Στο πρώτο επεισόδιο της εξαιρετικής βρετανικής δυστοπικής μίνι σειράς του 2019 «Years and Years», η έφηβη κόρη ενός τυπικού μεγαλοαστικού ζευγαριού αρνείται να αποχωριστεί το ψηφιακό φίλτρο-μάσκα-σκυλάκι που φοράει, την ώρα που οι γονείς της παλεύουν να της αποσπάσουν δυο κουβέντες κατά τη διάρκεια του πρωινού. Σαν αληθινό προσωπείο που καλύπτει το πρόσωπό της, αυτό κινείται με βάση τις εκφράσεις της: γελάει, μουτρώνει, εκπλήσσεται, ακριβώς όπως κάνουν τα χιλιάδες Face Apps του Instagram, αλλά έξω από το κινητό, σε τρεις διαστάσεις.
Δεδομένου ότι η σειρά γράφτηκε και προβλήθηκε πριν από την ανακοίνωση του Metaverse (και πριν από την πανδημία), είναι πολύ πιθανό σε μια πενταετία από τώρα η εικόνα αυτή να αποτελεί πραγματικότητα.
Άλλωστε το παρόν ρεπορτάζ δεν θα μπορούσε να γίνει πριν από μια πενταετία, τότε που ακόμα η DIY παραποίηση των χαρακτηριστικών μας μέσω φίλτρων επαυξημένης πραγματικότητας στα smartphones ήταν ακόμα στα σπάργανα. Τότε ακόμα μιλάγαμε για Photoshop και liquify και επαγγελματικά προγράμματα που γίνονταν «ερασιτεχνικά» στη home χρήση και στην προσπάθεια για αυτοσχέδιο ρετούς, ματαιοδοξία και ωραιοποίηση.
Όμως, έχοντας φτάσει πλέον στο σημείο ακόμα και πρώην υπουργοί (sic!) να ανεβάζουν selfies στα social media τους, όπου έχουν «φορέσει» φίλτρο στο πρόσωπό τους (και μάλιστα, μάλλον άθελά τους, με τερακότα και ελαφρύ eyeliner), η συζήτηση για τα αψεγάδιαστα πρόσωπα, τις ιδανικές αναλογίες, τα απολύτως σμιλεμένα σώματα και γενικότερα την επίπλαστη τελειότητα του Instagram είναι πιο επείγουσα από ποτέ.
Τα είδωλα, οι αστέρες του σινεμά ή της μουσικής, ήταν πάντα απροσπέλαστα, η ζωή τους καλυπτόταν από ένα πέπλο μυστηρίου. Tα social media έκαναν τη δημιουργία ειδώλων μια πολύ πιο «δημοκρατική» διαδικασία, φέρνοντάς τα ακριβώς στη διπλανή μας πόρτα, παράλληλα όμως δημιούργησαν και νέες ανάγκες στις οποίες πρέπει να ανταποκρινόμαστε καθημερινά, προκάλεσαν αδιάκοπη έκθεση και θόλωσαν τα όρια μεταξύ του τι είναι «αυθόρμητο», «καθημερινό», «αληθινό» και τι προϊόν μοντάζ.
Τα πρότυπα ομορφιάς, τότε και τώρα
Η @dat_lilly είναι ενεργή στα social media εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά ασχολείται πιο συστηματικά με το YouTube και το Instagram από το 2017. Οι ακόλουθοί της μπορούν να δουν νέο βίντεο της κάθε Τετάρτη και Κυριακή, ενώ στο Instagram πάνω από 207.000 άτομα την παρακολουθούν στην καθημερινότητά της.
«Πιστεύω ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει ο όρος “πρότυπο ομορφιάς”, γιατί από μόνος του δημιουργεί την εντύπωση ότι πρέπει να ανήκεις κάπου συγκεκριμένα για να θεωρείσαι όμορφος», ξεκινά να μας λέει η νεαρή content creator.
«Η ομορφιά είναι απολύτως υποκειμενική και έχει να κάνει με την αισθητική του καθενός. Σίγουρα βλέπουμε μια λούπα στην εμφάνιση πολλών χρηστών στα media, που μπορεί να ξεκινάει από viral λογαριασμούς, όπως αυτοί των Kardashians, αλλά αν πας πολύ πίσω στην ιστορία της μόδας και της ομορφιάς, πάντα υπήρχαν πρότυπα που ο κόσμος ακολουθούσε, ακόμα κι όταν δεν υπήρχαν social media (π.χ. από τον κινηματογράφο).
Βέβαια, στις μέρες μας, που το κινητό έχει γίνει προέκταση του χεριού μας και έχουμε πανεύκολη πρόσβαση και έκθεση, σίγουρα είναι πιο πιθανό να επηρεαζόμαστε απ’ ό,τι βλέπουμε, να συγκρίνουμε τη δική μας ζωή και εμφάνιση με αυτές των άλλων και στο τέλος να θέλουμε να γίνουμε σαν αυτούς».
