Το γραφείο του Κ. Καραθεοδωρή στο Ιωνικό Πανεπιστήμιο (1920), μία βενιζελική χίμαιρα που χάθηκε στις φλόγες της Σμύρνης. Από το αρχείο του Συνδέσμου Φίλων Καραθεοδωρή (όπως και οι περισσότερες φωτογραφίες που παρουσιάζονται πιο κάτω), Πολυφήμου 1, 69100, Κομοτηνή - [email protected]
Επιστολές του Άλμπερτ Αϊνστάιν προς τον Κ. Καραθεοδωρή και φωτογραφία με αφιέρωση .
«Αγαπητέ συνάδελφε,
Βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό που κάνατε. Τώρα το καταλαβαίνω όλο. [...] Πρέπει, νομίζω, να δημοσιεύσετε τη θεωρία σας “Στα χρονικά της Φυσικής”, διότι οι φυσικοί, όπως εγώ, δεν γνωρίζουν τίποτε από αυτό το αντικείμενο. Με την επιστολή μου αυτή θα πρέπει να σας θύμισα Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Γκρούνβαλντ, (Σ. Μ. Πολυτελές προάστειο του Βερολίνου) και διερωτιόταν αν ζούσαν ήδη άνθρωποι εκεί. Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα έχετε βρει έναν ευγνώμονα και ενσυνείδητο ακροατή. Αν μάλιστα λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών τροχιών του χρόνου, θα υποκλιθώ ενώπιόν σας.
Η αλήθεια που κρύβεται πίσω τους αξίζει πραγματικά λίγο ιδρώτα.
Με τους καλύτερους χαιρετισμούς,
δικός σας,
Άλμπερτ Αϊνστάιν»
Υπάρχει πολλή παραφιλολογία (άσχετη ή κατευθυνόμενη) γύρω από τη σχέση του Αϊνστάιν με τον Καραθεοδωρή. Aξίζει να διαβαστεί από το "Ιστολόγιον" η ακόλουθη τοποθέτηση :
7.10.08
"Ο δάσκαλος του Αϊνστάιν ;
Καθυστέρησα να το ποστάρω, αλλά ας το σημειώσω για μελλοντική αναφορά εδώ:
Κατ' αρχάς δόξα και τιμή στον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Στο μικρό μέρος του έργου του το οποίο έχω διδαχθεί, η δουλειά του στην αξιωματική θερμοδυναμική είναι ένα θεσπέσιο επίτευγμα της μαθηματικής φυσικής. Η αξιωματική διατύπωση του δεύτερου νόμου, θυμάμαι ότι με είχε σχεδόν συγκινήσει. Είναι ένας εκ των ελαχίστων Ελλήνων μαθηματικών της εποχής εκείνης (της σύγχρονης εποχής συνολικά) με τόσο σπουδαίο έργο. Όμως, στην Ελλάδα δεν μπορεί κανείς να αρκεστεί στο σπουδαίο, αν μπορεί να το διαφημίσει ως υπέρτατο.
Σε δημοσίευμα του Έθνους με τίτλο "Ο δάσκαλος του Αϊνστάιν", επαναλαμβάνεται ένας κοινός στο διαδίκτυο ισχυρισμός:
«Kύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς όμως δεν θέλησε να ρωτήσει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη Mαθηματική Eπιστήμη και έρευνα. Kαι για να μη σας κουράσω, σας λέω απλά, χωρίς περιστροφές, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Eλληνας Kωνσταντίνος Kαραθεοδωρή, στον οποίο, εγώ προσωπικά αλλά και η Mαθηματική Eπιστήμη, η φυσική, η σοφία του αιώνα μας, του χρωστάμε τα πάντα».
-Απόσπασμα από την τελευταία συνέντευξη του Aλμπερτ Aϊνστάιν, το 1955
Πρόκειται για αβάσιμο ισχυρισμό. Παρότι δεν είναι καινούργιος διακινείται στο διαδίκτυο μόνο από Έλληνες. Αυτό είναι κακό σημάδι, για κάτι το οποίο αφορά την "τελευταία συνέντευξη" του πιο γνωστού παγκοσμίως φυσικού επιστήμονα του 20ου αιώνα.
