Τρία ομόφυλα ζευγάρια Ιταλών, προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προκειμένου να υπερασπιστούν την νομική αναγνώριση των σχέσεών τους. Στην Ιταλία σήμερα υπάρχει μόνο ένα νηπιακής μορφής σύμφωνο συγκατοίκησης. Όλοι οι προσφεύγοντες παραπονέθηκαν ότι η ιταλική νομοθεσία δεν τους επιτρέπει να παντρευτούν ή να προβούν σε οποιοδήποτε άλλο είδος αστικής νομικής ένωσης και έτσι υφίστανται δυσμενή διάκριση λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Ισχυρίστηκαν ότι υπάρχει παραβίαση του άρθρου 8 (δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) καθώς και του άρθρου 14 (απαγόρευση διακρίσεων) σε συνδυασμό με το άρθρο 12 (δικαίωμα στο γάμο).
Ο Ιταλός πρωθυπουργός Matteo Renzi, δήλωσε ότι η κυβέρνησή του θα φέρει νομοσχέδιο για το Σύμφωνο συμβίωσης μέχρι το τέλος του χρόνου, ενώ θέλει να πείσει τον υφυπουργό Ivan Scalfarotto να σταματήσει την απεργία πείνας που άρχισε στις 29 Ιουνίου, διαμαρτυρόμενος για την έλλειψη νομοθεσίας. Το νομοσχέδιο για το Σύμφωνο συμβίωσης έχει μπλοκαριστεί στη Γερουσία από χιλιάδες τροπολογίες που έχουν καταθέσει τόσο η αντιπολίτευση όσο και από τον συνασπισμό του Ματέο Ρέντζι.
Η δυνατότητα που υπάρχει στην Ιταλία από τον Δεκέμβριο του 2013 να συνάψει ένα ομόφυλο ζευγάρι «συμφωνία συγκατοίκησης», δεν εξασφαλίζει την απαιτούμενη προστασία και δεν καλύπτει ορισμένες βασικές ανάγκες (αμοιβαία υλική υποστήριξη, οικογενειακές δαπάνες, κληρονομικό δικαίωμα), οι οποίες είναι θεμελιώδους σημασίας για τη ρύθμιση της σχέσης ανάμεσα σε ένα ομόφυλο ζευγάρι, το οποίο διατηρεί σταθερή σχέση.
Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ομόφωνα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. (δικαίωμα για σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) . Έκρινε επίσης, ότι η νομική προστασία που διατίθεται σήμερα σε ομόφυλα ζευγάρια στην Ιταλία – όπως διαπιστώθηκε και από την υπόθεση των προσφευγόντων – όχι μόνο απέτυχε να καλύψει τις βασικές ανάγκες ενός ζευγαριού σε σταθερή σχέση, αλλά δεν ήταν και επαρκώς αξιόπιστη. Μία ένωση αστικού δικαίου ή ένα σύμφωνο συμβίωσης θα είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος για να αναγνωριστεί νομικά η σχέση μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών.
Το Δικαστήριο τόνισε ιδιαίτερα ότι υπήρχε μία τάση μεταξύ των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης προς τη νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών – 24 από τα 47 κράτη μέλη έχουν ήδη νομοθετήσει υπέρ της ανωτέρω αναγνώρισης - και ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας επανειλημμένα ζήτησε να υπάρξει προστασία και νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η πλειοψηφία του ιταλικού πληθυσμού υποστήριξε τη νομική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών.
Οι ιστορίες τριών παρ’ ολίγον γάμων
Ο κ Oliari και ο κ. Α, οι οποίοι διατηρούσαν μια σταθερή ερωτική σχέση, ζήτησαν από το Ληξιαρχείο της πόλης Trent να εκδώσει την αναγγελία του γάμου τους τον Ιούλιο του 2008. Μετά την απόρριψη του ανωτέρω αιτήματος τους προσέβαλαν την απόφαση αυτή ενώπιον του Δικαστηρίου του Trent, υποστηρίζοντας ότι η ιταλική νομοθεσία δεν απαγόρευε ρητά τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών και ότι, ακόμη και αν αυτό συνέβαινε, μια τέτοια απόρριψη θα ήταν πλήρως αντισυνταγματική. Το Δικαστήριο του Trent απέρριψε τους ισχυρισμούς τους, επισημαίνοντας ότι σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα μία από τις προϋποθέσεις σύναψης γάμου ήταν οι μελλοντικοί σύζυγοι να είναι του αντίθετου φύλου.