Πρότυπα ομορφιάς υπήρχαν πάντα, και σ’ αυτό η dat_lilly έχει απόλυτο δίκιο. Ωστόσο, η βασική διαφορά, λόγω social media, είναι η προσβασιμότητα σε αυτά, η αίσθηση ότι μπορεί να γίνουμε και εσύ, και εγώ, και ο οποιοσδήποτε ένα από αυτά – και μάλιστα σχετικά εύκολα. Τα είδωλα, οι αστέρες του σινεμά ή της μουσικής, ήταν πάντα απροσπέλαστα, η ζωή τους καλυπτόταν από ένα πέπλο μυστηρίου.
Tα social media έκαναν τη δημιουργία ειδώλων μια πολύ πιο «δημοκρατική» διαδικασία, φέρνοντάς τα ακριβώς στη διπλανή μας πόρτα, παράλληλα όμως δημιούργησαν και νέες ανάγκες στις οποίες πρέπει να ανταποκρινόμαστε καθημερινά, προκάλεσαν αδιάκοπη έκθεση και θόλωσαν τα όρια μεταξύ του τι είναι «αυθόρμητο», «καθημερινό», «αληθινό» και τι προϊόν μοντάζ.
Η dat_lilly σχολιάζει την κατεύθυνση που συχνά λαμβάνουν οι influencers από τα brands με τα οποία συνεργάζονται, καθώς το «χοντρό παιχνίδι» της διαφήμισης, όπως είναι γνωστό, τα τελευταία χρόνια παίζεται στα social media.
«Προσωπικά, μου αρέσει να τσαλακώνομαι στο YouTube. Σίγουρα μου αρέσει να δείχνω ωραία, αλλά στον χαρακτήρα μου υπερτερεί τo κομμάτι του σαρκασμού και θεωρώ ότι είναι και ένας όμορφος τρόπος να περάσεις στον θεατή σου την αίσθηση της ισότητας. Στο Instagram, από την άλλη, προσέχω περισσότερο την εικόνα μου γιατί μου αρέσει η φωτογραφία πολύ και, φυσικά, μην ξεχνάμε ότι είναι η δουλειά μου και πολλές φορές ακολουθώ brief προκειμένου να είναι ικανοποιημένοι και οι συνεργάτες μου.
Τα social media είναι μια όμορφη βιτρίνα. Όλοι δείχνουμε τις στιγμές που είμαστε όμορφοι, χαρούμενοι, περιποιημένοι (συνήθως) και πάει λέγοντας. Δεν είναι δίκαιο να συγκρίνεις τον εαυτό σου, που μόλις ξύπνησε, με μια γυναίκα που έχει περάσει από μακιγιέρ, κομμωτή και στυλίστα για μια εμπορική συνεργασία. Είναι σημαντικό να φιλτράρεις όταν παρακολουθείς κάτι και να θυμάσαι να αγαπάς τον εαυτό σου λίγο παραπάνω πριν τον συγκρίνεις, γιατί αυτό είναι το σώμα που σηκώνεται κάθε πρωί από το κρεβάτι και σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις και να είσαι όλα αυτά που ονειρεύεσαι.
Άρα, είναι λάθος από τη μεριά μας που δείχνουμε συνέχεια τα θετικά και τα ωραία; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Εγώ τουλάχιστον έχω ανάγκη να ανοίξω τα social media μου και να δω κάτι θετικό. Οι κακές ειδήσεις δεν τελειώνουν ποτέ, ας δούμε και κάτι ευχάριστο».
Η 19ΧΡΟΝΗ ΜΑΡΙΑ είναι φοιτήτρια και έχει υπάρξει εθισμένη στη χρήση του διαδικτύου και των social media, περισσότερο του YouTube και του Instagram. Αντιμετωπίζοντας, πλέον, τον εθισμό της με τη βοήθεια των ειδικών του τμήματος προβληματικής χρήσης Διαδικτύου της μονάδας απεξάρτησης «18 Άνω» του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, επισημαίνει την έντονη αντίθεση μεταξύ των σοσιαλμιντιακών προτύπων και κινημάτων όπως το body positivity, που προσπαθούν να αναδείξουν τον πραγματικά καλύτερό μας εαυτό:
«Ενώ οι άνθρωποι μιλάνε πια γι’ αυτά τα θέματα, και πάλι δεν αλλάζει το γεγονός ότι ένας συγκεκριμένος τύπος σώματος, ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή ένας τρόπος ζωής εμφανίζεται ως κάτι επιθυμητό. Υπάρχουν, λοιπόν, από τη μια εκείνοι που σου δείχνουν ένα “ιδανικό” σώμα ή πρόσωπο και μετά υπάρχουν οι άλλοι που σου λένε πως πρέπει να αγαπάς το σώμα σου όπως είναι κ.λπ. Όσοι παρακολουθούν τους celebrities με το τέλειο θεωρητικά σώμα και απογοητεύονται με τον εαυτό τους, μετά θέλουν να δουν τους άλλους influencers, που τους λένε το αντίθετο».
