Η οικονομική κρίση φέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με την επιτακτική ανάγκη του επαναπροσδιορισμού σημαντικών τομέων της ζωής του. Ένας αξιοσημείωτος τομέας της ζωής του ανθρώπου είναι ο πολιτισμός. Σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού είναι οι τέχνες.
Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη διαμόρφωση της άποψης των πολιτών για το ρόλο των τεχνών σε δύσκολες συγκυρίες αντικατοπτρίζεται στις αντικρουόμενες θέσεις των ίδιων των ανθρώπων. Από τη μία πλευρά βρίσκονται όλοι όσοι ενισχύουν την προώθηση των διαφόρων τεχνών με την ενεργή συμμετοχή τους σε αυτές. Πρόκειται για πολίτες, οι οποίοι θεωρούν την τέχνη ως το ύψιστο αγαθό της ελληνικής κουλτούρας. Στον αντίποδα αυτών των δριμύτατων υποστηρικτών της τέχνης βρίσκονται όσοι επικρίνουν τις τέχνες και τις στιγματίζουν με την ταμπέλα της πολυτέλειας. Τέτοιου είδους απόψεις προέρχονται από άτομα τα οποία έχουν διαμορφώσει μία εντελώς διαφορετική γνώμη για την τέχνη σε σχέση με τους ανθρώπους της προαναφερθείσας κατηγορίας. Τα συγκεκριμένα άτομα βλέπουν την τέχνη ως ένα απλό μέσο για να περάσει κάποιος το χρόνο του. Πιστεύουν ότι η τέχνη δεν μπορεί να αναδειχθεί σε σοβαρή απασχόληση, αφού δεν φέρνει χρηματικό κέρδος. Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούνται οι υποστηρικτές των εν λόγω απόψεων είναι ότι είναι μάταιο να επενδύει κάποιος στον πολιτισμό σε καιρούς όπου η έλλειψη χρημάτων είναι ιδιαίτερα αισθητή.
Η ελληνική κοινωνία διδάχθηκε να κομπάζει για τα κατορθώματα των προγόνων της, αλλά κανείς δεν την παρότρυνε να γίνει η ίδια δημιουργική.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι οι ανωτέρω απόψεις περί πολυτέλειας δεν είναι απόρροια της οικονομικής κρίσης. Σε παλαιότερες περιόδους και σε λιγότερο χαλεπούς καιρούς, η ενασχόληση με μία τέχνη στιγματίζονταν ως «κουλτούρα» με μία ισχυρή δόση ειρωνείας, ενώ οι καλλιτέχνες δεν ήταν παρά μία μεμονωμένη ομάδα αργόσχολων. Επομένως, η εικόνα που διαμορφώνει ο άνθρωπος για το ρόλο των τεχνών προέρχεται από την προσωπική του παιδεία και καλλιέργεια. Εξαρτάται από την εκπαίδευση που έχει λάβει ο ίδιος στο πώς να αντιμετωπίζει την παρουσία των τεχνών.
Το ελληνικό κοινωνικό και εκπαιδευτικό σύστημα των προηγούμενων ετών, εκπαίδευσε τον Έλληνα να ακολουθήσει τυφλά μία μονή κατεύθυνση στην οποία έπρεπε να αποστηθίζει ξερές γνώσεις, να μαθαίνει ξένες γλώσσες και να αποκτήσει όλα εκείνα τα εφόδια που θα του εξασφάλιζαν την επαγγελματική του αποκατάσταση. Οι τέχνες απαξιώνονταν ως κάτι το υποδεέστερο, κάτι που θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ως χόμπι ή ως επίδειξη πολυπραγμοσύνης, αλλά όχι ως κάτι σοβαρό. Και μπορεί πολλοί άνθρωποι να γέμιζαν τις αίθουσες των κινηματογράφων και των θεάτρων, αλλά πόσοι ήταν εκείνοι που ασχολούνταν με την τέχνη ή προέτρεπαν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με αυτή;
Η ελληνική κοινωνία διδάχθηκε να κομπάζει για τα κατορθώματα των προγόνων της, αλλά κανείς δεν την παρότρυνε να γίνει η ίδια δημιουργική. Είναι πασιφανές ότι αυτή η νοοτροπία που διαπότισε τόσα χρόνια την ελληνική κοινωνία είναι άδικη. Είναι άδικη και λυπηρή η άποψη ότι η τέχνη είναι πολυτέλεια, αφού η Ελλάδα πρωτοστάτησε στη διάδοση των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών σε όλο τον κόσμο.