Κατ' αρχάς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Αϊνστάιν γνώριζε, συζητούσε, εκτιμούσε και επικοινωνούσε με τον Καραθεοδωρή. Αλλά η σχέση που υπονοείται με την σπόντα:
Eνιωθε πιθανότατα την ανάγκη να αποκαταστήσει, έστω και αργά, μια «αδικία», φέρνοντας στο προσκήνιο το έργο ενός ανθρώπου που το όνομά του παρέμενε άγνωστο πέρα από τα όρια της διεθνούς πανεπιστημιακής κοινότητας
...είναι απλά ανοησία: πρώτα γιατί ακόμα και κολοσσοί όπως ο Όϋλερ π.χ. ή ο Χίλμπερτ είναι λίγο-πολύ άγνωστοι (αν μιλάμε επί της ουσίας) πέρα από τα όρια της "διεθνούς πανεπιστημιακής κοινότητας", χωρίς αυτό να τους μειώνει σε τίποτα. Αυτή η κοινότητα στην ιστορική της πορεία είναι ο τελικός κριτής της σημασίας του έργου ενός επιστήμονα - και όχι ο αριθμός των αναφορών του έργου του στον τύπο. Δεύτερον γιατί γνωρίστηκαν το 1915 ή το 1916, όταν ο Αϊνστάιν είχε ήδη ολοκληρώσει το σημαντικότερο μέρος του επιστημονικού του έργου, που ελάχιστη σχέση είχε με την δουλειά του Καραθεοδωρή πλην της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας της οποίας όμως η διατύπωση και πάλι προηγείται της γνωριμίας των δύο επιστημώνων πέρα από την όποια μεταγενέστερη συμβολή του, η οποία ενδέχεται και να είναι σημαντική, δεν ξέρω.
Δεν καταλαβαίνω επιπλέον με ποια έννοια ο Καραθεοδωρής ήταν "δάσκαλος" του Αϊνστάιν, πέρα από το γεγονός ότι τον συμβουλεύτηκε σε κάποιο μαθηματικό θέμα, ως ειδικότερο. Οι πραγματικοί μαθητές του Καραθεοδωρή είναι γνωστοί όλοι.
Οπότε επιστρέφουμε στην "συνέντευξη τύπου του Αϊνστάιν το 1955". Συνεντεύξεις Τύπου το 1955 - τελευταία χρονιά της ζωής του, πέθανε τον Απρίλιο του έτους αυτού - ο Αϊνστάιν δεν έδωσε. Στην τελευταία του συνέντευξη, αναφορά στον Καραθεοδωρή δεν έκανε. Από όσο ξέρω η μόνη συνέντευξη τύπου που είχε να κάνει με τον Αϊνστάιν το 1955, μετά τον θάνατό του, ήταν η συνέντευξη τύπου για το μανιφέστο Ράσελ-Αϊνστάιν για την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό. Η τελευταία συνέντευξη τύπου του ήταν το 1953 στο Princeton, ύστερα από την οποία δεν υπήρξε άλλη. Η αναφορά των New York Times στην συνέντευξη αυτή, δεν λέει τίποτα για δασκάλους και για την σοφία του αιώνα μας. Ο Αϊνστάιν δεν μιλούσε έτσι.
Εν τέλει αναρωτιέμαι γιατί όλη αυτή η μανία με τον "'Ελληνα δάσκαλο του Αϊνστάιν" ; Γιατί όλη αυτή η παραφιλολογία; Η αδυναμία να εκτιμηθεί η πραγματική εμβέλεια και συνεισφορά ενός μεγάλου μαθηματικού παρά μόνο με όρους ποπ-επιστήμης, και της "εθνικής επιτυχίας" με όρους Παπαρίζου, τι δηλώνει; Γιατί ο μέσος δημοσιογράφος, θεωρεί ότι ο μέσος αναγνώστης θα συγκινηθεί περισσότερο με την εμπλοκή ενός Έλληνα επιστήμονα των αρχών του προηγούμενου αιώνα, σε μια φυσική θεωρία της οποίας το όνομα - αλλά ελάχιστα άλλα πράγματα - γνωρίζει ο αναγνώστης από ότι με την πραγματική (και εκτενέστατη) συνεισφορά του στην μαθηματική επιστήμη; Ή με την πραγματική και εκτενή συνεισφορά των μεταγενέστερων Ελλήνων σχετικιστών εκ των οποίων τέσσερις αναφέρονται στον σχετικό κατάλογο της Βικιπαίδειας; (οι δύο μάλιστα είναι εν ζωή).
