Περίμενα αρκετούς μήνες να δω την ταινία που γυρίστηκε για την Μάργκαρετ Θάτσερ. Διάβασα πρόσφατα τα απομνημονεύματά της για τα χρόνια που βρέθηκε στην κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και ήμουν έτοιμος να αντιμετωπίσω κριτικά την ταινία. Είχα ενημερωθεί και για τις αντιδράσεις από το περιβάλλον της πρώην πρωθυπουργού, καθώς και για τον χαρακτηρισμό της ταινία ως "αριστερής φαντασίωσης". Νομίζω πως πρόκειται για υπερβολές.
Η ιστορία που αφηγείται η ταινία θέτει στο επίκεντρο της το πρόσωπο και την ιδιωτική ζωή της Θάτσερ, με αρκετή δόση "συναισθήματος" και συγκινητικών σκηνών, με την γηραιά κυρία να αναπωλεί τα περασμένα και να επικοινωνεί σε συνθήκες καθημερινής οικειότητας με τον νεκρό σύζυγό της. Η ιστορία της Θάτσερ είναι απλώς ένας καμβάς για να στηθεί ένας μεγάλος ρόλος για την Μέριλ Στριπ, η οποία είχε αρκετά χρόνια να παίξει έναν μεγάλο ρόλο. Γι' αυτό και ο σεναριακός και σκηνοθετικός χειρισμός του κεντρικού χαρακτήρα είναι σαιξπηρικός. Λίγη "Τρέλα του Γεωργίου ΙΙΙ", λίγος "Ριχάρδος ο ΙΙΙ", μία δόση "Μάκβεθ", αλλά και μερικές εικόνες που παρέπεμπαν στο glam (και το kitsch) της "Evita" του Andrew Lloyd Webber. Και αρκετός "Πολίτης Κέην".
Στην ταινία υπάρχουν ορισμένες κορυφαίες στιγμές, ιδίως εκείνες που επισημαίνουν τις υπερβάσεις και τη διαφορετικότητα μιας γυναίκας που τολμά να πιστεύει οτι η ζωή καθενός πρέπει να έχει νόημα. Κι ότι η επιμονή και το θάρρος είναι εφόδια με τα οποία μπορείς να ξεπεράσεις τις διαχωριστικές γραμμές που επιβάλλει η κοινωνία, η οικονομική επιφάνεια, η εμφάνιση, η καταγωγή, ακόμα και το ίδιο το φύλο. Το τίμημα είναι βέβαια σοβαρό και κάποτε φτάνει μέχρι και την μεταβολή των φυσικών χαρακτηριστικών, κάτι που δεν μας αρέσει πια.
Όταν η Θάτσερ μαθαίνει να κάνει πιο βαριά της φωνή της, για να γίνει πιο κυριαρχική, δηλαδή πιο ανδρική, έχουμε στην πραγματικότητα μια ήττα κι όχι μια νίκη: η γυναίκα για να πετύχει πρέπει να αποκτήσει κάτι "φαλλικό". Αλλά έτσι ήταν τότε κι ίσως έτσι είναι και τώρα μέχρι έναν βαθμό. Πάντως, η διάσταση του ρίσκου όχι μόνο για να κερδίσεις, αλλά και για να μπεις στο μάτι του κατεστημένου, για να ανατρέψεις τις βεβαιότητες και να ελέγξεις τις αντοχές όλων των υπόλοιπων είναι διάχυτη στην ταινία. Κι αυτό μου άρεσε πολύ.
.jpg)
Στην ταινία ξεχειλίζει η δύναμη της ερμηνείας της Μέριλ Στριπ, η οποία είναι πολύ πιο σημαντική από άλλα στοιχεία, όπως λ.χ. το σενάριο ή η φωτογραφία. Δεν είναι μόνο το εκπληκτικό μακιγιάζ όταν υποδύεται την 80χρονη πρώην πρωθυπουργό, αλλά και η προσήλωση που δείχνει στην δημιουργία ενός τραγικού χαρακτήρα. Ξεφεύγει από την καρικατούρα και τη μίμηση, έρχεται πιο κοντά στο drag show, στο οποίο ο καλλιτέχνης δεν μιμείται αλλά ταυτίζεται με το είδωλο, βάζοντας κάτι δικό του μέσα σε αυτό.
Αλλά θα μπορούσε να είνα και μια ταινία μισού ή μεσαίου μήκους. Τα διαρκή flash back είναι ένα εξαιρετικά ξεπερασμένο "συντακτικό" για τον κινηματογράφο. Καλύτερα μια πιο μυθιστορηματική, γραμμική αφήγηση που ρυθμίζει με μεγαλύτερη ευκρίνεια τις συναισθηματικές κλιμακώσεις, τις ανατροπές και τις εκπλήξεις. Το μοτίβο του ηλικιωμένου που ανακαλεί σώζεται μόνο από τεράστιες ερμηνείες, αλλά αυτό δεν καθιστά τον κινηματογράφο θέατρο.
