Διαφυγές του Λόγου

Διαφυγές του Λόγου Facebook Twitter
0

To καινούριο έργο του Ανδρέα Στάικου έχει τίτλο Ναπολεοντία και μας μεταφέρει στο Ναύπλιο του 1835. Ένας γιατρός και η σύζυγός του, πλούσιοι ομογενείς από την Τεργέστη με κόρη της παντρειάς, μία υπηρέτρια με φιλοδοξίες κοινωνικής ανόδου κι ένας παλαίμαχος αγωνιστής της επανάστασης του 1821, ονόματι Χαλδούπης, αποτελούν τα πρόσωπα της ιστορίας. Ένας υπολοχαγός της Βαυαρικής Φρουράς (αφανής αλλά παρών στους διαλόγους των γυναικών), τελών χρέη χοροδιδασκάλου, προσπαθεί να ξελογιάσει μητέρα, κόρη και υπηρέτρια, ενώ ο γιατρός επιδίδεται στη συγγραφή των απομνημονευμάτων, δηλαδή των φανταστικών κατορθωμάτων του Χαλδούπη. Ο τελευταίος αρχικά εμφανίζεται ως κηπουρός αλλά γρήγορα αναλαμβάνει νέα καθήκοντα: να παρουσιάζεται ως ζωντανό «έκθεμα» από την ηρωική εποχή της εθνεγέρσεως την ώρα που η οικογένεια δέχεται επισκέψεις.

Ο Ανδρέας Στάικος ακολουθεί εδώ και χρόνια τη δική του, μοναχική πορεία. Στιλίστας της γλώσσας, έχει συχνά καταφύγει στα ανεξάντλητα μπαούλα της ελληνικής παλαιοτέρων εποχών, για να ξεφύγει από τον, οικείο στο μεταπολεμικό ελληνικό θέατρο, βρόγχο του ρεαλισμού και της ηθογραφίας. Η διαφυγή του μέσω της γλώσσας σε διαφορετικές περιόδους της νεότερης ιστορίας του ελληνισμού απέδωσε σπουδαία αποτελέσματα - μεταξύ άλλων: 1843 (1990), Φτερά Στρουθοκαμήλου (1994), Το μήλον της Μήλου, Η αυλαία πέφτει.

Εννοείται πως η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι επίπλαστη, δημιουργημένη από τον συγγραφέα κατά μίμηση παλαιότερων φάσεων της ελληνικής - είτε προφορικών και ακατέργαστων (σκεφτείτε τη γλώσσα του Μακρυγιάννη) είτε λογίων (όπως η καθαρεύουσα). Με τον τρόπο αυτό, γλωσσικά «μιμούμενος», ο Στάικος παρέδωσε έργα όπου η ίδια η ουσία της θεατρικής τέχνης, η θεατρικότητα, αναδεικνύεται σε φιλοσοφικό όχημα και τρόπο ζωής. Μ' άλλα λόγια στο θέατρό του η (ιστορική) πραγματικότητα χρησιμοποιείται σαν πλαίσιο ελάσσονος αληθοφάνειας, εντός του οποίου στήνεται μια ιστορία που αναδεικνύει την υποκριτική τέχνη σε πολύτιμη μεταφορά για την ίδια τη ζωή. Οι άνθρωποι μιμούνται, προσποιούνται, παίζουν ρόλους σ' όλη τους τη ζωή - όταν το θέατρο της ζωής απασχολεί το θέατρο της σκηνής, η ζωή διαλύεται μέσα στο θέατρο και το θέατρο απογειώνεται σε μια τέχνη εκλεπτυσμένων τεχνασμάτων, παγιδεύσεων, φασμάτων και αντικατοπτρισμών.

Ο Στάικος έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι τα έργα του ολοκληρώνονται σταδιακά στις πρόβες με τη συμμετοχή των ηθοποιών. Πρόκειται για ένα ανοιχτό μοντέλο γραφής, που ενέχει κινδύνους ως προς την αρτιότητα του αποτελέσματος - ιδίως όταν, όπως εδώ, η «ποιητική» παρέμβαση του συγγραφέα ακυρώνει την αληθοφάνεια του ιστορικού πλαισίου.