Θα χαρώ πολύ για συμπληρώσεις και προσθήκες σχετικά με το θέμα πάντως, ειδικά σχετικά με την πηγή του παραθέματος του "Έθνους" ή λεπτομέρειες για την σχέση του Καραθεοδωρή με την Γενική Σχετικότητα." (Ιστολόγιον)
Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής. 1874 (αριστ.), 1883 (δεξ.).
Το πατρικό σπίτι της οικογένειας στην Κωνσταντινούπολη.
Οι γονείς του Κωνσταντίνου, Δέσποινα Πετροκόκκινου-Καραθεοδωρή (1872) και Στέφανος Καραθεοδωρή (1875).
Με τον πατέρα του μετά την επιστροφή του από την Αίγυπτο (αριστ.) και με τον ξάδελφό του Ξενοφώντα Ζώτο (1896).
Με τα ξαδέλφια του στην Κωνσταντινούπολη.
Πρωτοετής στη στρατιωτική Σχολή του Βελγίου (1891).
Το σαλόνι στο σπίτι στις Βρυξέλλες, με τον πίνακα που εικονίζεται η μητέρα του.
Το δωμάτιο του Κ. Καραθεοδωρήνου στο σπίτι των Βρυξελλών.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή με τη γυναίκα του Ευφροσύνη στο Göttingen το 1915 (αριστ.). Η Ευφροσύνη την ημέρα του γάμου τους στην Κωνσταντινούπολη το 1908 (δεξ.).
Ο Καραθεοδωρή μαζί με τον πατέρα του, την αδελφή του και το γαμπρό του George Streit στο Carlsbad, Czechoslovakia (1898).
Το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης (1922), απ' όπου θα ερχόταν το "Φως εξ Ανατολών". Ο Ελ. Βενιζέλος είχε ζητήσει από τον Κ. Καραθεοδωρή να αναλάβει την οργανωσή του και να το διευθύνει. Η Μικρασιατική Καταστροφή ματαίωσε την ιδρυσή του και ο Καραθεοδωρή, περισώζοντας ο,τι ήταν δυνατό, εγκατέλειψε την πόλη με το τελευταίο ελληνικό πλοίο.
Άποψη της Σμύρνης από τη θάλασσα. Φωτογραφία τραβηγμένη από τον Καραθεοδωρή.
Σμύρνη. Φωτογραφία τραβηγμένη από τον Κ. Καραθεοδωρή.
Ο Κ. Καραθεοδωρή στην είσοδο του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. "Ουδείς αγεωμέτρητος εισίτω".
Η είσοδος στο Πανεπιστήμιο Σμύρνης (1921).
Τρεις φωτογραφίες με αφιερώσεις στον Κ. Καραθεοδωρή : του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου (1920), του γερμανού μαθηματικού David Hilbert και του Ν. Πλαστήρα.
Μαθηματικό Συνέδριο στη Ζυρίχη το Σεπτέμβριο του 1917.
Η προτομή του Κ. Καραθεοδωρή, έργο του Θανάση Απάρτη από τη Σμύρνη, που έχει χαθεί (αριστ.). Το βιβλίο των M. Zemansky και R. Dittman "Θερμότης και Θερμοδυναμική" (δεξ.).
Στο Göttingen με τον Ούγγρο μαθηματικό Φεγιέρ (αριστ.). Με τον γερμανό μαθηματικό William Threlfall σε μία φωτογραφία του L. Reidemeister (δεξ.).
Ο Κ. Καραθεοδωρή στη βεράντα του σπιτιού του στο Göttingen.
Το 1932 στη Ζυρίχη με την κόρη του Δέσποινα και το φίλο του μαθηματικό Elia Cartan.
Φωτ. L. Reidemeister.
Ο Κ. Καραθεοδωρή με του ακαδημαϊκούς D. Hilbert και Ν. Κρητικό.
Η είσοδος του Πανεπιστημίου του Μονάχου (αριστ.). Το γραφείο του Κ. Καραθεοδωρή στο Μόναχο (δεξ.).