Καθημερινό φαινόμενο οι αισθητικές επεμβάσεις
Κι αν οι «μαμάδες» όλων των influencers, οι Kardashians, φάνηκε στην αρχή να λανσάρουν ένα πιο υγιές και «μεσογειακό» σωματικό πρότυπο ομορφιάς για τα κορίτσια, που ξέφευγε από τα skinny standards των προηγούμενων δεκαετιών, ο συνδυασμός «εξωφρενικές καμπύλες - τρομερά λεπτή μέση», που κορυφώθηκε με το «break the Internet» εξώφυλλο της Κιμ στο «Paper» το 2014, μαζί με την εδραίωση όλων των φίλτρων ομορφιάς στο Instagram και τα λοιπά social media, άρχισαν να οδηγούν ολοένα και περισσότερα νεαρά παιδιά στον δερματολόγο και στον πλαστικό χειρουργό.
«Έχω κάνει δύο αισθητικές επεμβάσεις μέσα σε αυτά τα χρόνια. Δεν άλλαξε η ζωή μου καθοριστικά μετά από αυτές, μια και δεν είχα πάρει ποτέ κάποιο αρνητικό σχόλιο από τον περίγυρό μου», παραδέχεται η dat_lilly.
«Ήταν δύο αποφάσεις που πήρα πολύ ώριμα, καθόλου βεβιασμένα και μετά από αρκετή έρευνα, γιατί γνώριζα ότι μετά από αυτές θα ήμουν πιο άνετη και πιο χαρούμενη με τον εαυτό μου. Στο τέλος της μέρας, αυτό που έχει σημασία είναι να προχωράς με κινήσεις συνειδητοποιημένες, γιατί εάν κάνεις κάτι μόνο και μόνο επειδή το είδες κάπου στα media, ή επειδή είναι της μόδας, ή επειδή σου λένε άλλοι ότι θα είσαι καλύτερος έτσι, όσες αλλαγές και να κάνεις, ποτέ δεν θα είσαι ικανοποιημένος και χαρούμενος με την εικόνα σου».
Κι αν παλιότερα οι αισθητικές επεμβάσεις, ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες, αποτελούσαν ταμπού και τον μόνιμο ελέφαντα στο εκάστοτε δωμάτιο, ξαφνικά η γενιά των social φαίνεται να τις έχει απενοχοποιήσει πάρα πολύ. Δεν είναι σπάνια, εξάλλου, η εικόνα influencers που, συνεργαζόμενοι με γιατρούς, δείχνουν (ακόμα και ζωντανά) στο κοινό τους τη διαδικασία ή τα αποτελέσματα των θεραπειών. Win-win situation, διαφήμιση έναντι ανταλλάγματος.
Η dat_lilly επιβεβαιώνει ως προς την απενοχοποίηση: «Στο κομμάτι των αλλαγών που έχω κάνει είμαι πολύ “διαφανής” στα media. Τις έχω “αποδαιμονοποιήσει” στο δικό μου κοινό. Το γεγονός ότι έχω επιλέξει να κάνω μια δουλειά στην οποία εκτίθεμαι δεν σημαίνει ότι πρέπει να περιορίζομαι μόνο και μόνο από φόβο για το πώς θα με κρίνουν. Ο κόσμος με γνωρίζει, γνωρίζει τις προθέσεις μου και δεν περιμένει να με μάθει από μια τέτοια επιλογή».
Συνειδητές οι απαντήσεις της dat_lilly και αδιαμφισβήτητο το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και στην εικόνα που θέλει ο καθένας να έχει για τον εαυτό του, χωρίς επικριτικά σχόλια και απαρχαιωμένες αντιλήψεις, πόσα παιδιά όμως κινούνται με αντίστοιχη ωριμότητα και ποια είναι η θέση των γιατρών απέναντι σε ενδεχόμενες παρορμήσεις και τάσεις μιμητισμού;
Οι πιο δημοφιλείς θεραπείες
Ρωτήσαμε τον δερματολόγο-αφροδισιολόγο Γεώργιο Δαραβάλη του Daravalis Derma Clinics Patra-Athens καταρχάς ποιες είναι οι πιο δημοφιλείς αισθητικές επεμβάσεις και θεραπείες σε ηλικίες κάτω των τριάντα ετών:
«Ξεκινάμε με το υαλουρονικό στα χείλη (lips filler) και το tear through filler, δηλαδή το ενέσιμο υαλουρονικό κάτω από τα μάτια για πλήρωση της περιοχής και για τους μαύρους κύκλους. Επίσης, τεράστια μόδα είναι τα cheekbones (μήλα), όπως και οι γωνίες του προσώπου, για να φτιάξουμε το τέλειο οβάλ σχήμα, μαζί με το σαγόνι. Τα τελευταία χρόνια έχει ανέβει επίσης το botox/dysport (βοτουλινική τοξίνη) ως πρόληψη για την εμφάνιση στατικών ρυτίδων, οι μεσοθεραπείες/καθαρισμοί προσώπου και το laser αποτρίχωσης και λείανσης/λεύκανσης προσώπου. Τέλος, οι θεραπείες σώματος για κυτταρίτιδα, λιπόλυση και γενικότερα σμίλευση προσώπου.
