Δεν μου λες, για να έχουμε καλό ρώτημα, υπάρχει πιο αβέβαιη υπόθεση από την αλήθεια, τη βεβαιότητα αν προτιμάς, πως μια πληροφορία μεταφέρεται από τον πομπό στο δέκτη, χωρίς σημαντικές στρεβλώσεις;
Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο που διάλεξα, για να σε κάνω να με διαβάσεις. Από μόνος του είναι μια διαταραχή. Προϋποθέτει μια συνενοχή σε ένα υπονοούμενο δευτέρου επιπέδου (γιατί το επίπεδο να είναι πάντα δευτέρου βαθμού αδυνατώ να το καταλάβω).
Όχι, No, niet, não, οι Daltons δεν πήγαν από τη Σκουφά στη Ψειρού! Με αυτή την πλάνη θέλησα να σου μεταφέρω ένα προσωπικό σχόλιο, μια παρατήρηση, υπό τη μορφή φάρσας, την οποία για να καταλάβεις, πρέπει πρωτίστως να παρακολουθείς τα ΜΜΕ και δευτερευόντως να ξέρεις ποιοι είναι οι κιτρινόμαυροι κύριοι με τα βραχιολάκια, τι συμβολίζει το Κολωνάκι και τι ο Κορυδαλλός.
Σκέτη τα-λαι-πω-ρία!
Και όμως, όσο και αν σου φαίνεται απίστευτο κάποιοι το μήνυμα το έπιασαν, άλλοι πάλι όχι. Άπαντες πάντως εκτέθηκαν σε ένα καπρίτσιο της επικοινωνίας.
Η μάνα μου που με ξέρει τόσο καλά (not at all), δεν θα καταλάβαινε αυτό το λογοπαίγνιο, ούτε ένας ξένος ασφαλώς, αν υποθέσουμε ότι του το μετέφραζα. Βέβαια, θα μπορούσα να αντικαταστήσω αυτόν τον τίτλο με κάποιον λιγότερο μεταφορικό αλλά δεν θα το κάνω.
Είμαι βιτσιόζος!
Όχι μάνα, δεν είναι αυτό που νομίζεις!
Πάντως εσύ -ναι σε εσένα μιλάω- που έπιασες όλα τα κρυφά νοήματα, αν υποθέσουμε πως με εμπιστεύεσαι ή είχες προηγουμένως διασταυρώσει, μέσω μιας πιο αξιόπιστης πηγής πληροφόρησης, το τι συμβαίνει, θα ένιωθες σχετικά ασφαλής με την «αλήθεια» του τίτλου που επέλεξα.
«Μου λέει αλήθεια αλλά αυτό συμβαίνει εδώ και μήνες. Είναι λίγο passé αυτός ο zoetic, αν και κούκλος. Δεν το συζητώ!», θα σκεφτόσουν.
Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια!
Τι λέγαμε; Α, ναι!
Αν με ρωτούσες πάντως (μην το κάνεις, κείμενο γράφω δεν μιλάμε στο τηλέφωνο. Θα στα πω όλα μόνος μου) θα σου έλεγα πως ο υπερπληθωρισμός των δημοσιεύσεων που αφορούν το συγκεκριμένο ζήτημα, ειδικά σε μια τόσο ευαίσθητη πολιτικά εποχή, αφήνει στο περιθώριο άλλες ειδήσεις που θα έπρεπε να μας αφορούν περισσότερο όπως για παράδειγμα τι μέγεθος στηθόδεσμο φορά πλέον η Τζούλια Αλεξανδράτου, τι αλεύρι χρησιμοποιεί για τις πίτες της η Αγγελική Νικολούλη, αν ήταν offside το γκολ που πέτυχε σε βάρος της Μπαρτσελόνα η Μπάγερ, αν ο Τερλέγκας θα υποδυθεί πράγματι, τον επόμενο James Bond.