Το σπίτι στο Göttingen.
Στην Αθήνα το 1930 με τους φίλους του μαθηματικούς Ν. Γεννηματά, Γ. Ιωακείμογλου, την κόρη του Δέσποινα και την κ. Ιωακείμογλου.
Φωτογραφία του Καίρου τραβηγμένη από τον Κ. Καραθεοδωρή.
Γραφική απεικόνιση θεωρήματος του Κ. Καραθεοδωρή, φωτογραφία του L. Reidemeister και πορτρέτο από τον Γιάννη Μόραλη. (δεξ.).
Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή
'Ενας μαθηματικός υπό τη σκέπη της εξουσίας
Πρόλογος: Γιώργος Παπανικολάου
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2007
Συνέντευξη του Κώστα Γαβρόγλου (καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) στον Θανάση Γιαλκέτση ("Βιβλιοθήκη" της Ελευθεροτυπίας του 2008) με αφορμή τη βιογραφία για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή που έγραψε η αστροφυσικός Μαρία Γεωργιάδη και τις αντιδράσεις που προκάλεσε, ακόμη κι εντός της Ακαδημίας Αθηνών, η αναφορά σε "ευαίσθητα δεδομένα".
-Η βιογραφία του μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή αναλύει με λεπτομερή τρόπο και το ερευνητικό του έργο. Πόσο κατανοητό είναι το βιβλίο αυτό από τους μη ειδικούς αναγνώστες;
«Απολύτως. Η βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή της δρος Μαρίας Γεωργιάδου, που κυκλοφορεί από τις "Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης" (και αποτελεί την εμπλουτισμένη ελληνική έκδοση του έργου της που κυκλοφόρησε το 2004 από τον εκδοτικό οίκο "Springer Verlag"), είναι η ιστορία ενός μαθηματικού που ανήκει στην πιο προικισμένη γενιά μαθηματικών και φυσικών που υπήρξε ποτέ. Στο βιβλίο περιγράφεται με λεπτομερή τρόπο το οικογενειακό περιβάλλον του Καραθεοδωρή και αναδύεται ο περίπλοκος κόσμος των Φαναριωτών του 19ου αιώνα.
Πρόκειται για μία υποδειγματική εργασία αφού η συγγραφέας, μέσα από την εξαντλητική μελέτη ενός εντυπωσιακού αριθμού αρχείων σε πολλές χώρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ, στο Ισραήλ και στην Τουρκία, ανασυγκροτεί το εξαιρετικά σύνθετο κλίμα στην Ευρώπη και την Ελλάδα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, αναδεικνύει τις δομές και την κουλτούρα των πανεπιστημίων της Κεντρικής Ευρώπης όπου σπούδασε και εργάστηκε ο Καραθεοδωρή και μας περιγράφει τις σχέσεις ανάμεσα στον Καραθεοδωρή και τους πολλούς επιστήμονες, οι οποίοι ήταν οι πρωταγωνιστές των ριζοσπαστικότερων αλλαγών που έγιναν μετά τον 17ο αιώνα σχετικά με τους τρόπους θέασης της φύσης. Αυτοί ήταν οι συνάδελφοι και φίλοι του Καραθεοδωρή, οι θεμελιωτές των θεωριών της σχετικότητας και της κβαντικής μηχανικής, στην τελειοποίηση των οποίων συνέβαλε και ο ίδιος. Η βιογραφία, λοιπόν, δεν είναι απλώς η ανάλυση του μαθηματικού έργου του Καραθεοδωρή, αλλά μια κοινωνική ιστορία της επιστήμης, με την οποία θα πρέπει να αναμετρηθούν οι μελλοντικές βιογραφίες επιστημόνων».
