ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΙΝΤΑ- ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΖΕΖΑ
Πολιτικός Επιστήμονας
Ακόμα και στη συμφορά υπάρχει μια τάξη, υπάρχουν όρια» ισχυρίζεται η ηρωίδα του Καμύ στους Δίκαιους. Από το Ολοκαύτωμα, όμως, και μετά γνωρίζουμε ότι στις συμφορές δεν υπάρχει ούτε τάξη ούτε όρια. Πριν από τη δημοσίευση της φωτογραφίας του νεκρού παιδιού στη θάλασσα όλοι μας γνωρίζαμε και τι συμβαίνει και είχαμε δει εικόνες δημοσιευμένες, όπως αυτές του Απριλίου με το ναυάγιο στη Λιβύη και τους χιλιάδες νεκρούς. Θεωρώ ότι όσο μας βομβαρδίζουν με φωτογραφίες χωρίς πολιτικό αίτημα να τις συνοδεύει, χωρίς ηθική απαίτηση και κινητοποίηση, το αποτέλεσμα θα είναι να νεκρωθούν οι αισθήσεις μας απέναντι σε αυτήν τη φρίκη και τελικά να τη συνηθίσουμε. Αυτήν τη στιγμή, όμως, τίθεται κατ' ανάγκην το ερώτημα γιατί αυτή η συγκεκριμένη φωτογραφία, σε αντίθεση με άλλες, προκάλεσε παγκόσμια οργή, και παρακάτω θα προσπαθήσω να δώσω μια ερμηνεία.
Κανείς μας δεν πιστεύει πλέον ότι θα κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο. Θα είμαστε ένοχοι όμως αν παραιτηθούμε από την προσπάθεια να τον κάνουμε έστω λιγότερο κακό.
Έχει δημιουργηθεί ένας λόγος στη δημόσια σφαίρα σχετικά με το αν έπρεπε ή όχι να δημοσιευτεί η φωτογραφία. Προσωπικά, πιστεύω πως αυτή η εικόνα ξεφεύγει από αυτή την προσέγγιση ακριβώς διότι η φωτογραφία δεν καλεί να ερμηνευτεί, αντίθετα αντιστέκεται στην παθητική ανάγνωση του θεατή και ερμηνεύει η ίδια την κατάσταση ενεργητικά. Ο θεατής δεν καλείται να αποδώσει νόημα, γιατί η φωτογραφία ερμηνεύει ήδη πως μια κατάσταση περιέχει βία και αυτή η βία πρέπει να σταματήσει. Οι εικόνες των νεκρών σωμάτων που είδαμε στα παράλια της Λιβύης τον Απρίλιο φέρουν μια κατανοητική ασυμμετρία για τον θεατή. Τα πολλά νεκρά σώματα αποσπούν την προσοχή μας αλλά και την ικανότητά μας να συνδεθούμε συναισθηματικά και κατανοητικά με την εικόνα . Η πρόσφατη, όμως, φωτογραφία φέρει διαφορετικούς και εντελώς δικούς της συμβολισμούς. Η φωτογραφία που απεικονίζει μόνο ένα παιδί σε καλεί να ρωτήσεις «ποιος είσαι;» και ακριβώς σε αυτή την ερώτηση ανταποκρίθηκαν τα παγκόσμια μίντια. Το χωρίς όνομα και πρόσωπο παιδί έγινε ο Αϊλάν Κούρντι. Απέκτησε, δηλαδή, όνομα, μας έδειξαν παλαιότερες φωτογραφίες του και μας αφηγήθηκαν την ιστορία του. Θεωρώ πως η ίδια εικόνα, αν είχε περισσότερους νεκρούς, ακόμα και αν ανάμεσά τους υπήρχαν παιδιά, δεν θα είχε κινητοποιήσει με αυτό τον ασυνήθιστο τρόπο.
