Γεννημένος στη Ζελάσοβα Βόλα της Πολωνίας το 1810, την 1η Μαρτίου, σύμφωνα με τη δική του εκδοχή, που διαφέρει από τη ληξιαρχική πράξη γέννησης (22 Φεβρουαρίου), ο Σοπέν ήταν μοναχογιός και το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά του Γάλλου εμιγκρέ Νικολά Σοπέν και της Πολωνής πιανίστριας Τέκλα Γιουστίνα Κριζανόφσκα.
Είναι μωρό ακόμα όταν η οικογένεια μετακομίζει στη Βαρσοβία, όπου ο πατέρας του εργάζεται ως καθηγητής γαλλικών στο γαλλικό σχολείο της πόλης. Η μητέρα του αλλά και η μεγάλη του αδελφή Λουντβίκα αναλαμβάνουν να του μάθουν πιάνο από την τρυφερή ηλικία των 4 ετών. Σε ηλικία 7 ετών θα ξεκινήσει μαθήματα πιάνου με τον Βόιτσιεχ Τσίβνι και θα γράψει το πρώτο του έργο, μια «Πολωνέζα σε σολ ελάσσονα», ενώ την επόμενη χρονιά θα δώσει το πρώτο του κονσέρτο για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Η εφημερίδα «Pamiętnik Warszawski» θα γράψει για την «Πολωνέζα σε σολ ελάσσονα» τον Ιανουάριο του 1818: «O συνθέτης αυτού του πολωνικού χορού, ένας νεαρός άνδρας που μόλις έκλεισε τα 8 του χρόνια, είναι γιος του Νικολά Σοπέν, καθηγητή της γαλλικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο λύκειο της Βαρσοβίας, καθώς και μια πραγματική μουσική ιδιοφυΐα: όχι μόνο παίζει τα πιο δύσκολα κομμάτια στο πιάνο με μεγάλη άνεση και εξαιρετικά καλό γούστο, αλλά είναι ήδη συνθέτης ενός-δύο χορών και παραλλαγών τους που δεν παύουν να εκπλήσσουν ειδικούς στη μουσική, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τη νεαρή ηλικία του δημιουργού».
«Κύριοι, ιδού μια νέα μεγαλοφυΐα!»: με αυτά τα λόγια θα παρουσιάσει στο κοινό τον Φρεντερίκ Σοπέν ο Ρόμπερτ Σούμαν στο επίσημο ντεμπούτο του τον Δεκέμβριο του 1831. Η φήμη του θα εξαπλωθεί ταχύτατα, παρότι οι «χαμηλοί τόνοι» του δεν ακούγονταν εύκολα, όπως παραπονέθηκε κάποιος.
Ο νεαρός θα γίνει σύντομα γνωστός και θα αρχίσει να δίνει παραστάσεις στα εύπορα σπίτια της Βαρσοβίας. Το 1822 ο Βόιτσιεχ Τσίβνι δηλώνει ότι ο μαθητής του τον έχει πια ξεπεράσει και το 1826 ο Φρεντερίκ θα ξεκινήσει μαθήματα σύνθεσης με τον συνθέτη Γιόζεφ Έλσνερ στο Ωδείο της Βαρσοβίας. «Με τους κυρίους Τσίβνι και Έλσνερ ακόμα και οι μεγαλύτεροι βλάκες μπορούν να μάθουν», θα πει ο Σοπέν το 1829.
Την ίδια χρονιά παίρνει το πτυχίο του με άριστα και ο Γιόζεφ Έλσνερ σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Φρεντερίκ Σοπέν, σπουδαστής του τρίτου έτους. Ικανότητες εκπληκτικές, μουσική μεγαλοφυΐα. Ανοίγει νέα εποχή στη μουσική για πιάνο, τόσο με τη σπουδαία τεχνική στην ερμηνεία όσο και με τις συνθέσεις του».