-Υπήρξαν διάφορες αντιδράσεις, και μάλιστα η κ. Γεωργιάδου κατηγορήθηκε ότι δεν παρουσιάζει με αντικειμενικό τρόπο τη ζωή του Καραθεοδωρή. Γιατί τόσος θόρυβος;
«Ανάμεσα στα πολλά που πραγματεύεται η κ. Γεωργιάδου είναι και η παραμονή του Καραθεοδωρή στη Γερμανία μετά την άνοδο των ναζί και καθ’ όλη τη διάρκεια του Πολέμου, παρά το γεγονός ότι είχε τη δυνατότητα να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Το τμήμα αυτό του βιβλίου ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από διάφορους που τόσο καιρό, ενώ άφηναν να εννοηθεί ότι χωρίς τη συμβολή του Καραθεοδωρή ο Αϊνστάιν δεν θα μπορούσε να είχε διατυπώσει τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας (κάτι που είναι εντελώς λάθος), είχαν επιμελώς αποσιωπήσει την παραμονή του Καραθεοδωρή στη Γερμανία. Αποκορύφωμα αυτών των αντιδράσεων είναι μία πρόσφατη απόφαση της Συγκλήτου της Ακαδημίας Αθηνών, όπου εγκαλείται η κ. Γεωργιάδου για "ανακριβείς κατηγορίες και αυθαίρετες και μειωτικές απόψεις" για τον Καραθεοδωρή».
-Είναι, όντως, έτσι;
«Το ακριβώς αντίθετο. Η κ. Γεωργιάδου πραγματεύεται το συγκεκριμένο θέμα με εξαιρετικά μεγάλη προσοχή. Π.χ., πολλοί πανικοβλήθηκαν ότι αν συζητηθεί η παραμονή του Καραθεοδωρή στη ναζιστική Γερμανία από το 1933 μέχρι το τέλος του Πολέμου, αυτό θα σήμαινε ότι ο Καραθεοδωρή θα ταυτιζόταν με τους ναζί. Ο πανικός αυτός δείχνει μια τεράστια άγνοια για το τι συνέβαινε στη Γερμανία εκείνη την εποχή, και, κυρίως, παραπέμπει σε μία λογική του άσπρου-μαύρου. Αυτήν ακριβώς την αντίληψη έρχεται να ανατρέψει η συγκεκριμένη βιογραφία, η οποία μας πείθει ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Εχει ενδιαφέρον ότι η απόφαση της Ακαδημίας δεν προσκομίζει κανένα απολύτως συγκεκριμένο στοιχείο, και απλώς κατηγορεί την κ. Γεωργιάδου. Είναι πράγματι θλιβερό. Η Ακαδημία θα όφειλε να αγκαλιάσει ένα βιβλίο γραμμένο με τέτοιο υποδειγματικό τρόπο, και να οικειοποιηθεί το επιστημονικό του ήθος. Αντ’ αυτού επέλεξε να κατηγορήσει το έργο αυτό, χωρίς καμία τεκμηρίωση».
-Συνεργάστηκε, τελικά, ο Καραθεοδωρή με τους ναζί;
«Δεν είναι ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή ένα όχι. Πουθενά στο βιβλίο ο Καραθεοδωρή δεν κατηγορείται ότι συνεργάστηκε με τους ναζί. Ούτε και δίνεται η εντύπωση ότι έμεινε στη Γερμανία για να κάνει αντίσταση στους ναζί, γιατί απλούστατα η παραμονή του δεν είχε αυτόν τον στόχο. Αντιθέτως, από την αφήγηση της κ. Γεωργιάδου αναδεικνύεται ένας πανεπιστημιακός που δεν θέλει να ταυτιστεί με εκείνους τους καθηγητές που συνεργάζονται με τους ναζί, που προσπαθεί να είναι δίκαιος στις κρίσεις για τους νεότερους και να τους βοηθάει ακόμη και εκεί που θα μπορούσε να σιωπά, να οδηγείται σε ορισμένους συμβιβασμούς με τις Αρχές και να περιμένει το τέλος του Πολέμου. Η αφήγηση της κ. Γεωργιάδου πραγματεύεται ένα σύνθετο πλέγμα συνθηκών μέσα στις οποίες πορεύεται ο Καραθεοδωρή με τις αντιφάσεις του: Το 1915 υπογράφει την περίφημη διακήρυξη ότι ο γερμανικός πολιτισμός είναι συνώνυμος με τον μιλιταρισμό.
