Γιατί οι λέξεις της προηγούμενης χρονιάς ανήκουν στη γλώσσα της προηγούμενης χρονιάς, και οι λέξεις της επόμενης χρονιάς περιμένουν μιαν άλλη φωνή. Και το να δημιουργείς ένα τέλος είναι το να δημιουργείς μια αρχή.
— T.S. Eliot, Τέσσερα κουαρτέτα
Το παρατήρησα στην πρώτη καραντίνα, τότε που οι περισσότεροι μαθαίναμε να μοιράζουμε τον απρόσμενα πολύ ελεύθερο χρόνο μας ανάμεσα στην οθόνη και στα δωμάτια του σπιτιού μας. Ένα διαφορετικό προφίλ στο Instagram, με σχετικά μικρό κοινό και ιδιαίτερη αισθητική. Το όνομα του: e.x.i.s.
Η περιγραφή του το έκανε ακόμη πιο ενδιαφέρον. «Λ έ ξ ι ς < έ ξ ι ς < έ x ω ... έ x ω Λ έ ξ ε ι ς». Ένα λογοπαίγνιο από τον συνδυασμό των «λέξη» και «έξη» και ταυτόχρονα μια υπόσχεση για αυτό που επρόκειτο να συναντήσεις παρακάτω. Λέξεις επίκαιρες, ταιριαστές με την εποχή ή απλά γοητευτικές. Καθεμιά και ένα post. Πίσω τους έντονο ετυμολογικό ενδιαφέρον που αναλύεται με απλό και ξεκάθαρο τρόπο και όμορφα graphics. Καθώς το προφίλ εξελίσσονταν, προστέθηκε μαζί και μια ιστοριούλα, η «προσωπική πινελιά» των δημιουργών του.
Μπορεί η ιδέα του e.x.i.s να ενσαρκώθηκε μέσα στην πρώτη καραντίνα, όμως η αφετηρία της βρίσκεται μερικούς μήνες πριν, σε ένα πάρτι με «αρκετό αλκοόλ», όταν ο Ledi και η Άρτεμις «έπεσαν» ο ένας πάνω στον άλλον, γνωρίστηκαν και μοιράστηκαν την ιδέα τους.
Ο Ledi Bilali είναι υποψήφιος διδάκτωρ ιστορικής και βαλκανικής γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η αγάπη του για τη γλώσσα κρατάει από τότε που ήταν μικρό παιδί όμως απογειώθηκε όταν ανακάλυψε ότι υπάρχει μια επιστήμη που τη μελετά. Από την άλλη, η Άρτεμις Βαλυράκη ολοκλήρωσε πρόσφατα τις σπουδές της στην αρχιτεκτονική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Όπως μου ανέφερε, όταν ήταν μικρή, οι γονείς της την έλεγαν «λεξιπλάστρια» γιατί έφτιαχνε τις δικιές της λέξεις ανάλογα με το πώς αντιλαμβάνονταν τα πράγματα. Το αλμυρό ήταν «αλατηρό». Το σακίδιό της, «κουβάλιο».
To 2021 ας περάσουμε από τη γλώσσα του φόβου στη γλώσσα της ελπίδας. Από τη γλώσσα της απόστασης στη γλώσσα της εγγύτητας.
«Το προφίλ από μόνο του άρχισε να προσαρμόζεται, να παίρνει δική του υπόσταση. Εξελίχθηκε με τρόπο που δεν είχαμε σκεφτεί. Για παράδειγμα, αν παρατηρήσεις, σε όλα τα posts μας υπάρχει ένα punch line – αυτό εμείς δεν το είχαμε σκεφτεί εξαρχής. Προέκυψε από την ανάγκη μας να προσθέτουμε μια δικιά μας πινελιά, να εκφραζόμαστε και εμείς οι ίδιοι, έτσι όπως αντιλαμβανόμαστε όλες τις εξελίξεις. Για παράδειγμα, είχαμε γράψει στον Δεκέμβρη "τελευταία πίστα 2020, τα καταφέραμε"» λέει ο Ledi.
