MARCEL DUCHAMP: Ο ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Συζητήσεις με τον Pierre Cabanne

«Προτιμώνα ζω, να αναπνέω παρά να δουλεύω. Δενθεωρώ ότι η δουλειά που έκανα θα έχειμια οποιαδήποτε σημασία από κοινωνικήάποψη στο μέλλον. Επομένως, αν θέλετε,η τέχνη μου είναι να ζω* κάθε δευτερόλεπτο,κάθε ανάσα είναι ένα έργο που δεν γράφεταιπουθενά, που δεν είναι ούτε ορατό ούτεεγκεφαλικό. Είναι ένα είδος μόνιμηςευφορίας».

ΟΜarcelDuchampστις συνεντεύξεις που έδωσε στον PierreCabanneμίλησε με τον πιο φυσικό και απροσχημάτιστοτρόπο για τη ζωή του, τις δημιουργίεςτου και τη φιλοσοφία ζωής του που ήταναπολύτως διάφανη και ξεκάθαρη σαν το «Μεγάλο Γυαλί» που τόσο αγάπησε - κυρίωςόταν αυτό ράγισε, αποκαλύπτοντας τηδύναμη του τυχαίου. Οι συνεντεύξειςαυτές δημοσιεύονται στο βιβλίο MarcelDuchampΟ μηχανικός του χαμένου χρόνου, που θαεπανακυκλοφορήσει σε λίγες μέρες απότις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση LilianStead-Δασκαλοπούλου(από τα γαλλικά) και KύριλλουΣαρρή.

Οισυνεντεύξεις αυτές έγιναν το 1966 στοατελιέ του δημιουργού στο Neuilly.Χαρακτηρίζονται από την αταραξία καιτην καθηλωτική γνώση για τη ζωή και τηντέχνη που έφερε ως τέλους ο Duchampκαι που καθόρισαν μια ηθική υγιεινή,κατά τον Cabane,που ανέτρεψε εντελώς την πολιτισμικήκαι πλαστική παιδεία τεσσάρων αιώνωνουμανισμού. «Μιλάει με φωνή ήρεμη,σταθερή, δίχως να υψώνει τον τόνο* ημνήμη του είναι θαυμαστή, οι λέξεις πουχρησιμοποιεί δεν είναι αποτέλεσμααυτοματισμού ή συνήθειας αλλά αποτέλεσμαμιας επιλογής... Μια μοναδική ερώτησηπροκάλεσε έντονη αντίδραση: η προτελευταίαόπου τον ρωτώ αν πιστεύει στο Θεό».

Ημέθοδος που χρησιμοποίησε ο Cabanneκατά τη διάρκεια των συνεντεύξεωνχαρακτηρίζεται οπωσδήποτε ήπια, σχεδόνυποτονική, όπου οι ερωτήσεις ουσιαστικάδεν απαιτούσαν να εκμαιεύσουν συγκεκριμένεςφράσεις. Ουσιαστικά κάθε ερώτηση έρχεταινα προλογίσει, να προετοιμάσει τηνεντυπωσιακή -στην ακλόνητη νηφαλιότητάκαι εκκεντρικότητά της- στάση ζωής τουDuchampγια την τέχνη, τη ζωή και τη συνάντησήτους. «Είμαι ένα πρότυπο, όλες οιγενιές έχουν από ένα», ή, όταν τουυπενθυμίζεται πως όταν έφτασε στις ΗΠΑχαρακτηρίστηκε απόστολος της θρασύτητας:«Αγνοώ ποιος το είπε αυτό, αλλά τοαποδέχομαι!».