Δεν υπογράφει καμία διακήρυξη υπέρ των ναζί, αλλά και δεν κάνει απολύτως τίποτα για να υπερασπιστεί τους εβραϊκής καταγωγής συναδέλφους του που πρέπει να εγκαταλείψουν τα πανεπιστήμια μέσα σε λίγες εβδομάδες το 1933 – τηρώντας την ίδια παθητική στάση που τήρησαν άλλοι πολλοί γνωστοί Γερμανοί καθηγητές. Στη διάρκεια των συνεδριάσεων των δύο Ακαδημιών (της Πρωσικής και της Βαυαρικής), όταν οι φιλοναζί επιστήμονες κατηγόρησαν τον Αϊνστάιν ότι προωθούσε την εβραϊκή επιστήμη και, στη συνέχεια, τον διέγραψαν, ο Καραθεοδωρή, όπως και οι άλλοι παρόντες Γερμανοί επιστήμονες, δεν πήρε τον λόγο για να υπερασπιστεί τον Αϊνστάιν. Το 1935 το βαυαρικό υπουργείο Παιδείας τον διόρισε να εκπροσωπήσει τη Γερμανία στη Διεθνή Μαθηματική Ενωση, έναν διορισμό που αποδέχτηκε, χωρίς, όμως, να έχει καταγραφεί καμία φιλοναζιστική θέση του για να του δοθεί αυτό το αξίωμα. Δεν ήταν μία ασυνήθιστη συμπεριφορά ανάμεσα στους Γερμανούς καθηγητές, χωρίς, ωστόσο, να παραβλέπουμε και το γεγονός ότι υπήρξαν και ελάχιστοι καθηγητές που αντιτάχτηκαν στους ναζί. Επιπλέον ο Καραθεοδωρή σε καμία από τις ιδιωτικές επιστολές του ή και τα δημόσια κείμενά του δεν είχε αναφερθεί στην κατοχή της Ελλάδας από τους ναζί, και δεν υπάρχει καμία αναφορά του για το Ολοκαύτωμα. Αυτά είναι συγκεκριμένα στοιχεία, και αποτελούν ορισμένες από τις παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να κατανοηθεί η συνολική πορεία του».
-Μέσα από αυτήν την κοινωνική ιστορία που μας παρουσιάζει η κ. Γεωργιάδου, υπάρχουν ποικίλες αναφορές για την παρουσία του και γα τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα. Ως προς αυτό, προκύπτουν νέες ερμηνείες;
«Νομίζω πως ναι. Ο Καραθεοδωρή είχε μια εξαιρετικά έντονη πολιτική εμπλοκή που ταυτίζεται με τις περιόδους διακυβέρνησης του Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος τού είχε μεγάλη εμπιστοσύνη και του αναθέτει δύο τεράστια εγχειρήματα. Το πρώτο είναι η δημιουργία του Ιωνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη, και το δεύτερο, η μεταρρύθμιση της Ανωτάτης Εκπαίδευσης το 1932. Με την κατάρρευση του μετώπου, το 1922, δεν καταρρέει μόνο το σχέδιο του Πανεπιστημίου στη Σμύρνη – οι προετοιμασίες του οποίου είχαν ήδη προχωρήσει με εντυπωσιακό τρόπο. Καταρρέει και η ιδεολογία του Καραθεοδωρή σχετικά με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, και της δυνατότητάς της να μεταλαμπαδεύσει τον πολιτισμό της στην Ανατολή.
"Η Σμύρνη και οι Επτά Εκκλησιές θα παραμείνουν ελληνικές μόνον ως ανάμνηση", έγραφε το 1926 στην αναφορά στον Henry Morgethau σχετικά με την αποτίμησή του για την κατάσταση μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ως προς τη μεταρρύθμιση της Ανωτάτης Εκπαίδευσης το 1932, σε αυτόν ουσιαστικά οφείλουμε τη δομή ενός νόμου που εφαρμόστηκε για 50 χρόνια. Ομως, αρνούμενος να διοριστεί πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, που θα καταστρατηγούσε την παράδοση της εκλογής από τους καθηγητές, δέχτηκε να διοριστεί κυβερνητικός επίτροπος με ειδικό νόμο που ψηφίστηκε και αφορούσε τον διορισμό του. Στη θέση αυτή έμεινε για δύο χρόνια, μέχρι την παραίτησή του μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1932. Ο θεσμός αυτός, και τότε, κατηγορήθηκε από πολλούς καθηγητές ότι υπονόμευε την αυτονομία του Πανεπιστημίου. Χρειάζεται, επίσης, να σκεφτούμε πάνω στο γεγονός ότι ανάμεσα στους πολλούς μαθητές του Καραθεοδωρή που εργάστηκαν μαζί του για το διδακτορικό τους, δεν υπάρχει κανένας Ελληνας, ενώ υπάρχουν επιστήμονες από διάφορες εθνικότητες. Η αναμόρφωση των μαθηματικών σπουδών και η ανύψωση της έρευνας στα Μαθηματικά στην Ελλάδα στη διάρκεια των δύο θητειών που είχε ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δεν φαίνεται να ήταν ανάμεσα στις προτεραιότητές του».