Η απεικόνιση του νεκρού παιδικού σώματος στη θάλασσα είναι ουσιώδους σημασίας για να αντιληφθούμε την τόσο ισχυρή επίδραση της συγκεκριμένης φωτογραφίας. Ο Καμύ λέει ότι «ο πόνος του παιδιού, αυτός καθαυτόν, δεν σοκάρει τόσο όσο το γεγονός ότι ο πόνος αυτός δεν δικαιολογείται». Τα παιδιά στις νεωτερικές κοινωνίες είναι πολύτιμα, συμβολίζουν το μέλλον και τη συνέχεια της ανθρωπότητας. Επιπλέον, ο ανθρωπιστικός λόγος μάς καλεί να προστατεύουμε τις πολύτιμες, αλλά ταυτόχρονα ευάλωτες ζωές τους. Ο λόγος αυτός λέμε ότι είναι ανθρωπιστικός διότι δεν έχει ως αναφορά τα στενά γεωγραφικά όρια του έθνους κράτους, αντίθετα είναι καθολικός, δηλαδή δημιουργεί μια ολότητα η οποία είναι παγκόσμια. Η κριτική που έχει γίνει στον ανθρωπιστικό λόγο και τις αξιώσεις του αναφέρει ότι αυτός τείνει να δίνει στα υποκείμενα που υποφέρουν τον ρόλο του θύματος και είναι ο ρόλος του θύματος κατεξοχήν που κάνει το υποκείμενο να μην έχει φωνή. O πολιτικός λόγος, αντίθετα, συγκροτείται γύρω από μια διαμάχη που προϋποθέτει υποκειμενοποίηση και περιλαμβάνει φωνές που θέλουν να ακουστούν. H εικόνα αυτή αντιστρέφει όμως την κριτική που έχει γίνει στον ανθρωπιστικό λόγο με έναν μυστηριώδη τρόπο. Ο Αϊλάν, λόγω της πολύ μικρής ηλικίας και της αθωότητας που αυτή συμβολίζει, είναι το απόλυτο θύμα. Όπως γράφει ο Brauman: «Το θύμα πρέπει να είναι αθώο για να είναι θύμα». Ενώ, λοιπόν, ο ανθρωπιστικός λόγος τοποθετεί τα παιδιά μακριά από την πολυπλοκότητα του πολιτικού στοιχείου, η εικόνα αυτή όντως συμβολίζει τα παιδιά θύματα, με έναν απροσδόκητο τρόπο όμως ξεφεύγει από τον απλό ανθρωπιστικό λόγο και ενσωματώνει όλη την προσφυγική κρίση, κάνοντας την εικόνα βαθιά πολιτική.
Το ζήτημα, λοιπόν, με τη συγκεκριμένη φωτογραφία δεν είναι αν έπρεπε να δημοσιευτεί ή όχι. Η φωτογραφία πέτυχε να δημιουργήσει μια παγκόσμια δημόσια σφαίρα, όπως λίγα ζητήματα μπορούν. Ξεπεράσαμε για μια στιγμή τις εθνικές και όλες τις άλλες ταυτότητές μας και μιλήσαμε σε παγκόσμιο επίπεδο για την προσφυγική κρίση. Ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε το θύμα να αξιώσει μια απαίτηση από εμάς ήταν με τη δημοσίευση της εικόνας. Ο ανυπόφορος πόνος πέτυχε να αλλάξει ο δημόσιος λόγος και ενδεχομένως πολλές απόψεις. Βλέπουμε ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο συγκεκριμένες πολιτικές να τίθενται σε εφαρμογή. Επομένως, η φωτογραφία αυτή φέρει πρωτοφανείς δυνατότητες, κυρίως γιατί μας έπεισε ότι πρέπει να σώσουμε τα σώματα.
Η δική μου γενιά ζει στην εποχή της απομάγευσης. Κανείς μας δεν πιστεύει πλέον ότι θα κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο. Θα είμαστε ένοχοι όμως αν παραιτηθούμε από την προσπάθεια να τον κάνουμε έστω λιγότερο κακό. Μάθαμε από τον Αντρέ Μαλρώ ότι «μια ζωή δεν αξίζει τίποτα, τίποτα όμως δεν αξίζει όσο μια ανθρώπινη ζωή». Γι' αυτόν το λόγο δημοσιεύστε την εικόνα του Αϊλάν και αφήστε τη να μας στοιχειώνει.
σχόλια