«Η πρόθεσή μας ήταν πάντα να ανεβαίνει μια λέξη που έχει πλούσιο ετυμολογικό ενδιαφέρον. Δεν μένουμε μόνο στην ετυμολογία, αναλύεται σημασιολογικά, γλωσσολογικά και ιστορικά. Με αφορμή τη λέξη "μελαγχολία", με την οποία είχα ανατριχιάσει, είπαμε ότι είναι κρίμα να χώνουμε τις πληροφορίες για τη λέξη στην περιγραφή, καλύτερα να είναι στα slides του κάθε post. Έτσι καθιερώθηκε το τωρινό format του e.x.i.s» συνεχίζει η Άρτεμις. «Όσο το προφίλ εξελίσσονταν, άλλο τόσο διευρύνονταν ο πλούτος του και ο τρόπος που αυτό επεκτεινόταν στον κόσμο των λέξεων. Εκτός από το punch line, ένα από τα projects που προστέθηκαν αργότερα, το "on tour", γνωστοποιεί λέξεις από όλο τον κόσμο, που είναι δύσκολο να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες μονολεκτικά, πράγμα που τις κάνει μοναδικές, ενώ ταυτόχρονα μαρτυρούν πολλά και για τον λαό που τις έπλασε».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η εξέλιξη
Άρτεμις: «Το e.x.i.s πήρε πολύ γρήγορα μεγάλες διαστάσεις, χωρίς να το επιδιώξουμε. Οφείλουμε πολλά στον κόσμο που μας στήριξε αλλά και στους ανθρώπους που είναι ήδη εδραιωμένοι στο Instagram και όταν ανακάλυψαν το προφίλ, το κοινοποίησαν: Ο Θοδωρής Παπακώστας (a.k.a @archaeostoryteller), ο Άγγελος Μπράτης, η Μαίρη Συνατσάκη, η Τζωρτζίνα Λιώση και πολλοί ακόμη. Είμαστε πολύ συγκινημένοι για την ανταπόκριση και η αλήθεια είναι ότι την επιτυχία δεν την εντοπίζουμε στα likes ή στους followers αλλά στα μηνύματα που δεχόμαστε. Τα DMs συχνά βομβαρδίζονται με προτεινόμενες λέξεις ή με απορίες, και αυτό από μόνο του σημαίνει ότι ο κόσμος έχει κολλήσει το "μικρόβιο", έχει μπει στο παιχνίδι πολύ δυναμικά. Δηλαδή το να μιλάς και να συναντάς μια λέξη στον καθημερινό σου λόγο, όχι κάποια βαρύγδουπη σε ένα βιβλίο, και να πεις "όπα, κάτσε, αυτό από πού βγαίνει, ας το στείλω στο e.x.i.s" είναι μαγικό.
Ledi: «Μιάμιση, δύο η ώρα το βράδυ βλέπω ένα μήνυμα στο e.x.i.s. Αναρωτιέμαι "ποιος μας είδε στον ύπνο του;": "Είμαστε γιατροί σε εφημερία, έχουμε μαζευτεί και έχουμε την απορία από πού βγαίνει η τάδε λέξη. Μας έτυχε ένα περιστατικό, είχαμε την περιέργεια και λέμε ότι μάλλον είστε οι αρμόδιοι να μας απαντήσετε"».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η επικαιρότητα
Η πρώτη λέξη που μπορεί να δει κάποιος στο προφίλ είναι η λέξη «κοκούνινγκ». Όταν, με αφορμή την πρώτη καραντίνα, οι ίδιοι την ανέλυσαν, είχαν εμπνευστεί από την επικαιρότητα. Οι λέξεις που ακολούθησαν μερικές φορές συνδέονταν με αυτή. Όμως, όπως λένε και οι ίδιοι, κάτι τέτοιο δεν είναι αυτοσκοπός.
