Με τη δυσάρεστη αφορμή του σημερινού της θανάτου, θυμήθηκα την τελείως τυχαία γνωριμία μας (γνωριμία, που λέει ο λόγος) στο Λονδίνο πριν 5 χρόνια. Να πώς έγιναν όλα...
Σα μάγισσα σκέφτομαι τη Ζάχα Χαντίντ κάθε φορά που την βλέπω σε φωτογραφίες – και την ίδια αίσθηση μου δίνει και τώρα που περνάει την περιστρεφόμενη πόρτα του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανικής Αρχιτεκτονικής, του εντυπωσιακού κτιρίου κοντά στο Regents Park του Λονδίνου. Είμαι για διακοπές στο Λονδίνο (κάποτε ζούσα εδώ, και προσπαθώ να ξαναβρώ τις αόρατες κλωστές που με τράβηξαν πάλι πίσω) και το να δω μπροστά μου εντελώς τυχαία τη σπουδαιότερη καλλιτέχνιδα γιγαντιαίων κτιρίων, μου θυμίζει γιατί αγαπούσα το Λονδίνο.
Μπαίνει απ' τις περιστρεφόμενες πόρτες και πηγαίνει στην αίθουσα που, όπως πληροφορούμαι, θα δώσει μια διάλεξη για τη δουλειά της. Τα εισιτήρια είναι ακριβά αλλά παρατάω ό,τι κάνω εισβάλλοντας μέσα.
Η μάλλον τραγελαφική μου είσοδος σοκάρει την καλή κοινωνία που έχει μαζευτεί για τον φιλανθρωπικό χαρακτήρα της βραδιάς και για τη διάσημη αρχιτεκτόνισσα. Αμέσως εμφανίζεται ένας κύριος ντυμένος Αγγλικός Φρουρός του 19ου Αιώνα και προσπαθεί να με διώξει. Λέω ότι θέλω να αγοράσω εισιτήριο και με κοιτάζει όπως κοίταζαν οι πωλήτριες των ακριβών μαγαζιών την Τζούλια Ρόμπερτς στο Pretty Woman.
Δεν τον αδικώ. Οι περισσότεροι καλεσμένοι που περιμένουν στο φουαγιέ πίνοντας σαμπάνιες είναι ντυμένοι με κοστούμια και τουαλέτες. Εγώ φοράω ένα ξεχαρβαλωμένο t-shirt με το λογότυπο του Αρκτούρου, και μια φόρμα γυμναστικής που αγόρασα απ' το Lidl πρόπερσι - μου έλειπαν μόνο τα μούσια τριών χρόνων και ένα τσίγκινο ποτηράκι για να μου πετάνε τα ψιλά.
Παρ' όλα αυτά ο λόγος που δε με έβαλαν ήταν πως τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί. Σκέφτηκα να δηλώσω δημοσιογράφος, αλλά ξέρω πως η φράση «Είμαι απ' τη Lifo» θα προκαλούσε άπειρα γέλια, κι έτσι παρατήρησα τις ταξιθέτριες προσπαθώντας να εντοπίσω αυτήν που θα έμοιαζε λιγότερο αηδιασμένη απ' την παρουσία μου. Την βρήκα και λεγόταν Σούζι. Μου είπε να περιμένω να αρχίσει η διάλεξη και αν υπάρχει χώρος πίσω πίσω στους όρθιους θα προσπαθήσει να με βάλει.
Η επόμενη μισή ώρα πέρασε με την Σούζι να αποφεύγει το βλέμμα μου κάθε φορά που περνούσε από μπροστά μου. Μια φορά μάλιστα (καθώς μέσα απ' την αίθουσα ακούγονταν ζωηρά χειροκροτήματα) έβαλε το πρόγραμμα πλάι στο κεφάλι της, τάχα ότι το διάβαζε, για να μην αναγνωρίσει την ύπαρξή μου. Αναρωτήθηκα αν δεν υπήρχε ούτε γωνίτσα για μένα να σταθώ όρθιος, έστω πίσω από κολώνα, ή αν ήταν το παντελόνι του Lidl και το κραυγαλέα αχτένιστο μαλλί μου οι πέτρες του σκανδάλου.
Φτιάχτηκα λίγο στην αντανάκλαση ενός τζαμιού και αγνοώντας τη Σούζι πήγα κατευθείαν σ' αυτόν που έκοβε τα εισιτήρια. «Το και το» του είπα κι αυτός πήγε να δει αν υπήρχε χώρος για μένα. «Πήγαινε» είπε και πήγα. Υπήρχαν τουλάχιστον 30 άδεια καθίσματα.