Στα νεαρά αγόρια τεράστια τάση είναι οι γωνιές του προσώπου και το σαγόνι, δηλαδή όλη η περιοχή του jawline, λιγότερο τα χείλη και το botox. Κι εδώ δημοφιλείς είναι οι μεσοθεραπείες και το laser ανάπλασης προσώπου. Η αποτρίχωση είναι ένα ζητούμενο από πολύ νεαρή ηλικία στους άντρες αλλά και σε εφήβους, και δεν μιλάω μόνο για αποτρίχωση στην πλάτη, αλλά και στα πόδια, στους γλουτούς, στο στήθος και στην περιγεννητική περιοχή».
Η αντιμετώπιση ενός γιατρού
Ποια είναι όμως η θέση ενός ειδικού, όταν ένα νεαρό κορίτσι θέλει να φτιάξει το πρόσωπό του ώστε να είναι ακριβώς όπως το αποτέλεσμα που δίνει ένα φίλτρο του Instagram; Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ένας γιατρός αρνείται να προχωρήσει σε αυτό που ζητά ο πελάτης;
Ο κ. Δαραβάλης εξηγεί: «Προσπαθώ πάντα με πολλή κουβέντα να ενημερώσω ότι αυτά που βλέπουν στα social είναι ωραιοποιημένες φωτογραφίες, φίλτρα. Χρησιμοποιώ πολλές αληθινές φωτογραφίες με πριν και μετά, συνήθως δικές μου ή από γιατρούς του εξωτερικού που αντιμετωπίζουν ανάλογα περιστατικά και ανεβάζουν στα δικά τους social φωτογραφίες της πριν και μετά πραγματικότητας, αλλά και εικόνες μετά από φίλτρα. Ευτυχώς, καταφέρνω να πείσω τις περισσότερες και κινούμαστε σε φυσικά αποτελέσματα, βάσει του προσώπου και των αναλογιών τους.
Είμαι, βέβαια, συχνά επιφυλακτικός, γιατί μου ζητάνε παράλογα πράγματα, που δεν ταιριάζουν σε όλα τα πρόσωπα. Πολλές φορές έχω αρνηθεί παράλογες απαιτήσεις όταν ξέρω ότι το αποτέλεσμα τελικά θα δυσαρεστήσει, παρά θα ευχαριστήσει. Για παράδειγμα, έχω αποφύγει να κάνω τα πολύ έντονα χείλη ακόμα πιο μεγάλα. Επίσης, σε κακές δουλειές προτείνω διόρθωση, διάλυση του υλικού και επανατοποθέτηση από την αρχή».
Οι γονείς στηρίζουν και χρηματοδοτούν τις αποφάσεις των παιδιών τους στην αισθητική δερματολογία; «Συνήθως οι μαμάδες συνοδεύουν τις κόρες τους για lips filler ή nose filler, ή για αποτρίχωση – και τα αγόρια και τα κορίτσια. Όταν οι μαμάδες κάνουν ήδη ενέσιμα δεν έχουν ενδοιασμούς, αλλά προσπαθώ να αρχίζω τα ενέσιμα στα κορίτσια μετά την ενηλικίωση τους, που θεωρητικά έχουν επίγνωση των θέλω τους».
Η «δυσμορφία του Snapchat»
Βέβαια, το φαινόμενο που περιγράφουμε έχει λάβει τόσο μεγάλες διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, ειδικά μέσα από την άμεση ή έμμεση προώθησή του από μερικούς από τους πιο διάσημους influencers του πλανήτη, ώστε έχει επινοηθεί και ο σχετικός, αμφιλεγόμενος όρος «Snapchat dysmorphia», που πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εφαρμογή (η οποία, πλέον, μετά την εμφάνιση του TikTok, έχει χάσει αρκετά σε δημοφιλία, πριν από τρία-τέσσερα χρόνια όμως μεσουρανούσε στις πολύ νεαρές ηλικίες και ήταν η πρώτη που εισήγαγε τα αναρίθμητα φίλτρα παραμόρφωσης των χαρακτηριστικών του προσώπου).
Ο όρος «δυσμορφία του Snapchat» επινοήθηκε από τον πλαστικό χειρουργό dr. Tijion Esho, ο οποίος επανειλημμένα απέρριπτε αιτήματα πελατών για αλλαγές ώστε να μοιάζουν με τις φιλτραρισμένες selfies τους.
Ο κ. Δαραβάλης επιβεβαιώνει: «Οι νέοι αναζητούν στην πλαστική χειρουργική και στην αισθητική δερματολογία εξιδανικευμένες εικόνες που δημιουργούν οι ίδιοι, χρησιμοποιώντας φίλτρα. Πλατφόρμες όπως το Instagram και το Snapchat παρέχουν φίλτρα που επιτρέπουν στους χρήστες να εξομαλύνουν τον τόνο του δέρματός τους και το χρώμα τους, να αλλάξουν το σχήμα των χαρακτηριστικών τους, π.χ. τα χείλη, τα φρύδια, το σχήμα των ματιών, τα μήλα, τις γωνιές του προσώπου. Αυτό το φαινόμενο έχει γίνει γνωστό ως “δυσμορφία του Snapchat”.
