Το 1962, η Rachel Carson δημοσίευσε το βιβλίο της «Σιωπηλή Άνοιξη» σχετικά με τις επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων.
Το βιβλίο συνάντησε τη λυσσαλέα αντίδραση της χημικής βιομηχανίας, που προσπάθησε να αντικρούσει τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής και να κινηθεί νομικά εναντίον της κυκλοφορίας του βιβλίου. Ταυτόχρονα όμως, έδωσε ώθηση για τη γέννηση του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος. «Κι αν τη μακρινή δεκαετία του 1960 κυβερνήσεις, βιομηχανία και πολίτες μπορούσαν να επικαλεστούν άγνοια ως προς τις επιπτώσεις της καταστροφής του περιβάλλοντος στην υγεία μας, σήμερα κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί κάτι τέτοιο» σχολιάζει η Ναταλία Τσιγαρίδου για την Greenpeace.
Επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούσαν εδώ και δεκαετίες: η πανδημία που βιώνουμε δεν αποτελεί έκπληξη, αλλά είναι αποτέλεσμα του τρόπου ζωής μας που καταστρέφει το περιβάλλον αντί να συμβιώνει αρμονικά με αυτό.
Ο τρόπος παραγωγής τροφίμων, η διείσδυση των ανθρώπων σε μέχρι πρότινος παρθένες περιοχές, η μετακίνηση πληθυσμών και οργανισμών λόγω κλιματικής αλλαγής, αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης νέων επιδημιών και πανδημιών. Παρόλα αυτά, με την κλιματική κρίση και την κατάρρευση της βιοποικιλότητας όχι μόνο να μας χτυπάνε απειλητικά την πόρτα αλλά να την έχουν ήδη παραβιάσει, πολλοί επιλέγουν να κλείνουν τα μάτια μπροστά στο αυτονόητο: ότι η υγεία του πλανήτη συνδέεται στενά με τη δική μας υγεία.
Τι μάθημα πήραμε από την πανδημία;
Σήμερα η συζήτηση γύρω από την υγεία επικεντρώνεται στις υποδομές, τον τεχνικό εξοπλισμό και το ανθρώπινο προσωπικό που απαιτούνται για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και θεραπεία. Αυτό δεν είναι περίεργο, καθώς η πολιτεία πασχίζει να ανταποκριθεί στην αυξημένη πίεση στα συστήματα υγείας που έχει προκαλέσει η πανδημία.
Το μάθημα που παίρνουμε όμως σήμερα αφορά την επιτακτική ανάγκη να ληφθούν ουσιαστικά μέτρα για το αύριο. Η συζήτηση γύρω από τη δημόσια υγεία πρέπει να τεθεί σε μία διαφορετική βάση, με επίκεντρο τη βαθιά σύνδεση υγείας ανθρώπου και υγείας περιβάλλοντος. Χρειάζονται πολιτικές αποφάσεις και δράσεις που να αντιμετωπίζουν ως ένα ενιαίο και αλληλοεξαρτώμενο σύνολο τον πλανήτη Γη και όλους τους κατοίκους του, χωρίς διακρίσεις.
Πώς θα διασφαλίσουμε την πλανητική υγεία;
Αυτές ακριβώς τις αρχές τονίζουμε στις προτάσεις μας για την αξιοποίηση των πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και για τον τομέα της υγείας, προκειμένου να πετύχουμε μία πραγματικά πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη, να αντιμετωπίσουμε την παρούσα κρίση και να θωρακιστούμε από μελλοντικές.
Η ουσιαστική διασφάλιση της δημόσιας υγείας απαιτεί ριζικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο παράγεται και καταναλώνεται η τροφή μας, βελτίωση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε, μείωση της έκθεσης του ανθρώπινου οργανισμού σε επικίνδυνες χημικές ουσίες και προστασία της βιοποικιλότητας του πλανήτη, που αποτελεί τη βασική δύναμη της φύσης ώστε να εγγυηθεί ανθεκτικό, λειτουργικό και υγιές οικοσύστημα. Η ολοκληρωμένη διαχείριση της δημόσιας υγείας πρέπει να βασίζεται στην αρχή της πλανητικής υγείας, να εστιάζει στην πρόληψη και να στοχεύει στην ενεργό και ουσιαστική σύνδεση των συστημάτων υγείας με μέτρα αντιμετώπισης των αιτιών που την υποβαθμίζουν, και όχι μόνο στη θεραπεία των συμπτωμάτων.
Την ίδια στιγμή, η επόμενη μέρα και για τη δημόσια υγεία πρέπει να διέπεται από τις αρχές της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της διαφάνειας και της δημοκρατίας. Η δημόσια υγεία αποτελεί βασικό και αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα και η πρόσβαση στις δομές υγείας οφείλει να διασφαλίζεται για όλους μας, χωρίς εξαιρέσεις, με προτεραιότητα στις ασθενέστερες, αποκλεισμένες και ευπαθείς ομάδες, ανεξαρτήτως του νομικού καθεστώτος μεμονωμένων προσώπων.
Δίνουμε τη μάχη με όπλο την επιστήμη
Τα όπλα μας για να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία είναι η επιστημονική γνώση, η διαφάνεια και η συνεργασία. Οι πολιτικές αποφάσεις για ζητήματα που αφορούν τον πλανήτη, το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία πρέπει να συμπεριλαμβάνουν τις προειδοποιήσεις και υποδείξεις της επιστημονικής κοινότητας. Ειδικά στην περίπτωση αντιμετώπισης κρίσεων, κλειδί αποτελεί η έγκαιρη δημοσιοποίηση επιστημονικών δεδομένων αλλά και οι συνέργειες μεταξύ επιστημονικών, πολιτικών και κοινωνικών φορέων και οργανισμών, σε διεθνές, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Τέλος, και στον τομέα της υγείας η ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας στη χάραξη πολιτικών και κατευθύνσεων αποτελεί κλειδί. Οι πολίτες δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως παθητικοί δέκτες αποσπασματικής πληροφορίας, αλλά να γίνονται κοινωνοί των προβλημάτων ολοκληρωμένα και με διαφάνεια, και να συμμετέχουν ενεργά σε διαβουλεύσεις και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Μόνο με το χτίσιμο εμπιστοσύνης μεταξύ κοινωνίας και πολιτείας μπορεί να αυξηθεί η κοινωνική στήριξη αποφάσεων και συνεπώς η αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων και πολιτικών.