-Ορισμένοι αναφέρονται στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο Αϊνστάιν, όπου ανακοινώνει στους δημοσιογράφους ότι από όλους τους δασκάλους του ξεχωρίζει τον Καραθεοδωρή, γιατί ήταν το άτομο από το οποίο αποκόμισε τα περισσότερα επιστημονικά οφέλη στη ζωή του. Είναι γεγονός αυτό;
«Είναι απολύτως ανυπόστατο. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Αυριανή", και έκτοτε το χρησιμοποιούν πολλοί όταν αναφέρονται στον Καραθεοδωρή. Προφανώς, δεν κατανοούν τη ζημιά που κάνουν. Σε επαφή που είχα με την υπεύθυνη του Αρχείου Αϊνστάιν, η κ. Βουλφ ξεκαθαρίζει ότι όχι μόνο δεν υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη στο Αρχείο Αϊνστάιν, αλλά ούτε και σε καμία από τις πολλές βιογραφίες του υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε αυτό το υποτιθέμενο συμβάν. Ούτε βέβαια και η κ. Γεωργιάδου βρίσκει τίποτα που να αναφέρεται σε αυτό στην εκτεταμένη έρευνα που έχει κάνει. Επιπλέον, ο Αϊνστάιν δεν εκφραζόταν με τέτοιον τρόπο, και η υποτιθέμενη υπόμνηση του Αϊνστάιν είναι πολύ ξένη στο "στιλ" έκφρασης και συμπεριφοράς του.
-Συμπερασματικά τι θα είχατε να πείτε;
«Το βιβλίο μάς παρουσιάζει την περίπλοκη, δύσκολη, μοναχική και αντιφατική πορεία ενός από τους σημαντικότερους μαθηματικούς, σε μία ταραγμένη Ευρώπη και Ελλάδα. Μας αφηγείται τη ζωή ενός, τελικά, ηττημένου ανθρώπου. Ο Καραθεοδωρή ανήκε σε μια κοινωνική ομάδα που τη χαρακτήριζε η αριστοκρατία του πνεύματος και επιδίωκε μια κοινωνική ηγεμονία, χωρίς ιδιαίτερες ευαισθησίες στη δημοκρατία. Αναρωτιέμαι αν τον ενδιέφερε η Ελλάδα ως τέτοια ή μονάχα η ιδέα του Ελληνισμού. Πολλοί είναι αυτοί που καλλιεργούν έναν μύθο γύρω από τον Καραθεοδωρή. Είναι ο μύθος του αμόλυντου πατριώτη που είναι αφοσιωμένος στην επιστήμη. Μόνο που τέτοιοι δεν υπάρχουν σε καμία στιγμή της Ιστορίας. Κανένα βιβλίο από μόνο του, όσο καλό και αν είναι, δεν μπορεί να αναιρέσει μύθους, αφού η δημιουργία και η συντήρησή τους έχουν βαθιές κοινωνικές και ιδεολογικές διαστάσεις. Σίγουρα, όμως, ένα καλό βιβλίο, όπως αυτό της κ. Γεωργιάδου, μπορεί να προσφέρει υλικό για την αποσαφήνιση των πραγματικών γεγονότων, ώστε να αποκαλυφθεί και η βαθύτερη αιτία αυτών των μύθων. Ο Καραθεοδωρή, όπως όλα τα δημόσια πρόσωπα, έχει μια δεύτερη ζωή μέσα από τη δημόσια εικόνα του. Η οποία, συχνά, μπορεί να είναι πιο επώδυνη από την πρώτη».
σχόλια