου γνωστή, σήμερα, τραγουδοποιός και θεατρική συγγραφέας.
Ευχαριστώ τον σκηνοθέτη και συγγραφέα Νίκο Θεοδοσίου για την άνεση που μου παρείχε να δανειστώ υλικό από το βιβλίο του.
σχόλια