Μετά την ανάγνωση κάθε άρθρου, θα πρέπει -εκτός από το να ρίχνουμε μπινελίκια- να αναρωτιόμαστε, γιατί ο συντάκτης του, διάλεξε να ασχοληθεί με αυτό το θέμα και όχι με κάτι άλλο. Γιατί αξιολόγησε αυτές τις πληροφορίες, ως τις πιο σημαντικές που θα έπρεπε να μας μεταφέρει; Μήπως ο τόσος θόρυβος περί του θέματος καλύπτει κάτι άλλο το οποίο αποσιωπήθηκε; Μήπως, στο κάτω – κάτω, η ακατάσχετη φλυαρία αποτελεί επικοινωνιακό καμουφλάζ;
Οι λέξεις δεν λένε πάντα την αλήθεια, φαίνεται να αποφαίνεσαι, τρίβοντας σκεφτικός/η το πηγούνι σου. Έχει σημασία ποιος τις λέει, σε ποιο πλαίσιο το κάνει, με ποιο μέσο, πως τις αποκωδικοποιείς εσύ, σε ποια συγκυρία και πάει λέγοντας. Ο λόγος κρύβει παγίδες είσαι έτοιμος να παραδεχτείς. Είναι λογικό κάποια πράγματα να μην μεταφέρονται στο ακέραιο.
Αποδομώντας την επικοινωνία και ξεκινώντας την ανάλυση μας από την λέξη, δεν είναι ντροπή να παραδεχθούμε ότι η οποιαδήποτε λέξη, δεν έχει φυσική σχέση με το αντικείμενο που περιγράφει, δεν είναι δηλαδή όπως το δακτυλικό αποτύπωμα ή το χνάρι που αφήνει στην άμμο μια χελώνα.
Η λέξη σκύλος δεν παραπέμπει σώνει και ντε στον Λουκάνικο αλλά στη γενική ιδέα της έννοιας σκύλος, όπως αυτή αφηρημένα αποτυπώνεται στο συλλογικό αλλά και στο ατομικό ασυνείδητο. Το ίδιο βέβαια ισχύει για κάθε λέξη και έννοια. Για αυτό και τόση κουβέντα για το τι είναι η αγάπη, η δημοκρατία, η ποίηση, η παρτούζα.
Μια φωτογραφία όμως; Μια φωτογραφία είναι χίλιες λέξεις. Μια φωτογραφία δεν αφήνει πολλά στην φαντασία. Είναι η αλήθεια, ή ίδια!
Σιγά, θα τρακάρεις!
Niet, λατρεμένε αναγνώστη, μια φωτογραφία μπορεί να κάνει τη σύγχυση ακόμα μεγαλύτερη. Η λεπτομερειακή αποτύπωση ενός θέματος, λατρεμένε, δεν αποτελεί λύση στο πρόβλημα της απροσδιοριστίας.
Θα μπορούσα ή όχι να σου δείξω μια φωτογραφία ενός μοντέλου από την Βραζιλία και να σου πω ότι είμαι εγώ; Μην κάνεις τον ανήξερο/η αν έχεις facebook καταλαβαίνεις τι περιγράφω.
Πίσω στο ζήτημα της προβληματικής επικοινωνίας.
Μισό να το γυρίσω στον πληθυντικό, μην μου παρεξηγηθείτε και έχω άλλα μετά.
Σκεφτείτε ένα δημοσίευμα που αναφέρει ότι βρέθηκε νεκρός ένας εκκεντρικός, άγγλος δισεκατομμυριούχος και λίγο πιο κάτω έχει μια φωτογραφία ενός σκύλου, ράτσας pitbull. Ο συνειρμός που θα κάνετε είναι ότι τον δάγκωσε το σκυλί και για αυτό πέθανε.