Δίνει με εξαιρετική επιτυχία τις δύο πρώτες μεγάλες του συναυλίες στη Βιέννη, έχοντας συνθέσει ήδη σημαντικά έργα. Επιστρέφει για λίγο στη Βαρσοβία και ζει τον πρώτο του, αλλά ανεκπλήρωτο έρωτα – η νεαρή μαθήτρια του ωδείου Κωνσταντία Γκλαντόφσκα δεν θα ανταποκριθεί στα συναισθήματά του.
Το 1830 θα επιστρέψει στη Βιέννη για νέες εμφανίσεις, η Ιστορία όμως θα καθορίσει τη συνέχεια: στην Πολωνία ξεσπάει επανάσταση κατά του Τσάρου. Οι γονείς του δεν θέλουν να γυρίσει στην πατρίδα του για να πολεμήσει, τον αποτρέπουν, και γεμάτος ενοχές που αφήνει τους δικούς του ανυπεράσπιστους αποφασίζει να πάει στο Παρίσι, το καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο της Ευρώπης.
Στο Παρίσι θα καταφέρει να φτάσει εν τέλει τον Σεπτέμβριο του 1831 – μέχρι τότε θα ασχοληθεί με τη μελοποίηση επαναστατικών ποιημάτων, ενώ συνθέτει και τη γνωστή ως «Επαναστατική» Σπουδή αρ. 12, έργο 10.
«Κύριοι, ιδού μια νέα μεγαλοφυΐα!»: με αυτά τα λόγια θα παρουσιάσει στο κοινό τον Φρεντερίκ Σοπέν ο Ρόμπερτ Σούμαν τρεις μήνες μετά, στο επίσημο ντεμπούτο του τον Δεκέμβριο του 1831. Η φήμη του θα εξαπλωθεί ταχύτατα, παρότι οι «χαμηλοί τόνοι» του δεν ακούγονταν εύκολα, όπως παραπονέθηκε κάποιος.
Χαμηλούς τόνους κρατούσε όμως και ο συνθέτης. Η συστολή του τον κάνει να αποφεύγει τα μεγάλα ρεσιτάλ που δεν ταιριάζουν στην ψυχοσύνθεσή του και να προτιμά τις ιδιωτικές συναθροίσεις. Θα νοικιάσει ένα μικρό διαμέρισμα και δεν θα αργήσει να βρει το περιβάλλον που του ταιριάζει: Μέντελσον, Μπελίνι, Μπερλιόζ, Λιστ, Αλκάν, Ροσίνι, Ευγένιος Ντελακρουά, Ονορέ ντε Μπαλζάκ και Βικτόρ Ουγκό αποτελούν τον κύκλο του.
Η φειδωλή δημόσια παρουσία του τον στρέφει στην παράδοση μαθημάτων για βιοποριστικούς λόγους. Ο μαθητής του Βίλελμ φον Λεντς γράφει για τον συνθέτη: «Ο Σοπέν υπήρξε ένα πολωνικό φαινόμενο με γαλλική παιδεία και συνήθειες, ενώ διέθετε τις αρετές και τα ελαττώματα και των δύο αυτών κόσμων». «Στα παρισινά σαλόνια, επί βασιλείας Λουδοβίκου-Φιλίππου, ο Σοπέν εκπροσωπούσε την Πολωνία, την πατρίδα του όπως την ονειρευόταν. Έπαιζε την Πολωνία, έκανε την Πολωνία μουσική».
Η υγεία του Σοπέν κλονίζεται, ακυρώνει κονσέρτα την τελευταία στιγμή γιατί δεν είναι σε θέση να παίξει πιάνο. Όλη τη δεκαετία του 1830 έχει κρίσεις βρογχίτιδας και βήχει ασταμάτητα. Οι γιατροί τον καθησυχάζουν λέγοντάς του ότι δεν πρόκειται για φυματίωση αλλά για γρίπη.