Άρτεμις: «Η πρόθεση μας δεν ήταν να βρούμε ποιες λέξεις "παίζουν" αυτό τον καιρό, ποιες είναι trends, και να τις αναλύσουμε. Εμείς εμπνεόμαστε γενικά από λέξεις. Μπορεί να είναι καθημερινές, απλές, αλλά να αγνοούμε την ιστορία τους, η οποία πολλές φορές είναι συναρπαστική. Το "χάδι", για παράδειγμα, είναι εξέλιξη από το μεσαιωνικό "ηχάδιον", το τραγούδι που έλεγαν οι μητέρες στα παιδιά όταν τα κρατούσαν αγκαλιά για να τα νανουρίσουν, και αυτό με τη σειρά του από το αρχαίο ελληνικό "ήχος". Αυτή η μορφολογική και σημασιολογική εξέλιξη μάς έχει δώσει τη λέξη χάδι. Δεν γίνεται να μην ενθουσιαστείς! Μπορεί λοιπόν να εμπνευστούμε από την επικαιρότητα, από τη διάθεση και τα συναισθήματά μας μια συγκεκριμένη στιγμή, για παράδειγμα από τη νοσταλγία, τη μελαγχολία, τη χαρμολύπη μετά το καλοκαίρι, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την αλλαγή του χρόνου και γενικά από χαρακτηριστικές λέξεις, συνυφασμένες με εποχές. Το καλοκαίρι: "μπικίνι", "ραστώνη", "μπονάτσα". Ή και φράσεις: "Θα σε φάει η μαρμάγκα". Τι είναι αυτή η μαρμάγκα εν τέλει; Ένα είδος δηλητηριώδους αράχνης».
Ledi: «Μία από τις λέξεις που ξεχώρισαν στο προφίλ ήταν η "επαφή". Λέξη με έντονο συναισθηματικό φορτίο, διαδόθηκε γρήγορα μέσα από την αγάπη του κόσμου για την ιστορία αλλά και τη σημασία της. Ή "επαφή" ήταν πρόταση από κάποιον που μας ακολουθεί. Προέρχεται από το "επί" και το "αφάω", που προέρχεται από την "αφή", από το "άπτω", που σημαίνει "αγγίζω" και "ανάβω". Γενικότερα, η "επαφή" μάς συγκίνησε πάρα πολύ, γιατί από εκεί που είχε θετικό πρόσημο και ήταν συνδεδεμένη με όμορφα συναισθήματα, με την ασφάλεια και την παρηγοριά, ξαφνικά, από τη μια μέρα στην άλλη, ταυτίστηκε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου με τον φόβο, το άγχος, την ντροπή, μέχρι και στη χειρότερη περίπτωση, τον θάνατο. Εμάς μας έχει λείψει αυτή η ανθρώπινη επαφή. Το νιώθουμε όλοι μας».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Το Instagram ως μέσο του e.x.i.s
Άρτεμις: «Το Instagram ήρθε πολύ αυθόρμητα στο μυαλό μας, γενικά το αναγνωρίζουμε και το ξεχωρίζουμε για την αμεσότητά του και ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόμασταν. Γρήγορη και άμεση μετάδοση πληροφορίας με έναν ευχάριστο τρόπο. Επίσης εμπνέει γραφιστικά. Τώρα, όσον αφορά τη διάδοση μέσα από αυτό, πηγαίναμε στα τυφλά και δεν ήταν μεγάλη μας κάψα να ακουστούμε. Εμείς υπηρετούσαμε την αρχική μας ιδέα, κάναμε αυτό που θέλαμε. Ήρθε όλο αυτό και γιγαντώθηκε και χαιρόμαστε πάρα πολύ. Ο @archaeostoryteller, που δε τον ξέραμε προσωπικά έως τότε, αλλά ήμασταν ήδη πιστοί του followers, μας βρήκε και μας βοήθησε πάρα πολύ. Μας έμαθε και κάποια πράγματα για το Instagram, για τα insights, για την αλληλεπίδραση που πρέπει να υπάρξει. Είναι μέντορας».