Δυστυχώς, είναι μια πραγματικότητα που τα τελευταία χρόνια βιώνουμε και στη χώρα μας. Ειδικά νεαρά κορίτσια είκοσι-τριάντα πέντε ετών, αλλά και μεγαλύτερες γυναίκες, έρχονται με τις φιλτραρισμένες φωτογραφίες τους, ζητώντας επιτακτικά αυτό το αποτέλεσμα. Πολλές φορές μπορεί να είναι απλώς ένα πιο φουσκωμένο χείλος, αλλά μου έχει συμβεί να μου φέρουν και φωτογραφίες που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Εννοείται πως δεν προχώρησα σε αυτές τις επεμβάσεις γιατί αυτά τα άτομα δεν ικανοποιούνται ποτέ.
Οι εφαρμογές μάς κάνουν να χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα επειδή περιμένουμε να φαινόμαστε τέλεια προσεγμένοι και φιλτραρισμένοι και στην πραγματική ζωή. Έφηβοι και νεαροί ενήλικοι συγκρίνουν τα πρόσωπα και το σώμα τους με φωτογραφίες συνομηλίκων και διασημοτήτων και φτιάχνουν τις δικές τους φιλτραρισμένες εικόνες.
Αυτή η εμμονή με τα μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς είναι ένας λόγος που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συνδεθεί με την κατάθλιψη, τον ναρκισσισμό, τα προβλήματα αυτοεκτίμησης και πλέον με τη δυσμορφία. Εξαιτίας όλων αυτών υπάρχει μια τάση σε social γιατρών και κλινικών να δείχνουμε φυσικές εικόνες πριν και μετά και να επισημαίνουμε τις ωραιοποιημένες φωτογραφίες των διασήμων».
Η άλλη όψη: Κατάθλιψη και εθισμός
Κι αν όλοι μας, σκρολάροντας στον ατελείωτο ψηφιακό κατάλογο του Instagram, έχουμε «ζηλέψει»/ποθήσει/σχολιάσει την ωραιοποιημένη και καθόλου αυθόρμητη εκδοχή της ζωής και της εικόνας των άλλων, τους κοιλιακούς και τα καθαρά πρόσωπα, τα πανάκριβα σπίτια, τα ζηλευτά ταξίδια και τα high fashion outfits –πάντα με τα ανάλογα hashtags–, συνήθως χωρίς να εμβαθύνουμε σε αυτό που βλέπουμε, με λίγη κριτική σκέψη (και έχοντας μνήμες από τις εποχές που δεν υπήρχαν τα social media) συνήθως μπορούμε να επαναφέρουμε τον εαυτό μας στη λογική της δικής μας πραγματικότητας.
Πόσο εύκολο είναι όμως να το κάνει αυτό ένα παιδί, ένας έφηβος που γεννήθηκε μέσα στην ψηφιακή κοινωνική δικτύωση και αναπτύσσει τώρα κριτική σκέψη; Αν το δικό μας ατέρμονο σκρολάρισμα λόγω ρουτίνας, πλήξης ή πανδημίας είναι πηγή συγκρίσεων, τι γίνεται στις πολύ νεαρές ηλικίες;
Η Μαρία περιγράφει την ιστορία της: «Ήμουν στη Γ’ Λυκείου όταν εμφανίστηκε ο Covid. Πέρασα στο πανεπιστήμιο, άρχισε η καραντίνα, έτσι πέρασα σε μια νέα φάση της ζωής μου, όπου δεν μπορούσα να ασχοληθώ κανονικά με τις σπουδές μου, με φυσική παρουσία. Ήμουν συνέχεια στο ίντερνετ και επειδή τα μαθήματα ήταν online, πολλές φορές δεν πρόσεχα, έβλεπα άλλα πράγματα την ώρα του μαθήματος. Όπως όταν είσαι σε μια τάξη και βαριέσαι, κοιτάζεις έξω από το παράθυρο, όταν είσαι στο ίντερνετ, κοιτάζεις σε μια άλλη καρτέλα στον υπολογιστή.
Επειδή όμως το πανεπιστήμιο θα αρχίσει να είναι διά ζώσης και θα έχω φυσική παρουσία, συνειδητοποίησα ότι έχω συνηθίσει να είμαι στα social media αρκετές ώρες, ότι δεν έχω οργανώσει τη ζωή μου. Μένω στην Αθήνα και πρέπει να πάω μακριά, στην Αλεξανδρούπολη, όπου θα ζήσω μόνη μου. Θα πρέπει η ίδια να φροντίζω τον εαυτό μου, όπως και το να μη χάνω τα μαθήματά μου. Δεν μπορώ δηλαδή να ξεχνιέμαι μέσα από τα social media».