Συγκεκριμένα, η κυρία από την Τεργέστη δεν ήταν δυνατόν να μη γνωρίζει βαλς και να χρειάζεται μαθήματα από χοροδιδάσκαλο, και είναι παρατραβηγμένο προκειμένου να σχολιάσεις τη «νόθα αστικοποίηση» των Ελλήνων του νεοσύστατου κράτους να χρησιμοποιείς αγροίκους πολεμιστές που, επειδή αδυνατούν να χορέψουν βαλς, ξυλοκοπούνται από τα όργανα της τάξης και οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως ζωντανά εκθέματα σε σπίτια εξευρωπαϊσμένων ομογενών! Επίσης η κοινωνική/ταξική κινητικότητα μπορεί να ήταν ιδιαιτέρως αυξημένη τις πρώτες δεκαετίες ζωής του ελληνικού βασιλείου, αλλά στις ελληνικές κωμωδίες του 19ου αι. οι υπηρέτριες είναι πρόσωπα διακριτών χαρακτηριστικών, ακόμη και στις περιπτώσεις που μιμούνται τις κυρίες του. Έπειτα οι ερωτοτροπίες του κυρίου προς την υπηρέτρια, και αντίστροφα, γίνονται τόσο απροκάλυπτα ώστε ακυρώνεται η χαριτωμένη, θεατρική σύμβαση του «κατ' ιδίαν» (σύμφωνα με την οποία οι θεατές μπορούν να δουν και ν' ακούσουν κάποιες σκέψεις ή πράξεις ορισμένων προσώπων που δεν ακούν τα άλλα πρόσωπα της ιστορίας, ακόμη κι αν στέκονται μισό μέτρο παραπέρα). Και εντάξει, κάποιοι ελάχιστοι Έλληνες του 1835 μπορεί να γνώριζαν την επιδεικτική στην ελευθεριότητά της λογοτεχνία των λιμπερτίνων, αλλά να διαβάζει την Μαργκώ την μανταρίστρα η κόρη, και στη συνέχεια η σύζυγος του γιατρού, είναι παρατραβηγμένο!

Και ως προς το στήσιμο και την υποκριτική της, η παράσταση που σκηνοθέτησε ο ίδιος ο συγγραφέας δεν με έπεισε. Το σκηνικό της Ιουλίας Σταυρίδη, μ' ένα τραπεζάκι κι ένα παγκάκι, ήταν ακατοίκητο κέλυφος, σκέτο κόντρα πλακέ χωρίς άρωμα θεάτρου. Τα κοστούμια της Μπιάνκα Νικολαρεΐζη κολάκευαν τις ηθοποιούς, αλλά ήταν κι αυτά θεατρικώς αδιάφορα. Ο Πέρης Μιχαηλίδης είναι απείθαρχος ηθοποιός αλλά με αναμφισβήτητο ταλέντο θεατρίνου - θα μπορούσε να είναι άψογος στον ρόλο του ιατρού αν το σύνολο των ηθοποιών ήταν δεμένο· και δεν ήταν. Ο Μάνος Βακούσης είναι επίσης ένας σπουδαίος, μανικός όσο και «ευέλικτος» ως προς τις απαιτήσεις διαφορετικών θεατρικών ειδών ηθοποιός. Στο ρόλο του Χαλδούπη ωστόσο η αμηχανία του ήταν εμφανής - κι ήταν δική του, όχι του προσώπου που υποδύθηκε. Η Κατερίνα Παυλάκη και η Έλενα Χατζηαυξέντη ερμήνευσαν χαριτωμένα ρόλους κόρης και υπηρέτριας αλλά, ως ζωηρή σύζυγος, η Αντωνία Γιαννούλη έμεινε στο σχήμα του ρόλου και στην πόζα του.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