Οι τέχνες κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στο χρόνο και να φτάσουν μέχρι τη σύγχρονη εποχή εξελιγμένες και έτοιμες να δώσουν το φως τους στις επόμενες γενιές. Αλλά είναι έτοιμες κυρίως να διδάξουν στον άνθρωπο το αγαθό της δημιουργίας. Γιατί ο άνθρωπος ξέχασε ότι διαθέτει μέσα του το έμφυτο χάρισμα της δημιουργίας. Διότι εάν ο θεός ως δημιουργός του σύμπαντος, έπλασε τον άνθρωπο κατ 'εικόνα και καθ' ομοίωση, τότε και ο άνθρωπος είναι δυνάμει δημιουργός. Ο άνθρωπος έχοντας μέσα του τη θεϊκή ευλογία της δημιουργίας, έφτιαξε τον πολιτισμό, του οποίου μερίδιο έχουν και οι τέχνες. Και δεν δημιούργησε τις τέχνες για να τις χαίρεται ο ίδιος, αλλά και οι συνάνθρωποί του.
Οι τέχνες αντιμετώπισαν ποικίλους εχθρούς μέσα στην πορεία των αιώνων, όπως πανδημίες, πολέμους, οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αναταράξεις. Τα τελευταία χρόνια οι τέχνες βρέθηκαν αντιμέτωπες με τη θλίψη που έφερε η οικονομική κρίση στις καρδιές των ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά, κατάφεραν να εφεύρουν νέους τρόπους για να προσεγγίσουν τον κόσμο. Έγιναν διαδραστικές. Βρήκαν, δηλαδή, τρόπους ώστε να πείσουν τους ανθρώπους να μην μείνουν παθητικοί δέκτες, αλλά να ασχοληθούν ενεργά με κάποια τέχνη. Για παράδειγμα, πολλές θεατρικές παραστάσεις ενσωματώνουν το κοινό μέσα στα δρώμενα της παράστασης, είτε κάνοντας ερωτήσεις είτε ζητώντας από κάποιον θεατή να ανέβει στη θεατρική σκηνή. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, πολλοί ερασιτέχνες κινηματογραφιστές έχουν τη δυνατότητα να γυρίσουν τη δική τους ταινία μικρού μήκους ή να γράψουν το δικό τους σενάριο. Ακόμη, τον τελευταίο καιρό λειτουργούν εργαστήρια δημιουργικής γραφής, τα οποία παρακολουθούν όλο και περισσότεροι πολίτες μαθαίνοντας την τέχνη της γραφής. Τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής, ψηφιδωτού, ζωγραφικής και άλλων τεχνών παραδίδουν μαθήματα στους πολίτες που επιθυμούν να γνωρίσουν μία από αυτές τις τέχνες. Συχνά, διοργανώνονται εκθέσεις με έργα επαγγελματιών και ερασιτεχνών καλλιτεχνών. Τα φεστιβάλ χορού και μουσικής ελκύουν πολλούς πολίτες στο να ασχοληθούν μαζί τους.
Οι τέχνες δεν είναι τίποτε άλλο από την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για να δημιουργήσει και να γίνει ένα με τον δικό του δημιουργό, το θεό. Ακόμα κι αν παρουσιάζονται φυσικά εμπόδια. Είναι αξιέπαινο το παράδειγμα των ζωγράφων που χρησιμοποιούν το στόμα ή το πόδι, εξαιτίας της αδυναμίας τους να χρησιμοποιήσουν τα χέρια.
Με αυτόν τον τρόπο οι τέχνες ανοίγουν τις πόρτες τους στο ευρύ κοινό, ξεφεύγοντας από προκαταλήψεις που θέλουν την τέχνη ως ενασχόληση των λίγων. Κάθε πολίτης μπορεί να γνωρίσει την τέχνη που επιθυμεί και να πραγματοποιήσει κάποιο έργο. Η τέχνη παύει να θεωρείται ως ένα απλό χόμπι με το οποίο κάποιος διώχνει την οκνηρία της στιγμής και καθίσταται δάσκαλος που προτρέπει το άτομο να δημιουργήσει. Που προτρέπει την ενεργητικότητα έναντι της παθητικότητας. Πρόκειται για μια καινοτομία των τεχνών και ένας έξυπνος τρόπος προσέγγισης της μάζας. Επίσης, είναι μία ισχυρή άμυνα απέναντι στους εχθρούς των τεχνών.