Τον Αύγουστο του 1835 θα ξανασυναντηθεί με τους γονείς του στη λουτρόπολη του Κάρλσμπαντ – είναι η τελευταία φορά που θα τους σφίξει στην αγκαλιά του. Επιστρέφοντας στο Παρίσι θα περάσει από τους Βοτσίνσκι, παλιούς του φίλους που ζουν στη Δρέσδη. Η δεκαεξάχρονη κόρη τους, Μαρία, θα του κλέψει την καρδιά και έναν χρόνο αργότερα θα τη ζητήσει σε γάμο. Η κοπέλα θα δεχτεί, η μητέρα της όμως, λίγους μήνες, μετά θα διαλύσει τον αρραβώνα, θορυβημένη πιθανότατα από τις φήμες για την υγεία του συνθέτη. Ο Σοπέν θα συγκεντρώσει τα γράμματα της Μαρίας και, δένοντάς τα με μια κορδέλα, θα γράψει στο πακέτο: «Η θλίψη μου».
Μια εντελώς διαφορετική γυναίκα θα μπει στη ζωή του μουσουργού, η συγγραφέας Γεωργία Σάνδη. «Τι απαίσια γυναίκα η Σάνδη! Άραγε, είναι στ’ αλήθεια γυναίκα; Τείνω να αμφιβάλλω», θα πει όταν θα την πρωτογνωρίσει τον Νοέμβριο του 1835. Εκκεντρική, καπνίστρια, με πλήθος εραστών, ντυμένη πάντα με ανδρικά ρούχα και έξι χρόνια μεγαλύτερή του, η Σάνδη δεν μοιάζει σε τίποτα με τα κορίτσια που τραβούσαν ως τότε την προσοχή του Σοπέν.
Το φθινόπωρο του 1838 θα επισημοποιήσουν τη σχέση τους και θα μείνουν μαζί για εννιά χρόνια, ζώντας με τον γιο και την κόρη της βαρόνης Αμαντίν Ντιντεβάν, όπως ήταν το πραγματικό όνομα της συγγραφέως. Ο συνθέτης θα ακολουθήσει τη Σάνδη στη Μαγιόρκα, όπου πάει μήπως βελτιωθεί η υγεία του άρρωστου γιου της.
Η παρουσία του «παράνομου» ζευγαριού εξοργίζει τους ντόπιους και όταν η υγρασία του φθινοπώρου προκαλεί κρίσεις βήχα και αιμοπτύσεις στον συνθέτη ο ιδιοκτήτης τούς διώχνει, καταλαβαίνοντας ότι ο Σοπέν πάσχει από φυματίωση. Μετά από μερικούς μήνες ζωής κάτω από άθλιες συνθήκες στο εγκαταλειμμένο Μοναστήρι Valldemossa επιστρέφουν στο Παρίσι.
Το ζευγάρι ζει πλέον στο Παρίσι και στη Νοάν, όπου η Σάνδη έχει σπίτι, σε ξεχωριστά υπνοδωμάτια. Ο βιογράφος του Σοπέν, Alan Walker, δεν διστάζει να υπονοήσει ότι στην πορεία τουλάχιστον η σχέση εξελίχθηκε σε πλατωνική, με τη Σάνδη να έχει μάλλον μητρικά συναισθήματα για τον ασθενικό άνδρα.
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός του συνθέτη, εξάλλου, δεν είναι απολύτως σαφής, καθώς έχουν σωθεί επιστολές ξεκάθαρα ερωτικού περιεχομένου που έγραψε κατά την εφηβεία του και απευθύνονται σε συμμαθητή του: «Δώσε μου τα χείλη σου, έρωτα αγαπημένε. Είμαι πεπεισμένος ότι μ' αγαπάς ακόμα, κι εγώ σε φοβάμαι όπως πάντα», γράφει.
Όποια κι αν είναι η αλήθεια, το ζευγάρι θα έρθει σε ρήξη το 1847, όταν ο Σοπέν θα πάρει το μέρος της κόρης της Σάνδη, Σολάνζ, που αρραβωνιάστηκε κρυφά τον γλύπτη Ογκίστ Κλεσινζέ, προκαλώντας την οργή της μητέρας της.