Οισυνεντεύξεις αυτές, όταν δημοσιεύθηκανπροκάλεσαν αντιδράσεις που αφορούσαναποκλειστικά τον Cabanne.Ο ίδιος μίλησε για οικτιρμούς σύμφωναμε τους οποίους «η παραφορά και ηκάπως ανάρμοστη εμμονή του ερωτώντοςανάγκασαν τον Duchamp,άτομο προικισμένο με ταχύτητα, μνημονικόκαι έξοχο χιούμορ να απαντήσει στοεπίπεδο του «Γεια χαρά σας φιλαράκιατου καφενείου», συμπεριλαμβανομένωναπόψεων πάνω σε θέματα τα οποία οι φίλοιτου ξέρουν πόσο τον αηδιάζουν». Άλλοιέγραψαν πως ο Cabanneυπέβαλε ερωτήσεις σαν να είχε απέναντίτου έναν πρωταθλητή ποδηλασίας, κάτιπου γοήτευσε τον Duchampπου βάλθηκε να κάνει τον Cabanneνα πιστέψει πως έχει ζήσει σαν γκαρσόνικαφενείου (αυτός είναι και ο τίτλος τηςτελευταίας από τις πέντε συνεντεύξειςτου βιβλίου). Ο ίδιος ο Duchampβέβαια φέρεται να χαρακτήρισε πηγαίεςτης απαντήσεις του αφού πρώτα «τιςδιάβασε και τις ξαναδιάβασε πολλέςφορές σημειώνοντας στο περιθώριο καιδιορθώνοντας ή διαγράφοντας σε ορισμένεςπεριπτώσεις με πολλούς ενδοιασμούς καιπροσοχή». Σημειώνεται πως στην έκδοσηMarcelDuchampΟ μηχανικός του χαμένου χρόνουσυμπεριλαμβάνονται αναλυτική εργογραφίακαθώς και κείμενα για τον Duchampαπό τον Oldenburg,τον Αpollinaire,τον Paz, τον Bretonκ.ά. Περιλαμβάνει επίσης έγχρωμες καιασπρόμαυρες φωτογραφίες του Duchampκαι έργων του. Μέσα από τις πυκνές καισυχνά αποκαλυπτικές απαντήσεις τουDuchamp,απομονώνουμε κάποιες που αποκαλύπτουνμέρος της θεωρίας -και των πράξεών- τουγια τη ζωή και την τέχνη, για τα έργα τουπου αποκαλούσε ανεξαιρέτως «πράγματα».

• Γιατις επιρροές του
Ένασημαντικό γεγονός για μένα στάθηκε ηανακάλυψη του Μatisseτo1906 ή το 1907... Ω είναι σίγουρα ο Matisse.Nαι,αυτός είναι η απαρχή... Καλά καλά δεν τονήξερα. Τον συνάντησα ίσως τρεις φορέςστη ζωή μου. Αλλά οι πίνακες που είχεεκθέσει στη Φθινοπωρινή Έκθεση μεσυγκίνησαν τρομερά, ειδικά οι μεγάλεςκόκκινες ή μπλε φιγούρες ζωγραφισμένεςμε φαρδιές πλατιές πινελιές ήταν μεγάληυπόθεση εκείνη την εποχή ξέρετε. Μεγάληέκπληξη. Υπήρξε ακόμη ο Girieudπου μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον...Είχε ένα είδος ιερατισμού που με τραβούσε.Ιδέα δεν έχω που πήγα και τον ψάρεψααυτόν τον ιερατισμό.

• Γιατον Picasso
- Δενσας φαινόταν ότι ήταν εξαίρετος ζωγράφος;
Καθόλου.Αντίθετα, υπήρχε ένα είδος διανοητικούαν μπορώ να πω, ανταγωνισμού μεταξύ τουPicassoκαι του Metzinger.Όταν ο κυβισμός άρχισε να παίρνεικοινωνική μορφή, ακουγόταν κυρίως τοόνομα του Metzinger.Εκείνος εξηγούσε τον κυβισμό ενώ οPicassoδεν εξήγησε ποτέ τίποτα. Χρειάστηκε ναπεράσουν μερικά χρόνια για νασυνειδητοποιήσουμε ότι ήταν καλύτερανα μη μιλά κανείς καθόλου, παρά ναπαραλέει πράγματα. Πράγμα που δενεμπόδιζε εξάλλου τον Metzingerνα νιώθει μεγάλο σεβασμό για τον Picassoεκείνη την εποχή. Δεν ξέρω τι του έλειψεστη συνέχεια, γιατί απ' όλους τουςκυβιστές αυτός βρισκόταν πιο κοντά σεμια φόρμουλα σύνθεσης. Το πράγμα δεντου βγήκε. Γιατί; Το αγνοώ. Ο Picassoέγινε παντιέρα αργότερα. Το κοινό έχειπάντα ανάγκη μιας παντιέρας, είτε είναιο Picassoείτε ο Einsteinείτε ο οποιοσδήποτε. Στο κάτω κάτω, τοκοινό αντιπροσωπεύει το μισό τηςυπόθεσης.