Όταν έπειτα διαβάσετε τις λεπτομέρειες θα συνειδητοποιήσετε πως η φωτογραφία του σκύλου τοποθετήθηκε γιατί αυτός είναι ο μοναδικός κληρονόμος της αυτοκρατορίας φέρετρων του μακαρίτη. Είχε γίνει πλούσιος διότι είχε την φαεινή ιδέα να κατασκευάσει φέρετρα που κάνουν μασάζ στο πτώμα. «Τόσα χρόνια ακινησία θα πιαστεί ο νεκρός», ισχυριζόταν και δικαιώθηκε. Για την δική του περίπτωση διάλεξε πορσελάνινο φέρετρο, σε σχήμα κάψουλας!
Για το 0.001% του αναγνωστικού κοινού που τύχαινε να γνωρίζει τη λατρεία του εκκεντρικού πλούσιου για το ζωντανό, ο λάθος συνειρμός ποτέ δεν έγινε γιατί για αυτούς η φωτογραφία του σκύλου ήταν εκείνη του Τσίφτη. Για εμάς όμως, και βάζω και εμένα μέσα, ήταν μια ακόμα φωτογραφία ενός «επιθετικού» σκύλου.
Η φωτογραφία, αν και παρουσίαζε έναν συγκεκριμένο σκύλο, τον Τσίφτη, ήταν στην πραγματικότητα ασαφής όσο περίπου και η λέξη σκύλος. Η εφημερίδα, αν δεν κάνω λάθος, δεν απευθυνόταν μόνο σε όσους ήξεραν την εικόνα του Τσίφτη. Αφού Τσίφτη ήθελε να τον βγάλει ο μακαρίτης που κολλάτε;
Αντίστοιχη μοίρα θα είχε και μια δική μου φωτογραφία κάτω από έναν τίτλο που θα έλεγε: «Άγνωστοι χούφτωσαν γριά 120 ετών».
Εσείς θα σκεφτόσασταν: «Κοίτα μια αλητόφατσα! Πρέπει να είναι Αλβανός και μάλιστα από το Τεπελένι. Είναι σίγουρα κακούργος. Πως αφήσουν κάτι τέτοιους να κυκλοφορούν;»
Ζονγκκκκ!
Αν συνεχίζατε θα νιώθατε ντροπή και απογοήτευση, γιατί τελικά η φωτογραφία αφορούσε τον νεαρό που διακόμισε τη γιαγιά στο νοσοκομείο.
Από την στιγμή που δεν με ξέρατε, η φωτογραφία μου δεν θα σας έλεγε τίποτα περισσότερο από αυτό που θα σας επέβαλε ο τίτλος να πιστέψετε.
Πως νιώθετε, φθηνοί;
Το ίδιο μήνυμα, στην προκείμενη περίπτωση η φωτογραφία, μεταφράζεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες του δέκτη αλλά και το πλαίσιο παρουσίασης.
Αν ένας ιθαγενής της Παπούα δει μια φωτογραφία με την Παπαρήγα να μιλάει στο αυτί της Angela Dorothea Merkel, θα αδιαφορήσει. Αν την ίδια φωτογραφία τη δει κάποιο στέλεχος του ΚΚΕ που βρισκόταν σε κόμμα από το καλοκαίρι, θα νομίσει πως η Αλέκα κέρδισε τις εκλογές και βρίσκεται σε κάποια Σύνοδο Κορυφής. Αν τη δει κάποια αμερικανίδα λεσβία, σε σκανδαλοθηρικό περιοδικό, θα υποπτευθεί πως αυτές οι δυο ανταλλάσουν σεξουαλικούς ψιθύρους, ενώ αν δει την ίδια φωτογραφία στους ΝΥ Times, δεν θα σκεφτεί αντίστοιχα.