Η ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΣΤΕΛΛΑ ΧΡΗΣΤΙΔΗ, επιστημονική υπεύθυνη του Τμήματος Προβληματικής Χρήσης του Διαδικτύου της μονάδας απεξάρτησης «18 Άνω», η οποία, πέρα από τις εξαρτητικές ουσίες, όπως τα ναρκωτικά, προσπαθεί να καλύπτει τις ανάγκες που δημιουργούν σε κοινωνικό επίπεδο όλων των ειδών οι εξαρτήσεις, περιγράφει:
«Θεωρώ ότι ο εθισμός στα social media είναι κάτι που θα δούμε πολύ έντονα το επόμενο διάστημα – ήδη το βλέπουμε στη δομή. Ειδικά μετά τη δεύτερη καραντίνα έρχονται γονείς που αναφέρουν ότι τα παιδιά τους είναι συνεχώς στο κινητό. Δεν παίζουν παιχνίδια, π.χ. ένας gamer προτιμά έναν υπολογιστή με μεγάλη οθόνη. Έμειναν στο σπίτι, δεν υπήρχε εναλλακτικός τρόπος ψυχαγωγίας, οπότε όλη η οικογένεια βρέθηκε μπροστά σε ένα tablet, υπήρξε μεγαλύτερη εξοικείωση με την τεχνολογία και μια χρήση απενοχοποιημένη και δικαιολογημένη.
Πάντως, τα αιτήματα που δεχόμαστε είναι ακόμα περιορισμένα, κι αυτό έχει μια λογική, γιατί η χρήση των social media γίνεται από όλους μας, οπότε δεν θεωρείται ανησυχητική, αφού είναι τρόπος ζωής. Όταν όμως οι γονείς έρχονται και μας λένε ότι το παιδί τους είναι στο κινητό από την ώρα που γυρνάει από το σχολείο μέχρι το βράδυ, τότε αρχίζουμε να ανησυχούμε».
Βουλιάζοντας σε ένα ατελείωτο σκρολάρισμα
Η Μαρία σήμερα είναι σε θέση να διαπιστώσει τον εθισμό της. «Έχω φάει πολύ χρόνο από τη ζωή μου στα social media. Ο χρόνος δεν επιστρέφεται και περνάει πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι περιμένεις. Υπάρχουν υποχρεώσεις στην καθημερινότητα, τις οποίες ξεχνάς όταν είσαι στο ίντερνετ, μετά τις βρίσκεις μπροστά σου και τότε σε κυριεύει μεγάλο άγχος. Είναι λες και είσαι σε εκείνο τον κόσμο, όχι σε αυτόν. Στον κόσμο της τελειότητας και της ευχαρίστησης.
Είναι μεγάλη φυγή τα social media και για όλους ένας τρόπος να δείχνουμε τον καλύτερό μας εαυτό, όπως θέλουμε να φαίνεται. Μας αρέσει να βλέπουμε όμορφα πράγματα και να τα θαυμάζουμε, αλλά υπάρχουν και τα προβλήματα στη ζωή μας, που δεν θέλουμε να τα αντιμετωπίσουμε. Θέλουμε να χανόμαστε ακόμη περισσότερο, όχι απαραίτητα επειδή εκεί είναι τόσο ωραία, αλλά επειδή η ζωή μας πολλές φορές δεν είναι ιδιαίτερα ωραία».
Όταν, όμως, μιλάμε για εθισμό και για πολλές ώρες χρήσης, τι ακριβώς εννοούμε; «Συνήθως κανένας δεν μετράει τις ώρες, άμα δεν τον νοιάζει ιδιαίτερα να βγει από το ίντερνετ», απαντά η Μαρία. «Πολλές φορές έφευγε όλη η μέρα. Τουλάχιστον δέκα ώρες. Και ο ύπνος είναι θέμα. Το βράδυ είναι πολύ εύκολο να χαθείς, όταν έχεις τελειώσει με τις πρωινές υποχρεώσεις. Να καθίσεις, να χαλαρώσεις κατά κάποιον τρόπο.
Όσοι περνάνε ήδη πολύ χρόνο στα social media, το βράδυ κάθονται ακόμα περισσότερο. Δεν υπάρχει κανείς να σε διακόψει, κάποια υποχρέωση ή κάποιος ήχος, δεν πρέπει να διακόψεις για να φας, μπορείς να είσαι εκεί για αρκετή ώρα και αυτό είναι φαύλος κύκλος, γιατί άμα ξυπνάς αργά και είσαι κουρασμένος, δεν έχεις ενέργεια για να κάνεις πράγματα. Αυτό είναι το μεγαλύτερό μου πρόβλημα, ότι την επόμενη μέρα δεν έχω ενέργεια να κάνω τα πράγματα που θέλω».
Αναφορικά με το ποσοτικό ζήτημα της χρήσης των social media, η κ. Χρηστίδη επισημαίνει: «Αν μετρήσουμε συνολικά τις ώρες που είμαστε στα social media, είναι πάρα πολλές, ούτως ή άλλως. Μπορεί να μην είναι συνεχόμενες, αλλά είναι πολλές – μπορεί να είναι τέσσερις, ή πέντε, ή έξι ώρες ημερησίως, και για μικρούς και για μεγάλους. Οπότε το ποσοτικό κομμάτι δεν είναι τόσο σημαντικό, έχει σημασία η ποιότητα, το τι κάνουμε και πώς τα χρησιμοποιούμε, αν ζούμε, επικοινωνούμε, αισθανόμαστε, αλληλεπιδρούμε μέσα από αυτά.