Η ανεκτίμητη αξία των τεχνών αποτυπώνεται σε μία σειρά από ωφέλειες. Οι τέχνες είναι φορέας κοινωνικοποίησης. Όταν οι πολίτες συγκεντρώνονται σε μία έκθεση ζωγραφικής, σε μια συναυλία ή σε μία θεατρική παράσταση, τους δίνεται η δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τον περίγυρο και να ανταλλάξουν ιδέες. Όταν ξεφεύγουν από τη θέση του απλού ακροατή ή θεατή και συμμετέχουν στη διοργάνωση ενός γεγονότος αποκτούν οργανωτικές ικανότητες και διδάσκονται την ομαδική εργασία. Η ενασχόληση με μία τέχνη βοηθά το άτομο να αναπτύξει τις δημιουργικές του ικανότητες. Το άτομο αποκτά αισθητική καλλιέργεια, ευστροφία και πολιτισμική συνείδηση. Σε αρκετές περιπτώσεις, η τέχνη δεν λειτουργεί μόνο ως μέσο ψυχαγωγίας, αλλά και ως μέσο ψυχικής ανάτασης. Ο άνθρωπος καλλιεργείται συναισθηματικά και αποκτά ανθρωπιστική συνείδηση. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ψυχοθεραπευτές προτρέπουν τους ασθενείς τους να ασχοληθούν με κάποια τέχνη για να ξεπεράσουν το άγχος ή διάφορα ψυχολογικά προβλήματα. Άλλωστε, ο Αριστοτέλης μίλησε πρώτος για την κάθαρση που επέφερε η τραγωδία στις ψυχές των θεατών. Η τέχνη μπορεί να καταστεί μέσο προσέγγισης των ξένων λαών. Γι' αυτό και το τελευταίο διάστημα γίνεται όλο και συχνότερα λόγος για τον πολιτισμικό τουρισμό. Έτσι η τέχνη προωθεί το ιδεώδες της ειρήνης και της ομόνοιας των λαών.
Το πολιτικό σύστημα παραπαίει μεταξύ προώθησης και καταποντισμού των τεχνών. Οι προσπάθειες για τη δημιουργία κέντρων πολιτισμού και τεχνών έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την αδυναμία χρηματοδότησης των δημοτικών θεάτρων. Κάποιος θα προέβαλε εύκολα το επιχείρημα της οικονομικής κρίσης, αλλά, όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι η πραγματική αιτία του φαινομένου. Κάποτε ο Δημήτρης Χόρν είχε πει ότι η τέχνη είναι μορφή εξουσίας του αισθήματος, ενώ η πολιτική είναι η εξουσία της ψυχρής λογικής. Βέβαια είναι εύκολο να κατηγορεί κάποιος το πολιτικό σύστημα για οτιδήποτε συμβαίνει. Το ζητούμενο είναι όλοι να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους και να αναζητούν το βαθύ αίτιο. Η πραγματική αιτία είναι η έλλειψη παιδείας που γίνεται εμφανείς σε πολλές περιπτώσεις της καθημερινότητας. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος δεν φοβάται τις τέχνες, διότι σκέφτεται, αντιδρά, δεν ακολουθεί μία κατεύθυνση. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος είναι απαλλαγμένος από προκαταλήψεις και στερεότυπα. Οι τέχνες μπορούν να διδάξουν την παραγωγικότητα. Ο άνθρωπος είναι δημιουργικό και παραγωγικό όν, αρκεί να το συνειδητοποιήσει και να υλοποιήσει αυτή του τη δύναμη.
Οι τέχνες δεν είναι τίποτε άλλο από την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για να δημιουργήσει και να γίνει ένα με τον δικό του δημιουργό, το θεό. Ακόμα κι αν παρουσιάζονται φυσικά εμπόδια. Είναι αξιέπαινο το παράδειγμα των ζωγράφων που χρησιμοποιούν το στόμα ή το πόδι, εξαιτίας της αδυναμίας τους να χρησιμοποιήσουν τα χέρια. Και όμως, αυτή η αναπηρία δεν τους εμπόδισε να εκφραστούν καλλιτεχνικά.
Όσα χτυπήματα, ταπεινώσεις και κατηγορίες κι αν δεχτούν οι τέχνες, πάντα θα εφευρίσκουν νέους τρόπους για να παραμείνουν άτρωτες. Ο θεμελιώδης λίθος ύπαρξης και εξέλιξης των τεχνών είναι η παιδεία. Ο άνθρωπος πρέπει να καταλάβει ότι οι τέχνες είναι δικό του δημιούργημα. Είναι ένα δικό του δώρο προς τον συνάνθρωπο. Γιατί ο άνθρωπος που απορρίπτει τις τέχνες, απορρίπτει στην ουσία ένα δικό του δημιούργημα.
Είναι αναγκαίο να αλλάξει η μέχρι πρότινος υποτιμητική άποψη για τις τέχνες. Η δημιουργικότητα που πηγάζει από την δύναμη των τεχνών θα οδηγήσει τον άνθρωπο να δημιουργήσει σε άλλους τομείς της ζωής του. Θα τον κάνει να γίνει γενικότερα παραγωγικός. Άλλωστε η λέξη τέχνη αφορά οποιαδήποτε διαδικασία για την παραγωγή ενός προϊόντος. Η παραγωγή καλλιτεχνημάτων θα οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραγωγή άλλων προϊόντων. Για να ξεπεραστεί η οικονομική και κοινωνική κρίση της σύγχρονης εποχής είναι απαραίτητη η συσπείρωση και η γιγάντωση ενός ρεύματος μίας δημιουργικής γενιάς, η οποία θα απαιτήσει την παραγωγικότητα έναντι της παθητικότητας.
σχόλια