Η διάλεξη της Χαντίντ ήταν απ' τις χειρότερες που είχα δει στη ζωή μου, και ναι, έχω το απίθανο θράσος να το λέω αυτό χωρίς τύψεις παρ' ό,τι τελικά με έβαλαν στη ζούλα χ.ω.ρ.ί.ς να πληρώσω. Είχε ένα powerpoint με φωτογραφίες και χωρίς να έχει ετοιμάσει τίποτα να μας πει -κανένα θέμα, τίποτα πρωτότυπο-, άρχισε να δείχνει στην οθόνη φωτογραφίες από κτίρια που έχτισε. Το ένα μετά το άλλο, με μονότονο σχολιασμό, με τρόπο βαριεστημένο και λακωνικό: «Εδώ ένα κτίριο στη Μαδρίτη.... Εδώ μια τράπεζα στη Γκουανταλαχάρα... Εδώ το εσωτερικό της τράπεζας στη Γκουανταλαχάρα... Εδώ ένα κυκλικό κτίριο στο Λονδίνο.... Εδώ....»
Η υπνωτική φωνή της και η όχι και πολύ εύκολη στην κατανόηση αγγλική προφορά της Ιρακινής Χαντίντ νύσταξε πολλούς απ' το ακροατήριο που ίσως περίμεναν απ' αυτήν περισσότερες πληροφορίες ή προσωπική χροιά κι όχι μια απλή μονότονη ονομαστική παρουσίαση όσων βλέπαμε στις φωτογραφίες.
Αυτά που βλέπαμε όμως... Η πιο συναρπαστική αρχιτεκτονική που είδα ποτέ: τα φουτουριστικά της σχήματα, οι καμπύλες, τα διαστημικά κουκούλια, οι εξωγήινες σχεδόν κυψέλες. Ήταν μαγεία. Μαγεία.
Όταν κάποτε στην οθόνη εμφανίστηκε το 'You 've reached the end of the slideshow, press any button to exit', η «διάλεξη» τελείωσε και ευτυχώς άρχισε το ωραίο μέρος. Οι ερωταπαντήσεις – όπου και η Χαντίντ ανοίχτηκε περισσότερο, με χιούμορ, αναμνήσεις και ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.
«Από πού εμπνέεστε;» την ρώτησα ντροπαλά σε κάποια στιγμή. Περίμενα να μου πει από την επιστημονική φαντασία, απ' τις ταινίες με το διάστημα, απ' το σουρεαλισμό, απ' τα όνειρα. Δεν είπε τίποτα απ' αυτά.
«Εμπνέομαι μονάχα από τη φύση. Η φύση έχει τόσα παράξενα σχήματα, τόσο πολύπλοκους μηχανισμούς που δε χρειάζεται να δεις τίποτα άλλο. Τα φρούτα, τα φαράγγια, τα αυγά, τα κοχύλια, οι κυψέλες των μελισσών, τα βράχια: όλα αυτά με ενέπνεαν από τότε που ήμουν μικρή και με έκαναν να θέλω να παίξω μαζί τους, να τα πειράξω, και να τα κάνω τεράστια. Κάθετί μικροσκοπικό το φανταζόμουν στο μυαλό μου γιγάντιο. Πειράζω τα σχέδια της φύσης, απλώς το κάνω με πιο πιο σύγχρονο-μελλοντικό τρόπο, χρησιμοποιώντας υλικά όπως γυαλί κλπ.»
«Βραβευτήκατε προχτές με το Βρετανικό Sterling» αποτόλμησα και μια δεύτερη ερώτηση και για να την γλείψω είπα: «Για δεύτερη χρονιά στη σειρά. Είστε η πρώτη που βραβεύεται δεύτερη φορά, πόσο μάλλον και συνεχόμενες χρονιές! Ποιο ήταν το φετινό κτίριο;».
«Ήταν μεγάλη έκπληξη το βραβείο» λέει, «κι όταν το έμαθα ήθελα να έρθω στην Αγγλία νωρίτερα για να το παραλάβω αλλά θα γινόταν μεγάλο μπέρδεμα με τις πτήσεις. Έκανα ένα σχολείο, συγκεκριμένα έπρεπε να στεγάσω σε έναν πολύ περιορισμένο χώρο τέσσερα μεγάλα σχολεία. Έπαιξα πολύ με τις διαστάσεις, προσπάθησα να χωρέσω διάφορα. Τα παιδιά, απ' ό,τι μου είπαν, είναι πολύ χαρούμενα που το νέο τους σχολείο βραβεύτηκε. Μου λένε ότι είναι ξετρελαμένα και φωτογραφίζουν συνέχεια κάθε γωνιά του.»
Έφυγα παίρνοντας μια απόφαση: αν ποτέ γίνω δισεκατομμυριούχος θα την προσλάβω για να φτιάξει τα νέα γραφεία της Lifo στην Αθήνα και το παράρτημά τους στη Θεσσαλονίκη. Και το σπίτι μου. Κι ένα εξοχικό στη Χαλκιδική. Κι ένα σπίτι στο Λονδίνο. Μέχρι τότε όμως θα προσπαθώ να μπαίνω στα κρυφά στις διαλέξεις της, ελπίζοντας πως τα φτηνιάρικα ρούχα μου δε θα σταθούν εμπόδια στην πορεία μου προς τον απρόβλεπτο, ξεδιάντροπο πλουτισμό...