• Γιατη δημιουργία και την τέχνη
Φοβάμαιτη λέξη «δημιουργία». Με τηνκοινωνική, συνηθισμένη σημασία τηςλέξης, η δημιουργία είναι χαριτωμένοπράγμα αλλά κατά βάθος δεν πιστεύω στοδημιουργικό έργο του καλλιτέχνη. Είναιένας άνθρωπος σαν τους άλλους, αυτόείναι όλο. Δουλειά του είναι να κάνειορισμένα πράγματα αλλά και ο επιχειρηματίακάνει ορισμένα πράγματα, καταλαβαίνετε;Η λέξη artαντίθετα με ενδιαφέρει πολύ. Αν όντωςπροέρχεται από τα σανσκριτικά, όπωςάκουσα να λέγεται, σημαίνει κάνω. Όμωςο καθένας κάτι κάνει κι αυτοί που κάνουνπράγματα πάνω σ' ένα καναβάτσο, με έναπλαίσιο, λέγονται καλλιτέχνες. Παλιότερα,τους ονόμαζαν με μια λέξη που προτιμώ:τεχνίτες. Είμαστε όλοι τεχνίτες, στηδημόσια ζωή ή στη στρατιωτική ζωή ή στηνκαλλιτεχνική ζωή. Όταν ο Rubensή κάποιος άλλος χρειαζόταν μπλε χρώμα,έπρεπε να ζητήσει τόσα γραμμάρια απότη συντεχνία του και συζητούσαν τοζήτησα για να δουν αν μπορούσαν να τουδώσουν 50 ή 60 γραμμάρια παραπάνω.

• Γιατο Μεγάλο Γυαλί
Πέρασαοκτώ χρόνια δουλεύοντας το GrandVerreκάνοντας εξάλλου κι άλλα πράγματαενδιάμεσα, είχα όμως ήδη εγκαταλείψειτο καναβάτσο και το τελάρο. Ένιωθα ήδηένα είδος αηδίας και για το ένα και γιατο άλλο, όχι γιατί παραέχουν ζωγραφίσειοι άνθρωποι καναβάτσα σε τελάρα, αλλάγιατί δεν ήταν στα μάτια μου, αναγκαστικάένα μέσο για να εκφραστώ. Το Γυαλί μεέσωσε χάρη στη διαφάνειά του.

• Γιατο γάμο
-Σταεικοσιπέντε σας, σας αποκαλούσαν ήδη«ο εργένης». Κρατούσατε μιαεδραιωμένη αντιφεμινιστική στάση.
Όχι -κατά του γάμου, αλλά όχι αντιφεμινιστική.Αντίθετα ήμουν όσο περισσότεροφυσιολογικός γινόταν! Στην πραγματικότηταείχα αντικοινωνικές ιδέες... Αντί- όλ'αυτά. Υπήρχε το χρηματικό που έμπαινεστη μέση και ένα σκεπτικό πολύ λογικό:έπρεπε να διαλέξω μεταξύ του να κάνωζωγραφική ή κάτι άλλο. Να είμαι ο άνθρωποςτης τέχνης ή να παντρευτώ, να κάνω παιδιά,εξοχικό...

• Γιατο Θεό
Πιστεύετεστον Θεό;
Όχι,καθόλου. Μην το λέτε αυτό. Για μένα, τοζήτημα αυτό δεν υπάρχει. Είναι μιαεπινόηση του ανθρώπου. Γιατί να μιλήσουμεγια μια τέτοια ουτοπία; Όταν ο άνθρωποςεπινοεί κάτι, υπάρχει πάντα κάποιοςυπέρ και κάποιος κατά αυτού του πράγματος.Το να δημιουργήσουμε την ιδέα του Θεούήταν μια τρελή χαζομάρα. Δεν θέλω να πωότι δεν είμαι ούτε άθεος ούτε πιστός,δεν θέλω να μιλήσω γι' αυτό. Δεν σαςμιλώ, εγώ, για τη ζωή των μελισσών τηνΚυριακή, έτσι δεν είναι; Είναι το ίδιοπράγμα.