ΚΟΛΜ ΤΟΪΜΠΙΝ: ΧΕΝΡΙ ΤΖΕΪΜΣ, Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Το πάθος για τον Χένρι Τζέιμς (1843-1916) παραμένει αμείωτο μέσα στα χρόνια. Λίγοι συγγραφείς του 19ου αλλά και του 20ού αιώνα χαίρουν τέτοιας εκτίμησης στον λογοτεχνικό κόσμο, αν εξαιρέσουμε την αίγλη του τολμηρού μοντερνιστή Tζέιμς Τζόις. Κάθε πτυχή της αινιγματικής ζωής του Χένρι Τζέιμς αλλά και της προσωπικότητας των ηρώων που μας χάρισε μέσα από έργα όπως το Στρίψιμο της βίδας, Το Πορτρέτο μιας Κυρίας και τη Χρυσή Κούπα είναι ικανή να ανακινήσει πάθη, φιλοσοφικά ή κοινωνικά ερωτήματα, και να σαγηνεύσει.

Μόνο την τελευταία τετραετία η προσωπικότητα του Χένρι Τζέιμς κυριαρχεί ή στοιχειώνει τα βιβλία κορυφαίων συγγραφέων. Για να αναφερθούμε στη Γραμμή της Ομορφιάς (εκδ. Καστανιώτη) του Άλαν Χόλινγκχερστ, στην ψυχογραφική προσέγγιση του φαινομένου Xένρι Τζέιμς από τον Ντέιβιντ Λοτζ στη μυθιστορηματική βιογραφία Τον Συγγραφέα (εκδ. Βell), και να φτάσουμε στο βιβλίο του Κολμ Τόιμπιν Χένρι Τζέιμς, ο Δάσκαλος (εκδ. Ωκεανίδα).

Σε μια εποχή κατακερματισμού των μύθων και αποκαθήλωσης των ειδώλων, γιατί οι σύγχρονοι συγγραφείς επιθυμούν να ανασυνθέσουν το παζλ Χένρι Τζέιμς; Η κακή σχέση που ίσως διατηρούν με τη μούσα τους δεν δικαιολογεί πλήρως το ενδεχόμενο να θέλουν να απομυζήσουν έναν Master για να πορευτούν. Σίγουρα κάποιο υψηλότερο κίνητρο τους οδηγεί στο βίο του αμερικανού συγγραφέα που διάλεξε να ζήσει στην Ευρώπη του 19ου αιώνα.

Ο Ιρλανδός Κόλμ Τόιμπιν δεν δείχνει πάντως να στράφηκε στον Χένρι Τζέιμς σε στιγμή δημιουργικού κενού. Ας του αναγνωρίσουμε εξαρχής ένα επίτευγμα: είναι εμφανές ότι έχει διαβάσει και έχει χωνέψει κάθε λεπτομέρεια που έχει γραφτεί για το έργο και τη ζωή του αμερικανού συγγραφέα. Ακόμα κι αν δεν μπορείς να ελέγξεις την ακρίβεια κάθε ψυχολογικής κατάστασης ή τη σχέση μιας λεπτομέρειας με την πραγματικότητα -τι νόημα θα είχε εξάλλου;-, πείθεσαι ότι o Tόιμπιν έχει ακολουθήσει το σωστό μονοπάτι: κυρίως από την αμεσότητα και την ζωντάνια του κεντρικού χαρακτήρα και της εποχής του, όπως μεταφέρεται στο χαρτί.

Ο Τόιμπιν ξεκινά την αφήγησή του το 1895, τη χρονιά που ο Χένρι Τζέιμς ταξιδεύει απογοητευμένος στην Ιρλανδία ύστερα από την πρόσκληση της φίλης του λαίδης Γουίλσι. Έχει προηγηθεί το μεγαλοπρεπές γιουχάισμα που επεφύλαξε το κοινό στο Γκάι Ντόμβιλ, το πρώτο θεατρικό του έργο που ανέβηκε στο Λονδίνο.

Στην Ιρλανδία, τη χώρα των προγόνων του, και στο σπίτι της λαίδης Γουίλσι, θα συναντηθεί για πρώτη φορά και με τον δεκανέα Χάμοντ, τον νεαρό μπάτλερ που έχει θέσει στην υπηρεσία του η οικοδέσποινα. Η άτολμη, με σαφείς ερωτικούς υπαινιγμούς, σχέση που θα αναπτύξει με τον νεαρό μπάτλερ αλλά και η αδυναμία του να ενταχθεί στο υποκριτικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον της αγγλικής κοινωνίας θα επισημάνουν την «αναπηρία» του: θ' αποκαλύψουν τη μοναχική του φύση, την ανικανότητα για οποιαδήποτε σχέση, τη μοίρα ενός προσώπου που σε όλη του τη ζωή θα κινηθεί οριακά ανάμεσα στις επιθυμίες του και στη ματαίωσή τους· αλλά και σε δυο πολιτισμούς, στη σαγηνευτική και διεφθαρμένη Ευρώπη και στον αισιόδοξο, συχνά υπερφίαλο, αμερικάνικο Νέο Κόσμο απ' όπου προέρχεται.

Μέσα από την τριτοπρόσωπη αφήγηση και τα αρκετά φλασμπάκ ο Τόιμπιν ανασυνθέτει το πορτρέτο του καλλιτέχνη ως εξόριστου σε τόπους ανοίκειους και μοναχικούς. Φτάνει στις πηγές που τροφοδότησαν το έργο του - το κοριτσάκι λ.χ. στο Στρίψιμο της βίδας ανακαλεί την εικόνα της φιλάσθενης αδερφής του Αλις. Σκιαγραφεί λεπταίσθητα τη δύσκολη σεξουαλικότητά του, την απάνθρωπη προσήλωσή του στην τέχνη της συγγραφής, την αγωνία του δημιουργού που συνέθετε απόκοσμα ψυχολογικά δράματα και πάσχιζε αβοήθητος να βρει την κατάλληλη αφηγηματική οπτική ανάμεσα στις εσωτερικές συγκρούσεις εαυτού και των ηρώων του.

Αν και ο τίτλος του Δασκάλου στο βιβλίο του Τόιμπιν ανήκει δικαιωματικά στον Χένρι Τζέιμς, έρχονται στιγμές που το φορτίο αυτής της ανύψωσης αποκτά ειρωνικές συμπαραδηλώσεις. Ιδίως όταν πλησιάζεις σε απόσταση αναπνοής τον κοσμοπολίτη δημιουργό με το σπουδαίο έργο που μάλλον δεν κατάφερε να γευτεί τους χυμούς της ζωής, και προτίμησε να ζήσει σαν φοβισμένο μαθητούδι παρέα με λιγοστούς φίλους, τους υπηρέτες και τους εσωτερικούς μονολόγους του.