Στα προηγούμενα παραδείγματα, τα ΜΜΕ, αδυνατώντας να ελέγξουν την ασάφεια και το αυτονόητο, δημιούργησαν μια ψευδή ή μάλλον αβέβαιη πρώτη ανάγνωση, του μηνύματός τους. Φανταστείτε, λοιπόν, τι θα μπορούσαν να κάνουν αν, για παράδειγμα, απομόνωναν μια εικόνα ή ένα δημοσίευμα το οποίο τους εξυπηρετούσε, το διαστρέβλωναν και το αναπαρήγαγαν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μην σας πιάνει πανικός, δεν κάνουν τέτοια πράγματα,
Τα ΜΜΕ είναι φίλοι μας.
Λοιπόν, κλείνω μην χασμουριέσαι!
Πολλές φορές για να αλλάξει το νόημα μιας φωτογραφίας δεν χρειάζονται συνοδευτικά λόγια, προηγούμενη γνώση, ούτε καν φωτονοθείες, αρκεί το συνειδησιακό υπόβαθρο. Σε μια μικρού μήκους ταινία για τη σημασία του μοντάζ ο Alfred Hitchcock, έδωσε το εξής παράδειγμα:
«Πάρτε δυο φωτογραφίες ενός μεσήλικα άντρα. Στη μια ας είναι σοβαρός και στην άλλη ας χαμογελά. Βάλτε ανάμεσα στις δυο φωτογραφίες μια τρίτη, ενός μωρού. Αν δούμε αυτή την ακολουθία θα σκεφτούμε ότι ο κυριούλης χαμογελά επειδή είδε το μωράκι και θα υποθέσουμε ότι πρόκειται για έναν αγνό και καλόκαρδο, καθωσπρέπει κύριο. Αν τώρα αντικαταστήσουμε τη μεσαία εικόνα, με αυτή μιας ημίγυμνης νεαρής μαθήτριας, όλοι θα τον λέγαμε πορνόγερο και λιγούρη.» Τι, όχι;
Αυτό που θέλω να πω είναι πως στον δυτικό κόσμο, μικρή σημασία έχει το περιεχόμενο της λέξης, της είδησης ή του μηνύματος και περισσότερη, το πλαίσιο μέσω του οποίου αναπαράγονται. Έχουμε μάθει να θεωρούμε πιο αξιόπιστο το BBC από το burdello.gr, όπως έχουμε μάθει να θεωρούμε σημαντικότερη είδηση την τοποθέτηση βόμβας στην Wall Street, από τον θάνατο εκατό χιλιάδων παιδιών στη Σομαλία.
Είτε διαβάζουμε αντι-συστημικές εφημερίδες, είτε είμαστε συνδρομητές των Times, ο χώρος και ο χρόνος που θα αφιερώσει το μέσο που παρακολουθούμε για την είδηση θα είναι ο ίδιος και αυτό εν τέλει θα διαμορφώσει την εικόνα μας για τα πράγματα περισσότερο από την ασκηθείσα κριτική η οποία θα είναι αρκετά διαφορετική.
Αν τώρα πολλαπλασιάσουμε αυτές τις ασυμμετρίες, του τι παρουσιάζεται και πόσο, με τις άπειρες επαναλήψεις τους, αντιλαμβάνεστε πόσο αβοήθητοι είμαστε. Είμαστε θύματα μιας λογοκρισίας, όχι σιωπής αλλά «θορύβου», κατά την οποία το ασήμαντο γίνεται σημαντικό εξαιτίας του όγκου που καταλαμβάνει.
Μπορεί η επικοινωνία που μας περικλείει να είναι συγχεόμενη, κατευθυνόμενη και ύποπτη, όμως ψέμα στο ψέμα, ασυνεννοησία στην ασυνεννοησία, το σύστημα κατασκευάζει ένα γενικό πλαίσιο που θεωρούμε αυτονόητο αν και μπορεί να το αμφισβητούμε στα επιμέρους.
Τελικά για τους Daltons έμαθε κανείς τίποτα;
Πάντως εγώ καθώς τους ξαναβλέπω, στοιχισμένους καθ' ύψος, σαν να μου θυμίζουν τους γκάγκστερ προέδρους της ΑΕΚ.
σχόλια