Ο Μαρίνος είναι εργολάβος κηδειών. Συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση, από παππού και πατέρα. «Τελετές Παπαγεωργίου. Έτος ιδρύσεως 1947» γράφει στην τζαμαρία του γραφείου. Καθώς συζητάμε, παρατηρώ την κλειστή πόρτα πίσω του. Υποψιάζομαι τι μπορεί να κρύβει. Το 2004 πέθανε ο πατέρας μου και με τον Βασίλη Πρινέα, επίσης παλαιό εργολάβο τελετών στο Παγκράτι, κανονίζαμε τα της κηδείας, όταν μου είπε «πρέπει τώρα να διαλέξετε φέρετρο». Με οδήγησε από μια παρόμοια πόρτα πλάι στο γραφείο του σε μια στενή αποθήκη. Βρέθηκα ξαφνικά περικυκλωμένος από φέρετρα, από το πάτωμα ως το ταβάνι, το ένα πάνω στ' άλλο, αλφαδιασμένα.
Εννοείται ότι όλα μου φαίνονταν ίδια. Δεν ήταν: οι τιμές ξεκινούσαν από τα 800 ευρώ κι έφταναν ακόμα και τα 5.000 ευρώ. Επέλεξα ένα φέρετρο των 1.200, το δεύτερο πιο φθηνό. Κι αν δεν κάνω λάθος, ήταν από ξύλο καρυδιάς.
«Ο εργολάβος εννοούσε ότι ήταν βαμμένο τύπου καρυδιάς» διευκρινίζει ο Μαρίνος. «Σπανίζουν πια τα μασίφ και κυριαρχούν οι απομιμήσεις, από MDF» προσθέτει. Με οδηγεί κι εκείνος στην πόρτα πίσω του ακριβώς, όπου όμως έχει μόνο ένα φέρετρο, κι αυτό διότι το κυρίως γραφείο του βρίσκεται στην Αχαρνών, εκεί όπου άνοιξε την επιχείρηση ο παππούς.
Γεννημένος στην Αρτάκη της Μικράς Ασίας, ο παππούς Μαρίνος ξεκίνησε προπολεμικά να εργάζεται ως οδηγός ιππήλατης νεκροφόρας. Ο εγγονός θυμάται ακόμα την άμαξα, παροπλισμένη πλέον, χωρίς τα άλογά της, σε μια αποθήκη. Η απασχόληση αυτή οδήγησε τον Μαρίνο τον γηραιότερο στην απόφαση να ανοίξει δικό του γραφείο τελετών. Επισήμως, το γραφείο φέρει ως έτος ιδρύσεως το 1947, όταν ανέλαβε ο πατέρας του Μαρίνου, «κι αφού ξεμπέρδεψε με τις πολιτικές διώξεις». Το 1984 ήρθε η σειρά του Μαρίνου του νεότερου.
«Από παιδάκι μεγάλωνα πλάι στις νεκροφόρες. Δεν με ενοχλούσε. Έγινε σιγά-σιγά. Μια μύηση. Έτσι συμβαίνει και σε άλλες οικογένειες εργολάβων. Συνήθως, αναλαμβάνει ο πρωτότοκος, όπως στη δική μου περίπτωση – αν και, πλέον, στον χώρο έχουν μπει και πολλές γυναίκες. Η κόρη μου, ας πούμε, παρότι έχει σπουδάσει κοινωνική λειτουργός, δεν το αποκλείει». «Βέβαια», καταλήγει ο Μαρίνος γελώντας, «συνήθως αναλαμβάνει το παιδί που δεν πολυπάει τα γράμματα». Στη δική του περίπτωση, όμως, αυτό δεν ισχύει: Γυμναστική Ακαδημία στη Ρουμανία, αργότερα σπουδές ψυχολογίας, πολεμικές τέχνες και σεμινάρια δημιουργικής γραφής στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Με τον Μαρίνο μπορείς να μιλήσεις για κυβιστική ζωγραφική και σοσιαλιστικό ρεαλισμό, για την ποίηση του Γιάννη Βαρβέρη. Όχι κι άσχημα για... «κοράκι».