Έξω από αυτά, ως φόντο, υπάρχει η πολιτική. Η ταινία ασχολείται ελάχιστα με την πολιτική και ορισμένες σκηνές με τους συνεργάτες της πρωθυπουργού είναι σκέτη αποτυχία. Ιδίως εκείνες που προσπαθούσαν να την πείσουν ότι η σκληρή οικονομική πολιτική ήταν αναποτελεσματική σε εποχή ύφεσης, ενώ η μοδίστρα της την ντύνει με μια αστραφτερή τουαλέτα: συμβολισμός νηπιακού επιπέδου. Η Θάτσερ δεν ήταν Μαρία Αντουανέτα. Η εμμονή με το glam νομίζω ότι είναι υπερβολική σε σχέση με την άκρως συντηρητική εικόνα που έχω γι' αυτήν.
Η υπόκρουση με άριες τύπου Norma και Casta Diva είναι υπερβολικές και δείχνουν ότι η πρόθεση απείχε πόρρω από την συλλογική εικόνα, καθώς η Θάτσερ δεν ήταν σταρ, ούτε diva. Ήταν κάτι ακόμη πιο σπάνιο: ρήτορας. Η Στριπ επενδύει ιδιαίτερα στην παρουσίαση αυτού του εξαιρετικού και μοναδικού χαρακτηριστικού. Πιο αξιοσημείωτο και από το αξίωμα της ηρωϊδας, ήταν το πάθος της για υπεράσπιση αντιδημοφιλών απόψεων, με πειστική επιχειρηματολογία που δεν θα άφηνε να πέσει τίποτε κάτω. Εξαντλητική ανάλυση, μέχρι ο αντίπαλος απλώς να παραδεχθεί ότι δεν έχει κάτι άλλο να πει, ακόμη κι όταν έχει δίκιο. Ακόμη κι όταν η Στριπ καταφεύγει σε εκφραστικές μανιέρες, ξέρεις ότι είναι οι μανιέρες της Θάτσερ. Λείπουν όμως, από το σενάριο, οι κορυφαίες ρητορικές στιγμές της, όπως ο λόγος για το άτομο και την κοινωνία και βέβαια το τριπλό "no". Αυτά έμειναν ανέγγιχτα ακόμη κι από τη Μέριλ Στριπ. Ίσως επειδή το YouTube είναι αμείλικτο.
Φαίνεται ότι οι συντελεστές της ταινίας θεώρησαν ότι δεν μπορούν να επενδύσουν και πολλά στο πολιτικό υπόβαθρο της ηρωϊδας. Η υπόθεση των συνδικάτων και των απεργιών περιορίζεται σε διάσπαρτες σε όλη την ταινία σκηνές από "επεισόδια", ο πόλεμος στα Φόκλαντς συνδέθηκε "υποχρεωτικά" με τις μελό χειρόγραφες επιστολές συλλυπητηρίων της πρωθυπουργού προς τις οικογένειες των πεσόντων, οι διαφωνίες στο υπουργικό συμβούλιο περιορίζονται σε ένα κλασικό κατσάδιασμα για την διαφωνία ως προς την φορολόγηση. Όλα δίνονται προσχηματικά, όσον αφορά την πολιτική, σαν προετοιμασία για τις σκηνές "πασαρέλας" προς και από την Downing Street 10 .
Που είναι άραγε η "αιρετική" Θάτσερ που τόλμησε να "βάλει χέρι" στην διάρθρωση και την κρατική επιχορήγηση ακόμα και των πιο εμβληματικών θεσμών στην βρετανική δημόσια διοίκηση, όπως το BBC, αλλά και την ίδια ακόμη την επιχορήγηση της βασιλικής οικογένειας, θέτοντας σε σοβαρό κίνδυνο την σχέση της με την Ελισάβετ (πλήρως απούσα από την ταινία); Που είναι η Θάτσερ που επισήμαινε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να περιορίζεται στις επιχορηγήσεις προς την Ελλάδα του κ. Παπανδρέου για την ενίσχυση της αγροτικής πολιτικής; Τα βαλς με τον Ρήγκαν και τους άλλους ηγέτες της εποχής δεν αρκούν. Δεν βλέπουμε την Evita.
Νομίζω ότι η ταινία αξίζει πάντως, αν ξεχάσουμε την ιστορική Θάτσερ, αν δεν ξεπεράσουμε τον εντυπωσιασμό που προκαλεί η Στριπ ως ταχυδακτυλουργός μεταμφιέσεων ή θηρίο υποκριτικής κι αν μείνουμε σε ορισμένες αξιοσημείωτες στιγμές που αφορούν την δύναμη του ατόμου. Ιδίως όταν είναι μόνο του, εναντίον όλων. Εκεί κάπου βρίσκεται και η ουσία της ζωής της Θάτσερ, όπως την αποδίδει το έργο αυτό και όπως φαίνεται ότι νοηματοδοτήθηκε από την ίδιο τον φυσικό της φορέα.
σχόλια