Έχουμε εθισμό όταν ένα άτομο δεν μπορεί ή δεν θέλει όλα αυτά που κάνει στο διαδίκτυο να τα κάνει στον πραγματικό κόσμο, όταν η χρήση της εφαρμογής αντικαθιστά την αντίστοιχη συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο».
Από το Facebook στο Instagram και το TikTok
Η κ. Χρηστίδη διαπιστώνει πως όσο περνάνε τα χρόνια, μειώνεται γενικότερα η επικοινωνία ακόμα και μέσα στα ίδια τα social media. «Ας μην ξεχνάμε ότι στα παιδιά δεν αρέσει το Facebook, που περιλαμβάνει έναν βαθμό επικοινωνίας. Υπάρχουν υπαρκτοί φίλοι, ανταλλάζουμε απόψεις, σχολιάζουμε. Τώρα πια ούτε αυτό, περιοριζόμαστε μόνο στην εικόνα, μέσω του Instagram, όπου μπορεί να αφήσουμε ένα σχόλιο, χωρίς όμως να μπούμε ούτε σε υποτυπώδη διάλογο.
Και πλέον στη μόδα για τις μικρές ηλικίες είναι το TikTok που έχει μικρά βιντεάκια με αρχή, μέση και τέλος. Είναι πολύ εθιστικό γιατί τελειώνει γρήγορα το ένα βίντεο, σε 15 δευτερόλεπτα, και προχωράνε αυτόματα στο επόμενο, προσηλώνονται και λείπει εντελώς η αλληλεπίδραση. Η εξέλιξη των social media οδηγεί σε μηδενικό feedback, σε μηδενική αντίδραση από την πλευρά του χρήστη. Μόνο εικόνα, απρόσωπη και περιορισμένη επικοινωνία, χωρίς συνέπειες».
Γρήγορη φήμη και επιτυχία
Η κ. Χρηστίδη καταλήγει σε ένα γενικότερο συμπέρασμα για τον τρόπο με τον οποίο τα social media επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τις ζωές των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων. «Είχα ένα περιστατικό ατόμου δεκαεπτά χρονών με κακές επιδόσεις στο σχολείο, που μου έλεγε “εγώ θέλω να γίνω διάσημη, σαν αυτές που ακολουθώ”.
Τα παιδιά σήμερα βλέπουν τον υπερθετικό βαθμό σε όλα και θέλουν να τον κατακτήσουν, αλλά όταν το προσπαθούν, διαπιστώνουν ότι δεν είναι εύκολο. Μπορεί κάποιος να θέλει να μοιάσει σε έναν influencer και να βλέπει ότι πρακτικά δεν γίνεται να τον φτάσει, να μην έχει τις ικανότητες, τα μέσα ή τους πόρους. Και εκεί καραδοκεί η απογοήτευση: δεν μπορώ να μοιάσω σε αυτό που βλέπω, ποτέ δεν θα έχω αυτό το σώμα, ποτέ δεν θα πάρω τόσα likes.
Αυτό μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, που έχουν αυξηθεί στους εφήβους, και άγχος για τη διαρκή παρακολούθηση των ζωών των άλλων, το λεγόμενο FOMO (fear of missing out) – ζουν μέσα από τη ζωή των άλλων, με έναν τρόπο που εμπεριέχει ζήλια. Αντί να προσπαθούν να κάνουν πραγματικότητα αυτά που επιθυμούν, απλώς παρατηρούν και φαντασιώνονται. Αναζητούν την άμεση ευχαρίστηση, το έντονο ερέθισμα, τη φήμη με οποιονδήποτε τρόπο. Μέσα από το διαδίκτυο δίνεται η ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να αποκτήσουμε τα πάντα εύκολα. Το αποτέλεσμα είναι τα παιδιά να μεγαλώνουν ανυπόμονα, χωρίς επικοινωνία, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και να βαριούνται πολύ εύκολα».
Επιστροφή στον πραγματικό κόσμο
Τελικά, ποια είναι η θέση των γονέων απέναντι στο φαινόμενο και πώς μπορεί ένα πρόγραμμα σαν αυτό του «18 Άνω» να βοηθήσει; «Οι γονείς έχουν πολλή δουλειά να κάνουν. Δεν μπορούν, φυσικά, να πάρουν το κινητό από το χέρι του παιδιού, αλλά θα πρέπει να επικοινωνούν όσο γίνεται μαζί του και να δημιουργούν συνθήκες επικοινωνίας με ξαδέρφια, συγγενείς, φίλους, πραγματική επαφή, που, βέβαια, η καραντίνα έχει καταστρέψει εντελώς», απαντά η κ. Χρηστίδη.