Προσπαθώντας να ξεφύγει από τα προβλήματά του, ο συνθέτης θα αποδεχτεί την πρόσκληση της μαθήτριάς του Τζέιν Στέρλινγκ για μια σειρά από εμφανίσεις στην Αγγλία και τη Σκωτία. Η οικοδέσποινά του δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί την κατάσταση της υγείας του και ενώ ο συνθέτης κάνει αιμοπτύσεις, εκείνη εξακολουθεί να τον υποβάλλει σε μια ατελείωτη σειρά κοινωνικών υποχρεώσεων.
Οι φήμες περί επικείμενου γάμου ενοχλούν τον Σοπέν, ο οποίος λέει σε έναν φίλο του: «Πιο κοντά σε φέρετρο είμαι παρά σε νυφική παστάδα». Τα βάσανά του τελειώνουν το φθινόπωρο του 1848 και επιστρέφει στο Παρίσι σε άθλια κατάσταση. Οι φίλοι του θα του βρουν ένα διαμέρισμα στο κέντρο της πόλης και θα ειδοποιήσουν την αδελφή του Λουντβίκα να του συμπαρασταθεί.
Καταλαβαίνοντας ότι το τέλος του πλησιάζει, ο Σοπέν ζητά να καταστρέψουν όλα τα ημιτελή έργα του και στην κηδεία του να ακουστεί το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ. Από την αδελφή του αποσπά την πιο δύσκολη στην υλοποίησή της υπόσχεση: να ταφεί η καρδιά του στη Βαρσοβία.
Στις 12 Οκτωβρίου 1849 αποφασίζει να κοινωνήσει. Καλεί τον φίλο του ιερέα Αλεξάντερ Γιελοβίτσκι και του δίνει ένα μεγάλο ποσό, καθώς χωρίς εκείνον «θα πέθαινε σαν γουρούνι». Στο σαλόνι του συνωστίζονται ευγενείς, δημοσιογράφοι και απλοί πολίτες που προσεύχονται γι' αυτόν, ενώ στο δωμάτιό του βρίσκονται οι στενοί του φίλοι –ανάμεσά τους και η νεαρή Σολάνζ, όχι όμως και η Σάνδη.
Στην αγκαλιά της Σολάνζ, σε ηλικία μόλις 39 ετών, θα αφήσει την τελευταία του πνοή ξημερώματα της 17ης Οκτωβρίου 1849, σκορπώντας βαθιά θλίψη στο Παρίσι και συγκλονίζοντας τους συμπατριώτες του.
Η κηδεία του θα πραγματοποιηθεί στις 30 Οκτωβρίου στο Παρίσι, στον ναό της Μαρίας της Μαγδαληνής. Κατά τη διάρκειά της, εκτός από το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ, ακούστηκαν τα έργα του Πρελούδιο αρ. 4 και 6. Η ταφή του έγινε στο κοιμητήριο Περ Λασέζ, ενώ έναν χρόνο αργότερα αποκαλύφθηκε το γλυπτό που κοσμεί τον τάφο του και παριστάνει μια μούσα που θρηνεί, έχοντας στα χέρια της μια σπασμένη λύρα – πρόκειται για έργο του Ογκίστ Κλεσινζέ, συζύγου της Σολάνζ.
Η Λουντβίκα τήρησε την υπόσχεσή της. Μετά τον θάνατο του αδελφού της ζήτησε να αφαιρεθεί η καρδιά του και κατάφερε να τη μεταφέρει στην Πολωνία μέσα σε ένα βάζο με κονιάκ που έκρυψε κάτω από τον μανδύα που φορούσε. Η καρδιά τάφηκε στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στη Βαρσοβία, απ’ όπου την έκλεψαν οι Ναζί –επεστράφη στην Πολωνία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σήμερα η καρδιά του μουσουργού βρίσκεται στον Ναό του Τιμίου Σταυρού, όπου, στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνισμού Πιάνου «Φρεντερίκ Σοπέν» που πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια, στις 17 Οκτωβρίου τελείται πανηγυρική λειτουργία και ακούγεται, όπως ο συνθέτης είχε ζητήσει, το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ.
Charles Richard-Hamelin – «Polonaise in F sharp minor Op. 44» (second stage)