Εν συνεχεία οι προσφεύγοντες άσκησαν έφεση κατά την παραπάνω απόφασης και το δευτεροβάθμιο δικαστήριο παρέπεμψε το θέμα στο Συνταγματικό Δικαστήριο δεδομένου ότι οι προσφεύγοντες έκαναν λόγο για αντισυνταγματικότητα του ισχύοντος νόμου. Τον Απρίλιο του έτους 2010, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας απέρριψε τον ισχυρισμό των προσφευγόντων περί αντισυνταγματικότητας του ισχύοντος νόμου ως απαράδεκτο, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι στο προστατευτικό πεδίο του δικαιώματος στο γάμο, όπως αυτό κατοχυρώνεται από το ιταλικό Σύνταγμα, δεν εντάσσονται οι ενώσεις ομόφυλων ζευγαριών αλλά μόνο ο γάμος με την παραδοσιακή του έννοια μεταξύ ατόμων του αντίθετου φύλου. Ταυτόχρονα δε, το δικαστήριο επεσήμανε ότι το Κοινοβούλιο θα πρέπει να ρυθμίσει, εγκαίρως με τα μέσα και τα όρια που τίθενται από τον νόμο, τη νομική αναγνώριση των δικαιωμάτων και των καθηκόντων που σχετίζονται με τα ομόφυλα ζευγάρια. Λόγω της ανωτέρω απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο απέρριψε την έφεση των προσφευγόντων τον Σεπτέμβριο του έτους 2010.
Ο κ. Felicetti και ο κ. Zappa, οι οποίοι ζούσαν μαζί ως ζευγάρι για περισσότερο από πέντε χρόνια, ζήτησαν τον Φεβρουάριο του έτους 2011 να εκδοθεί η αναγγελία του γάμου τους. Τον Απρίλιο του 2011 το αίτημα τους απορρίφθηκε. Εν συνεχεία δεν προέβησαν σε δικαστικές ενέργειες, θεωρώντας ότι αυτές δεν θα ήταν αποτελεσματικές έχοντας υπόψη τους την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου τον Απρίλιο του 2010 στην αντίστοιχη υπόθεση του κ. Oliari και του κ. A.
Ο κ. Cippo και ο κ. Zaccheo, οι οποίοι και αυτοί ζούσαν μαζί ως ζευγάρι για αρκετά χρόνια, Ζήτησαν την έκδοση της αναγγελίας του γάμου τους τον Νοέμβριο του έτους 2009. Το αίτημά τους απορρίφθηκε. Την παραπάνω απόφαση την προσέβαλαν ενώπιον του Δικαστηρίου του Μιλάνου, το οποίο απέρριψε τους ισχυρισμούς τους. Κατόπιν τούτου δεν προέβησαν σε άλλες δικαστικές ενέργειες, θεωρώντας ότι αυτές δεν θα ήταν αποτελεσματικές έχοντας υπόψη τους την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου τον Απρίλιο του 2010.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Ιταλία θα πρέπει να καταβάλλει σε κάθε προσφεύγοντα το ποσό των € 5.000 για ηθική βλάβη. Να καταβάλει στον κ. Oliari και στον κ. A. από κοινού το ποσό των € 4.000, και στον κ. Felicetti, στον κ. Zappa , στον κ. Cippo και στον κ. Zaccheo το ποσό των € 10.000 για τα δικαστικά έξοδα.
Μια «ασθενής» συμφωνία
Η δυνατότητα που υπάρχει στην Ιταλία από τον Δεκέμβριο του 2013 να συνάψει ένα ομόφυλο ζευγάρι «συμφωνία συγκατοίκησης», δεν εξασφαλίζει την απαιτούμενη προστασία και δεν καλύπτει ορισμένες βασικές ανάγκες (αμοιβαία υλική υποστήριξη, οικογενειακές δαπάνες, κληρονομικό δικαίωμα), οι οποίες είναι θεμελιώδους σημασίας για τη ρύθμιση της σχέσης ανάμεσα σε ένα ομόφυλο ζευγάρι, το οποίο διατηρεί σταθερή σχέση. Το γεγονός ότι οι συμφωνίες συγκατοίκησης μπορούν να συναφθούν μεταξύ όλων των ανθρώπων που συζούν, όπως ανάμεσα σε φίλους ή συγκάτοικους, αποδεικνύει ότι οι συμφωνίες αυτές δεν έχουν ως κύριο στόχο την προστασία των ζευγαριών.
Επιπλέον, μια τέτοια συμφωνία απαιτεί τη συγκατοίκηση του εκάστοτε ζευγαριού, ενώ το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι η ύπαρξη μιας σταθερής σχέσης μεταξύ των ατόμων ήταν ανεξάρτητη της συμβίωσης, δεδομένου ότι πολλά ζευγάρια - είτε παντρεμένα είτε σε καταχωρισμένη συμβίωση - κατά τη διάρκεια ορισμένων χρονικών περιόδων βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση για λόγους επαγγελματικούς.