Οι νέοι και τα λεξικά
Ledi: «Στη γλωσσολογία λέμε "usus norma loquendi", δηλαδή "η χρήση είναι ο κανόνας της γλώσσας". Αυτό σημαίνει ότι η γλώσσα προηγείται του λεξικού. Βέβαια αυτό δεν αναιρεί τη σημασία ενός λεξικού. Η αποθησαύριση του λεξιλογικού υλικού είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη μελέτη της γλώσσας. Όσον αφορά το εάν η γνώση μπορεί να είναι λίγο αποστειρωμένη, ναι, μπορεί να συμβεί. Όταν όμως βλέπεις τη λέξη, με μια ιστορία από πίσω και με αυτά τα υπέροχα graphics, με κάποιο τρόπο, από αυτό που έχεις οικείο, ξαναδημιουργείς μια καινούρια σχέση μαζί του. Το βλέπεις ξαφνικά με μια καινούρια οπτική. Εκεί πιστεύω ότι οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία του e.x.i.s».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η «γλώσσα των νέων» και τα social
Ledi: «Λέμε η "γλώσσα των νέων" και ο κόσμος νομίζει ότι είναι μια άλλη γλώσσα, ξεχωριστή. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η κάθε γλώσσα έχει ποικιλίες. Όταν αυτές οι ποικιλίες είναι γεωγραφικές, τις ονομάζουμε διαλέκτους ή ιδιώματα, ανάλογα με τον βαθμό που τις καταλαβαίνουμε. Έτσι η γλώσσα εκτός από γεωγραφικές έχει και υφολογικές ποικιλίες, αυτό που λέμε αργκό. Όλα συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε γλώσσα. Η "γλώσσα των νέων" είναι μια υφολογική ποικιλία των νέων, δεν είναι κάτι διαφορετικό. Αλλά μας έχουν σύρει πάρα πολλά, μας "κράζουν", και δεν βρίσκω τον λόγο να γίνεται αυτό. Αυτό συμβαίνει γιατί πιστεύουν ότι "αυτός ο νέος μιλάει με αυτή την ποικιλία, άρα είναι τα μόνα ελληνικά που ξέρει", ένα αυθαίρετο συμπέρασμα χωρίς κανένα επιστημονικό έρεισμα. Είναι μια συγκεκριμένη ποικιλία την οποία μιλάνε άτομα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, σε συγκεκριμένο περιβάλλον. Όταν ο νέος καλείται να γράψει πανελλήνιες ή να απευθυνθεί σε έναν μεγαλύτερό του ή να γράψει ένα επίσημο έγγραφο σε μια Αρχή, δεν γίνεται να επικοινωνήσει με αυτό τον τρόπο, θα χρησιμοποιήσει την επίσημη γλώσσα που μαθαίνει στο σχολείο».
Όποιο ύφος και να χρησιμοποιούν, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι δυο τους κατάφεραν να κάνουν τη γλώσσα σέξι στο νεανικό και μη κοινό του Instagram. Το e.x.i.s είναι η απόλυτη φωλιά των λεξιλάγνων που κυκλοφορούν εκεί έξω και το 2021 θα γίνουν ακόμη περισσότεροι. Το μόνο που χρειάζεται είναι το έναυσμα, και ο Ledi με την Άρτεμη μάς το προσφέρουν.
«Ευχόμαστε η νέα χρονιά να είναι το έναυσμα* που θα βάλει φωτιά στα αρνητικά πρόσημα που πήραν πολλές αγαπημένες λέξεις, και η στάχτη τους να αναγεννήσει φοίνικες».
*έναυσμα < ελληνιστικό ἔναυσμα (= σπινθήρας, κίνητρο) < αρχαίο ελληνικό ἐναύω (= ανάβω τη φωτιά για κάποιον) < αρχαίο ελληνικό ἐν- + αὔω (= παίρνω φωτιά): ενέργεια ή γεγονός που εγείρει έντονη αντίδραση, έξαψη παθών
σχόλια