«Στην ομάδα πρώτα απ’ όλα ερευνούμε τα συναισθηματικά κενά που έρχεται να καλύψει το διαδίκτυο. Εστιάζουμε στην ψυχική κατάσταση και τις ανάγκες των ατόμων που αναζητούν συνεχή ανακούφιση από τις δυσκολίες και τα αρνητικά συναισθήματα μέσα στα social media. Τι τα δυσκολεύει στην πραγματικότητα, στις σχέσεις, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στην οικογένεια; Πολλά παιδιά που έχουν υποστεί bullying, με άγχος, κοινωνική φοβία, που έχουν δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση, αισθάνονται ότι έτσι επικοινωνούν, ότι ανήκουν σε μια ομάδα, ότι έχουν φίλους.
Αυτό πρέπει να το δούμε συνολικά όλοι μας, όσοι ανακουφίζουμε τη μοναξιά, το άγχος, τη λύπη μας μέσα από τα social media. Όταν κάτι μας χαλαρώνει μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση. Στόχος είναι, λοιπόν, να στραφεί το άτομο στην πραγματική ζωή, να δώσουμε νόημα σε αυτήν, ώστε να υπάρχει σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι όχι. Όσο αρχίζουν να έρχονται σε επαφή με τον εαυτό τους, με την οικογένεια, τους φίλους, τότε καταλαβαίνουν ότι έχουν λιγότερη ανάγκη το διαδίκτυο».
Η ΜΑΡΙΑ ΣΥΜΦΩΝΕΙ μέσα από την εμπειρία της στο πρόγραμμα: «Είναι μεγάλη ανακούφιση όταν σου λέει κάποιος ότι μπορείς να κάνεις κάτι και σε καθοδηγεί σε αυτό. Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να έχεις γύρω σου άτομα με παρόμοιο τρόπο ζωής, με των οποίων τη νοοτροπία μπορείς να ταυτιστείς, βρίσκοντας ομοιότητες στους λόγους για τους οποίους βρίσκεσαι συνέχεια στα social media και στο ίντερνετ. Μόνο το να βλέπεις ανθρώπους που δεν έχουν τα δικά σου προβλήματα δεν αρκεί για να καταλάβεις απόλυτα από πού πηγάζουν αυτά».
Τα πιο δημοφιλή social media στον κόσμο
• Facebook 2.910
• YouTube 2.291
• WhatsApp 2.000
• Messenger 1.300
• Instagram 1.287
* Στοιχεία Δεκεμβρίου 2021 – Ενεργοί μηνιαίοι χρήστες σε εκατομμύρια
10 δημοφιλή δωρεάν Face Filter Apps για συσκευές iOS και Android
Facetune2
Δεκάδες δωρεάν φίλτρα ομορφιάς χρωματικών διορθώσεων και εύχρηστα φωτογραφικά εργαλεία.
VSCO
Από τα πιο δημοφιλή φωτογραφικά apps με δωρεάν και επί πληρωμή φίλτρα και δυνατότητες επεξεργασίας της φωτεινότητας, της έντασης κ.λπ.
Retrica
Επιλογές για real-time φίλτρα σε φωτογραφίες και βίντεο.
B612
Επιλογές ρετούς για φωτογραφίες και βίντεο.
AirBrush
Εργαλεία για πιο λευκά δόντια, αλλαγή τόνου χρώματος μαλλιών, σμίλευμα σώματος, πιο λαμπερό βλέμμα.
A Color Story
Φίλτρα σχεδιασμένα από κορυφαίους φωτογράφους και δυνατότητα δημιουργίας custom made φίλτρων.
Perfect365
Έτοιμα φίλτρα makeup και άλλα εργαλεία ομορφιάς.
YouCam Perfect
Σβήσιμο ρυτίδων, αφαίρεση μαύρων κύκλων, αλλαγή σχήματος προσώπου και προσθήκη εικονικού φόντου.
YouCam Fun
Κυρίως φίλτρα επαυξημένης πραγματικότητας και stickers που χρησιμοποιούνται ως μάσκες στις selfies.
Banuba
Μεγάλη επιλογή από έτοιμα fun φίλτρα, ειδικά εφέ και μάσκες που ανανεώνονται συνεχώς.
(Εκτός από τα φίλτρα του Instagram, του TikTok και του Snapchat)
Έλληνες με τους περισσότερους followers στο Instagram
• Γιάννης Αντετοκούνμπο 11,8
• Σπύρος Πανόπουλος 2,6
• Άκης Πετρετζίκης 1,7
• Στέφανος Τσιτσιπάς 1,4
• Θανάσης Αντετοκούνμπο 1,4
• Ελένη Μενεγάκη 1,3
• Κώστας Αντετοκούνμπο 1,3
• Ελένη Φουρέιρα 1,2
• Αλέξανδρος Κοψιάλης 1,1
• Ανδρέας Γεωργίου 1,1
* Στοιχεία Ιανουαρίου 2022 – Followers σε εκατομμύρια
Οι πιο δημοφιλείς αισθητικές επεμβάσεις/θεραπείες για ηλικίες κάτω των 30
• Xείλη
• Μήλα-ζυγωματικά
• Μάτια
• Botox
• Αποτρίχωση
Συνήθεις ψηφιακοί εθισμοί σε ηλικίες κάτω των 30 ετών
• Gaming
• Gambling/Betting (διαδικτυακός τζόγος)
• Social media
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