Στην Ελλάδα, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Δικαιοσύνης Κωστής Παπαϊωάννου, έχει δεσμευτεί να προωθήσει το νομοσχέδιο στη Βουλή μέσα στον Ιούλιο, με δυο κατευθύνσεις: την επέκταση του συμφώνου στους ομοφύλους και τη ριζική βελτίωση και τον εμπλουτισμό του, ώστε να καλύπτει πλήρως τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών ως εναλλακτική λύση στο έλλειμμα του πολιτικού γάμου.
Στην πραγματικότητα υπήρξε μία σύγκρουση μεταξύ της κοινωνικής ζωής των προσφευγόντων, οι οποίοι ζούσαν φανερά τη σχέση τους στην Ιταλία το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ζωής τους, και του νόμου, ο οποίος δεν παρείχε καμία επίσημη αναγνώριση στην σχέση τους. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, η υποχρέωση να αναγνωριστεί και να προστατευθεί η σχέση ομόφυλων ζευγαριών δεν δημιουργεί κάποια ιδιαίτερη επιβάρυνση στο ιταλικό κράτος. Σε περίπτωση απουσίας του γάμου, η επιλογή μιας αστικής ένωσης ή ενός συμφώνου συμβίωσης θα ήταν η πιο κατάλληλη λύση για τα ομόφυλα ζευγάρια, όπως συμβαίνει εν προκειμένω με τους προσφεύγοντες, ώστε να έχουν μία νομικά αναγνωρισμένη σχέση.
Για την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Στρασβούργου, ζητήσαμε τη γνώμη του δικηγόρου κ Βασίλη Χειρδάρη:
«Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου στην καταδικαστική αυτή απόφαση κατά της Ιταλίας επισημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) δεν περιορίζει την προστατευτική της εμβέλεια μόνον στους γάμους μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά ερμηνευόμενη όχι στενά περιλαμβάνει και την προστασία των γάμων των ομοφύλων, τους οποίους σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει.
Όμως ενώ θεωρεί ότι το σύμφωνο συμβίωσης διαθέτει θεσμοθετημένη αναγνώριση στα 24 από τα 47 κράτη - μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, άρα υφίσταται πλειοψηφική συναίνεση στα ευρωπαϊκά κράτη, για τους γάμους θεωρεί ότι ακόμα δεν υφίσταται το μέγεθος αυτής της κρατικής συναίνεσης αφού οι νομικές αναγνωρίσεις έχουν φθάσει στον αριθμό 11 μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.
Σύμφωνα με το σκεπτικό του Στρασβούργου δεν υπάρχει δικαιολογία στα κράτη μέλη να μην θεσμοθετήσουν το σύμφωνο συμβίωσης, άρα εάν δεν το κάνουν παραβιάζουν το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή που θεσπίζεται στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ και επομένως τα καταδικάζει, όπως τώρα την Ιταλία και προγενέστερα την χώρα μας στην υπόθεση Βαλιανάτου. Για το γάμο όμως των ομοφύλων ακόμα αφήνει ένα περιθώριο εκτίμησης στις εθνικές νομοθεσίες, μη προβαίνοντας ακόμα σε καταδίκες εξαιτίας της μη νομοθέτησης. Όμως αυτό είναι θέμα χρόνου, αφού το σκεπτικό του Στρασβούργου στρώνει ευθέως το δρόμο για την μεσοπρόθεσμη κάλυψη των γάμων μεταξύ ομοφύλων και από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Θεωρώ ότι ήδη όμως έχει αργήσει και το Στρασβούργο.
Η ισότητα της προστασίας των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων δεν είναι θέμα ούτε ποσόστωσης ούτε θέμα συναινετικής πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κρατών αλλά αποτελεί υποχρέωση όλων μας και περισσότερο ενός δικαστηρίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σε κάθε όμως περίπτωση η ιταλική απόφαση του Στρασβούργου βρίσκεται στην θετική κατεύθυνση. Και αυτό είναι αισιόδοξο...»
Στην Ελλάδα, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Δικαιοσύνης Κωστής Παπαϊωάννου, έχει τονίσει ότι το θέμα του συμφώνου ειδικότερα και των δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών εν γένει, συζητείται τώρα με καλύτερους όρους. Έχει δεσμευτεί να προωθήσει το νομοσχέδιο στη Βουλή μέσα στον Ιούλιο, με δυο κατευθύνσεις: την επέκταση του συμφώνου στους ομοφύλους και τη ριζική βελτίωση και τον εμπλουτισμό του, ώστε να καλύπτει πλήρως τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών ως εναλλακτική λύση στο έλλειμμα του πολιτικού γάμου. Τόνισε επίσης την ανάγκη να λειτουργήσει παιδευτικά ο σχετικός δημόσιος διάλογος, καλώντας όλες τις πολιτικές δυνάμεις να επιδείξουν την απαραίτητη τόλμη.
σχόλια