Ο Μαρίνος χαμογελάει γλυκόπικρα. «Έχω υποστεί αυτόν το ρατσισμό» λέει. «Δεν θα βρεις εργολάβο που δεν θα σου πει κάτι τέτοιο. Από το σχολείο ακόμα. "Ο γιος του πεθαμενατζή", έλεγαν. Το κουβαλάς. Αλλά ο κόσμος έχει κι ένα δίκιο, ως ένα σημείο. Στον χώρο υπάρχουν πλέον πολλά "κοράκια". Οι λεγόμενοι "σαλταδόροι", οι "αλεξιπτωτιστές", που δεν σέβονται το πένθος σου. Πολλά νέα γραφεία κάνουν εξαιρετική δουλειά, ζηλεύω τον επαγγελματισμό τους, ωστόσο τα περισσότερα από τα καινούργια με κάνουν να ντρέπομαι για την ποιότητα των υπηρεσιών τους, αλλά κυρίως για τη συμπεριφορά τους. Παράδειγμα: κάποια νέα γραφεία κάνουν διαφήμιση την ώρα της τελετής. Ενώ πληρωνόμαστε για να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας προκειμένου να γίνει με σωστό τρόπο η τελετή, αυτά τη χρησιμοποιούν για να διαφημίσουν τη φίρμα τους. Βλέπεις στο τραπεζάκι για τις καθιερωμένες υπογραφές να φιγουράρει η φίρμα του γραφείου – και χωρίς να έχει ερωτηθεί η οικογένεια του θανόντος. Κιτς ταμπέλες και καρτούλες του γραφείου τελετών με ροδοπέταλα. Επίσης, η εκκλησία μάς παρέχει δύο εικόνες οι οποίες τοποθετούνται πάνω στο καπάκι του φερέτρου. Κάποια γραφεία, όμως, τοποθετούν τις δύο εικόνες σε στήλες, δεξιά κι αριστερά, πάνω στις οποίες αναγράφεται η φίρμα. Την ώρα της ταφής μπορεί να δεις υπαλλήλους να μοιράζουν χαρτομάντιλα με τη φίρμα γραμμένη. Και στο κυλικείο μπορείς να βρεις καρτούλες αφημένες στο σερβίτσιο «Σας ευχαριστούμε για τη συμμετοχή στο πένθος μας. Η οικογένεια» και από κάτω φαρδιά-πλατιά τη φίρμα και πάλι. Ένα συγκεκριμένο γραφείο κάνει κάτι άλλο: το καλοκαίρι μοιράζει νερά και τον χειμώνα ομπρέλες! Κάποιοι ξεχνούν ότι αυτή δεν είναι μια οποιαδήποτε δουλειά».
Αυτό είναι το μόνο βέβαιο: δεν είναι μια οποιαδήποτε δουλειά. Πάντως, γραφεία τελετών βρίσκονται σε αφθονία. «Όταν ανέλαβα το 1984», λέει ο Μαρίνος, «στην Αττική δεν ήμαστε παραπάνω από 150 γραφεία. Σήμερα είναι 450. Το 1984, ας πούμε, στο Λαύριο δεν υπήρχε γραφείο τελετών. Ούτε στο Μενίδι. Στα τρία γειτονικά νεκροταφεία, της Καλλιθέας, του Παλαιού Φαλήρου και της Νέας Σμύρνης, κάθε εβδομάδα είχαμε 2-3 κηδείες. Τώρα πια εκεί κάνω κάπου τρεις κηδείες τον χρόνο. Τότε, υπήρχαν λιγότερα από δέκα γραφεία στην περιοχή, σήμερα είναι τριπλάσια. Μόνο ο Βύρωνας και η Καισαριανή έχουν κάπου 25 γραφεία».
Όπως μου λέει ο Μαρίνος, δεν είναι μόνο τα νέα και, συχνά, τυχάρπαστα γραφεία τελετών, που φυτρώνουν σαν μανιτάρια εξαιτίας των οποίων έχει αλλάξει η δουλειά. Είναι και ο κόσμος, που «θέλει απλώς να τελειώνει». Μου διηγείται ότι όταν ο θάνατος συμβαίνει στο σπίτι, συχνά του τηλεφωνούν για να στείλει το κλιμάκιό του όσο το δυνατόν πιο γρήγορα για να πάρουν τον πεθαμένο μια ώρα αρχύτερα. «Λίγοι θα μου πούνε, "θέλουμε να περάσουμε λίγη ώρα μαζί του". Οι περισσότεροι βιάζονται. Κι όμως, ένα λεπτό πριν, μισή ώρα πριν, ήταν ο παππούς σου ή ο πατέρας σου, η μητέρα σου».
σχόλια